متولیان و فعالان حوزه صنعت روز گذشته در هشتمین همایش چشم‌انداز صنعت فولاد و معدن ایران، با بررسی چالش‌های صنعت فولاد به عنوان یکی از صنایع استراتژیک کشور، الزامات رسیدن به اهداف توسعه تا ۱۴۰۴ را بررسی کردند. ایران در حالی در رتبه چهاردهمین تولیدکننده فولاد جهان قرار گرفته که از دید متولیان این صنعت، عدم توازن در زنجیره فولاد مهم‌ترین چالش این حوزه است.
به اعتقاد متولیان این صنعت این چالش بیشتر از اینکه محصول مداخله دولتی باشد، محصول عدم مداخله در زنجیره فولاد است؛ چراکه اگر این مداخله جدی‌تر بود شاید این عدم توازن به وجود نمی‌آمد. به گفته متولی، در حال حاضر کار به «دست‌های پنهان بازار» واگذار شده است. مسوولان دولتی معتقدند در یک زنجیره متعادل نیازی به مداخله نیست، اما در حال حاضر شرایط به‌گونه‌ای است که نیازمند مداخله اجباری دولت هستیم. شاهد آماری این موضوع از دید متولی انباشت ۱۱۰میلیون تن مجوز راکد و ۶۵ میلیون تن مجوز با نتیجه نامشخص در صنعت فولاد است. این هشدار در حالی اعلام شد که دولتمردان وعده آماده شدن سند جامع فولاد تا یک ماه آینده را نیز مطرح می‌کنند که به اعتقاد آنها، تحقق آن نیازمند همکاری همه فعالان زنجیره فولاد است. بر این اساس، فعالان صنعت فولاد در بخش خصوصی نیز با رصد روند توسعه صنعت فولاد تا افق ۱۴۰۴ و رسیدن به ظرفیت ۵۵ میلیون تن فولاد، مهم‌ترین چالش‌های این حوزه را در پنج دسته «مازاد ظرفیت تولید»، «صادرات»، «تکنولوژی»، «ظرفیت بهینه»، «بهره‌وری (مواد، نیروی انسانی و انرژی)» و «مکان‌یابی پروژه‌ها» دانستند. به اعتقاد فعالان صنعت فولاد در بخش خصوصی پنج الزام برای رسیدن به اهداف سند چشم‌انداز باید مدنظر قرار گیرد که شامل «تدوین استراتژی هم آهنگ در زنجیره فولاد از معدن تا محصول با نگاه به بازار به‌ویژه صادرات»، «تامین منابع مالی به‌ویژه در زیرساخت‌ها»، «تامین خوراک با پیگیری اکتشافات، مشارکت در طرح‌های معدنی دیگر کشورها»، «ادغام واحدها برای رسیدن به مقیاس‌های مطلوب»، «تعیین تکلیف مجوزهای اضافه بر طرح جامع» است.
عدم توازن؛ چالش فولاد
وزیر صنعت، معدن و تجارت نیز در این همایش با بیان اینکه در اول انقلاب فقط یک ظرفیت ۵۰۰هزار تنی فولاد در ذوب‌آهن داشتیم، گفت: در حال حاضر به رتبه ۱۴ تولید فولاد جهان رسیده‌ایم و برای رسیدن به ظرفیت تولید ۵۵ میلیون تنی فولاد خام در افق ۱۴۰۴ نیازمند تولید حدود ۱۶۰ میلیون تن سنگ‌آهن هستیم.محمد شریعتمداری با بیان اینکه این همایش یکی از رویدادهای مهم اقتصادی کشور است که به همت گروه رسانه‌ای «دنیای‌اقتصاد» و همکاری شرکت‌های متعدد داخلی و خارجی برگزار می‌شود، تصریح کرد: این همایش ارزشمند که سالی یک‌بار برگزار می‌شود، ایران را به‌عنوان یکی از مهم‌ترین بازیگران عرصه فولاد جهان به جایگاه شایسته خودش برای تصمیم‌گیری و تصمیم‌سازی می‌رساند. شریعتمداری با بیان اینکه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در حوزه فولاد گام‌های خوبی برداشته شد، گفت: در ابتدای انقلاب تنها یک ظرفیت ۵۰۰ هزار تنی فولاد در ذوب‌آهن در کشور فعال بود و فقط معدن سنگ‌آهن چغارت فعال بود و در خصوص سایر معادن مانند گل‌گهر و سنگان به‌عنوان نمونه تنها اطلاعات اولیه موجود بود، اما پس از انقلاب تجهیز و توسعه این معادن آغاز شد؛ به‌طوری‌که امروز به رتبه ۱۴ تولید فولاد در جهان دست پیدا کرده‌ایم. وزیر صنعت، معدن و تجارت در ادامه به چشم‌انداز پیش‌بینی شده برای صنعت فولاد اشاره کرد و افزود: براساس هدف‌گذاری صورت گرفته برای سال ۱۴۰۴ رسیدن به ظرفیت تولید ۵۵ میلیون تنی فولاد خام در کشور پیش‌بینی شده که برای رسیدن به این رقم نیازمند تولید حدود ۱۶۰ میلیون تن سنگ‌آهن هستیم که با توجه به ظرفیت موجود در کشور باید این حوزه گام‌های موثری برداریم.
