اقتصاد بازار: معماری و شهرسازی صحیح و واجد ارزش، بیانگر تحقق اهداف و نیازهای افراد جامعه است.
شايد در ذهن بسياري از افراد، مسؤلان و حرفه‌مندان اين پرسش وجود داشته باشد كه يك شهر واجد معماري ايراني- اسلامي چه تفاوتي با ساير شهرها دارد و به عبارت ديگر كدام مشخصه، اين شهرها و اين ابنيه را از بقيه متمايز مي‌نمايد؟ آيا وجود مساجد در شهرها موجب اطلاق شهر ايراني- اسلامي به آنها مي‌شود و یا معماري ايراني- اسلامي منحصر به ابنيه اماكن مذهبي است؟
آنچه سبب تهیه این گزارش در زمینه چگونگی روند معماری و شهرسازی ایرانی - اسلامی در دوران کنونی شده است، عمیق شدن در این مساله است که آیا معماری و شهرسازی کنونی جامعه ما فاصله زیادی از معماری و شهرسازی صحیح ایرانی - اسلامی دارد و یا اینکه آیا شهرسازی اسلامی فقط با ساخت نمادهای اسلامی محقق می شود؟ وقوع انقلاب اسلامي در سال 1357 و استقرار نظام جمهوري اسلامي در كشور انتظار بروز تغييرات بنيادي در بخش‌هاي مختلف فرهنگي را نزد اكثريت فعالان اين عرصه ايجاد نموده است.
اين تغييرات كه در سال‌هاي آغازين پس از انقلاب در عرصه‌هاي عمومي با اصلاح متون كتاب‌هاي درسي و سپس در تغييرات عمده در نحوه مديريت، پذيرش دانشجو و آموزش دانشگاه‌ها و مراكز آموزش عالي ادامه يافت، به‌تدريج وارد عرصه‌هاي كالبدي شد.
تمناي بازيابي هويت بومي و به عبارت ديگر معماري و شهرسازي ايراني- اسلامي در ميان مردم، حرفه‌مندان و مسؤلان از سالها پيش به‌تدريج به وجود آمد. ليكن درج لزوم بازيابي هويت معماري و شهرسازي ايراني- اسلامي در سند چشم انداز توسعه كشور را بايد نقطه عطفي دراين زمينه تلقي نماييم؛ زيرا بر اساس اين سند اين موضوع در قوانين 5 ساله توسعه سوم و چهارم ملحوظ و از سوي مجلس شوراي اسلامي تكاليفي براي دولت و بويژه وزارت مسكن و شهرسازي در خصوص بازيابي هويت معماري و شهرسازي ايراني – اسلامي معين شد و در اين راستا اقدامات پراكنده‌اي صورت پذيرفت.
معاون شهرسازی و معماری شهرداری اصفهان، پیرامون معیارهای شهر اسلامی گفت: شاید تصور بسیاری از افراد از شهرسازی اسلامی این باشد که بیشتر نماهای شهر را به سمت نماهایی با سبک اسلامی و ساخت نماهای قوسی شکل متمایل بکنیم و یا نمادهای اسلامی را در وسط میادین نصب کرده و بیشتر فیزیک آن را مورد توجه قرار دهیم؛ شاید تصور برخی دیگر از افراد نیز این باشد که در شهر اسلامی فیزیک ساختمان ها باید بر اساس معیارهای شهر اسلامی ساخته شود تا شهر اسلامی محقق شود ،در صورتی که شهر اسلامی تعاریف مخصوص خود را دارد و بُعد معنوی بر بُعد فیزیکی آن قالب است.
سيد جمال الدين صمصام شريعت افزود: در واقع اگر فیزیک و نماهای شهرمان را به سمت معماری و شهرسازی اسلامی ببریم و در میادین نمادهای اسلامی انجام دهیم اما ساکنان آن شهر مسلمان واقعی نباشند یا رشد و تکاملی که از نظر بلوغ فکری و فرهنگ اسلامی باید پیدا کرده باشند، محقق نشده باشد، هر کاری انجام شود باز هم آن شهر یک شهر اسلامی نخواهد بود. وی با اشاره به اینکه شهرسازی اسلامی را در بُعد فیزیکی از دو منظر می توان تعریف کرد ، ادامه داد: در شهرها و محله های جدید و یا بافت های شهری که در توسعه طرح های جامع و تفصیلی هستند می توان شهرسازی اسلامی را پیاده کرد، طبیعی است که ساختمان های جدیدالاحداث را می توان با نماهای مخصوص خود که از قبل تعریف شده، طراحی کرد و ویژگی های فیزیکی شهر اسلامی را در شهرهای جدید و یا توسعه شهری از نظر فیزیکی پیش بینی کرد، اما بُعد دوم آن بافت موجود شهر اعم از بافت میانی، مرکزی، تاریخی، فرسوده، بافت ناکارآمد شهری و یا بافت های حاشیه ای است که اگر از بُعد فیزیکی به آنها ورود پیدا کنیم کار مقداری مشکل تر می شود.
معاون شهرسازی و معماری شهرداری اصفهان تاکید کرد: در شهر اسلامی بُعد معنوی آن به بُعد مادی و فیزیکی آن قالب است و شهر اسلامی باید برآورنده ی نیازهای یک انسان کامل و یک مسلمان واقعی باشد، یعنی خدمات آن به گونه ای پیش بینی شود که خواسته های یک مسلمان واقعی و یک انسان کامل را برآورده کند.
وی از جمله مشخصات یک شهر اسلامی را در این دانست که شهروندان، مسؤولان ، طراحان و برنامه ریزان آن مسلمان واقعی باشند در غیر این صورت شاید بتوان گفت فیزیک شهر اسلامی است اما در باطن ممکن است به سمت شهر اسلامی حرکت نکرده باشد.
صمصام شریعت تصریح کرد: درصد بسیاری از شهرسازی اسلامی بستگی به مردم، مسؤولان و طراح و برنامه ریزان آن دارد که در آن زندگی می کنند، در غیر اینصورت به سمت شهر اسلامی حرکت نکرده ایم