در ایران هم بعد از انتشار این خبر خیلی‌ها گفتند اقدامات تهران در مقابله فعال با عهدشکنی آمریکا و اروپا جواب داده لذا ادامه راه یعنی برداشتن گام‌های دوم، سوم و... و ادامه کاهش تعهدات برجامی که قرار است هر 60 روز یک‌بار انجام شود، لازم نیست؛ توصیه عجیبی که هم دور از انتظار بود و هم با مواضع رسمی مسئولان دولت دوازدهم در تناقض بود. درخصوص این وضعیت، نکات مهمی قابل ذکر است اما سوای اینکه این حرف بیشتر از سوی کسانی اظهار می‌شود که قبلا هم مخالف واکنش و مقابله‌به‌مثل در برجام بودند و می‌گفتند نباید انتظار بالایی از اروپایی‌ها داشته و در حفظ همین تابلوی باقی‌مانده از برجام نیز باید کوشا باشیم، دلایل فراوانی وجود دارد که راه‌اندازی سامانه اروپایی که امروز نام INSTEX به خود گرفته، نه‌تنها تامین‌کننده منافع ایران نیست که یک فریب بزرگ و راه انحرافی برای عقب‌راندن تهران است، لذا به‌هیچ‌عنوان نباید از سوی مسئولان دولتی به‌عنوان یک دستاورد تلقی شود.
چند نکته مهم درخصوص کارکرد INSTEX و حواشی و تاثیرات آن وجود دارد که مرور آنها توضیح‌دهنده همین استدلال است و می‌گوید چرا ایران باید مسیر کاهش تعهدات خود را ادامه دهد.
صفر: قبل از هرچیز باید مساله مهمی را یادآور شد. اروپایی‌ها طی یک‌سال گذشته چهاربار وعده داده‌اند ولی زیر قول‌شان زده‌اند و حالا که گفته شده اولین تراکنش در حال اجراست هیچ عقل سلیمی نمی‌تواند قبول کند با یک گل بهار شده است! حتی اگر اروپایی‌ها تعریف خود را از این سامانه تغییر دهند و برای آینده درباره نوع معاملات با ایران هدف‌گذاری‌های بزرگ‌تری را در نظر بگیرند، واضح است که نباید هیچ‌یک از تصمیمات و اقدامات ایران با چنین خبری تحت‌الشعاع قرار گیرد.
یک: نکته مهمی که ایران از ابتدا درباره آن تاکید ویژه‌ای داشته، این است که سامانه اروپایی باید کاری کند تا محدودیت‌های تحریمی توسط آمریکا عملا شکسته شود، به این معنا که INSTEX نباید تاییدکننده تحریم‌های آمریکا و عامل به رسمیت شناختن وضعیت تحریمی یکجانبه و زورمدارانه باشد. این مساله مهمی است که امروز سامانه اروپایی دقیقا در مقابل آن ایستاده و می‌گوید عامل تجارت مشروع! با ایران است و منظور اروپا از واژه «مشروع» همان کالاهای سفید و غیرتحریمی از نظر آمریکاست.
دو: در مسیر تجارت با ایران اگر قرار باشد اینستکس صرفا به دارو و برخی اقلام خوراکی محدود باشد، سامانه مراوده اقتصادی با ایران، فرسنگ‌ها با انتظارات تهران فاصله دارد لذا خواسته واضح ایران که تاکنون محقق نشده این است که سامانه اروپایی کالاهایی فراتر از غذا و دارو را شامل شود و حتی اگر بنا دارد فعلا و تنها در گام اول با آمریکا درگیر نشود باید طیف گسترده‌تری از کالاهایی را که در معرض تحریم نیستند ارائه کند و بلافاصله بعد از گام اول، از تحریم‌ها نیز عبور کند نه اینکه با نام بشردوستانه چند قلم کالای غیرتحریمی را شامل شود و تحریمی مضاف بر تحریم‌های آمریکا را درنظر بگیرد.
سه: کلیدی‌ترین نکته‌ای که سامانه اروپایی باید رعایت کند حل و فصل مساله فروش نفت ایران است. اروپایی‌ها باید به‌اندازه نیاز ایران به فروش نفت یعنی چیزی حدود 1.5 میلیون بشکه در روز از ما نفت خریداری کنند، که این رقم سوای بازاری است که ایران با کشورهای غیراروپایی دارد. سرگئی ریابکوف، معاون وزیر امور خارجه روسیه پس از نشست کمیسیون مشترک برجام در روز جمعه اعلام کرد همچنان اینستکس تصمیمی برای خرید نفت ایران ندارد، بنابراین مساله نفت بزرگ‌ترین نقص این سامانه است.
چهار: اینکه در این یکی، دو روز گفته می‌شود «اولین تراکنش بانکی INSTEX عملیاتی شد» از اساس ایراد دارد؛ چراکه اساسا این سامانه بنای کار بانکی ندارد و صرفا می‌خواهد به‌جای رد و بدل شدن پول، به تهاتر کالا بپردازد و این یعنی سامانه مالی اروپا قرار است برای همیشه تضمین‌کننده اجرای تحریم‌های آمریکا در حوزه بانکی و پیام‌رسان‌هایی مانند سوئیفت باشد و بنا ندارد خواست تهران برای عادی‌شدن روابط بانکی یعنی متن صریح برجام را اجرایی سازد.
پنج: نکته مهم و انضمامی مساله قبلی این است که ایران از اروپا خواسته مهمی دارد، خواسته‌ای که می‌گوید ایران باید به‌صورت آزاد دسترسی کاملی به ارز حاصل از فروش نفت خود به کشورهای اروپایی داشته باشد و این ارز در هیچ حالتی نباید در بانک‌ها و صندوق‌های مالی اروپا بلوکه شود. از این‌رو مدت‌هاست که از سوی مقامات کشور اعلام شده بازگشت ارز حاصل از صادرات ایران به داخل کشور یک محور اصلی است و اروپا اگر می‌خواهد برجام باقی بماند باید مسیر دسترسی تهران به برگ‌برگ اسکانس‌های حاصل از فروش نفت را فراهم کند.
شش: سامانه معرفی‌شده از سوی اروپا و نوع اطلاع‌رسانی درباره آن نشان می‌دهد آلمان، فرانسه و انگلیس بیش از آنکه به‌دنبال تجارت با ایران باشند می‌خواهند نقش یک ابردلال را بازی کنند و به‌صورت نیابتی کالاهایی را که ایران می‌تواند به‌صورت مستقیم از کشورهای ثالث بخرد به ایران بفروشند. لذا جلوگیری از تک‌کاناله کردن مسیر مراودات ایران که هم باعث ردیابی بهتر معاملات ایران خواهد شد و هم این معاملات بسیار شکننده و توامان را پرهزینه می‌کند، بسیار قابل‌توجه است.
هفت: اروپایی‌ها در قبال تعهدات خود در برجام هرگز پیش‌شرطی به‌جز تعهدات هسته‌ای ایران را عنوان نکرده بودند و طبعا امروز و برای اجرای همین سامانه‌ای که نام INSTEX بر خود گرفته نیز نباید پیش‌شرطی را عنوان کنند. در این میان اما مدام اخباری درباره مشروط‌کردن رسمی و غیررسمی همکاری با ایران به اجرای کامل برنامه اقدام FATF به گوش می‌رسد و همچنان ابهامات زیادی در این زمینه وجود دارد. یکی به نعل یکی به میخ کوبیدن اروپا در این موضوع و فشار بی‌سابقه آمریکا برای وادار کردن ایران به اجرای برنامه اقدام FATF از نکات قابل‌توجهی است که نشان می‌دهد طرف غربی همچنان به‌دنبال زیاده‌خواهی است و عقب نشستن ایران این وضعیت را تشدید می‌کند.
هشت: نکته پایانی تجربه و اطلاعات روشنی است که عنوان می‌کند INSTEX گامی بسیار ضعیف و بسیار کمتر از توان واقعی اروپاست، به این معنی که اگر واقعا کشورهای اروپایی بخواهند برجام را اجرایی کنند توانایی قابل ملاحظه‌ای مانند وارد کردن شرکت‌ها و بانک‌های دولتی در تجارت پرحجم با ایران دارند، مسیری که به‌سادگی تحریم‌پذیر نیست و امروز راه انجام آن باز است. درباره این فرآیند متاسفانه سه کشور اروپایی برنامه‌ای در دست ندارند و به‌نظر هم نمی‌رسد با این شرایط بخواهند این مسیر را فعال سازند. از این‌رو به‌نظر می‌رسد ادامه اقدام ایران در مسیر کاهش تعهدات خود مبتنی‌بر چنین وضعیتی، درست و اصولی باشد.