به گفته شریعتمداری برای رسیدن به ظرفیت ۵۵ میلیون تن فولاد خام در افق ۱۴۰۴ در کشور با چالش‌های دیگری نیز مواجه هستیم، اما چالش سنگ‌آهن جدی‌تر از سایر چالش‌ها است و دستیابی به راه‌حل برای عبور از این چالش را می‌توان یکی از انتظارات این‌گونه همایش‌ها دانست؛ چرا که صاحب‌نظران در همایش‌های این چنینی این فرصت را دارند تا با ارائه راه‌حل، پیشنهادهای خود را مطرح کرده و از دل تضارب آرای توصیه‌ها و راهکارهایی برای رسیدن به اهداف پیدا کنند.
طرح جامع فولاد یکی از موارد مطرح شده از سوی حاضران این همایش بود که وزیر صنعت، معدن و تجارت نیز با اشاره به اینکه تهیه و تدوین این سند در مرحله نهایی قرار دارد، گفت: این سند در چهار ماه اخیر به مذاکره صاحب‌نظران این عرصه گذاشته شد و پیش‌بینی می‌شود ظرف یک ماه آینده نهایی شود و به‌عنوان یک سند، مورد استناد قرار بگیرد. اما این نکته را نیز باید مدنظر قرار داد که در نهایت این یک سند دولتی است و برای عمل به آن باید انجمن‌ها فعال‌تر شوند. شریعتمداری یکی دیگر از مشکلات را عدم بهره‌مندی از انجمن‌های فولادی در سطوح مختلف دانست و اضافه کرد: برای حل این مشکل باید ذی‌نفعان این حوزه کنار هم بنشینند، راهکارهای خود را مطرح کنند و خروجی قابل استناد را ارائه دهند. وزیر صنعت، معدن و تجارت معتقد است عدم توازن اکتشافات عمیق در حوزه معادن با نیازها و پتانسیل‌های قابل پیش‌بینی یکی دیگر از مشکلات این بخش محسوب می‌شود، به‌طوری‌که باوجود تمام اقدامات صورت گرفته همچنان با مشکلات جدی در حوزه اکتشاف مواجهیم، هرچند این نکته را باید مدنظر قرار داد که حجم فعالیت‌های ژیوفیزیک هوایی و دیگر فعالیت‌های اکتشافی قابل مقایسه با ادوار گذشته نیست، با این حال اکتشافات عمقی همچنان یکی از گلوگاه‌ها و مشکلات معدن و صنایع معدنی محسوب می‌شود.
شریعتمداری همچنین با بیان اینکه بیشتر اطلاعات موجود در کشور به معادن سطحی در کشور بازمی‌گردد و اطلاعات چندانی از معادن عمیق در کشور وجود ندارد،گفت: این امر موجب شده تا مهم‌ترین و عظیم‌ترین ذخایر شناسایی شده کشور منحصر به چند استان شود، اما در صورتی که اکتشافات عمقی در کشور انجام شود از این انحصار خارج می‌شویم که در این عرصه نیازمند دانش و تکنولوژی‌های روز و همکاری‌های بین‌المللی هستیم.تهیه نسخه یک‌صد هزارم اطلس ملی پتانسیل معدنی یکی از راهکارهایی است که شریعتمداری معتقد است امکان کسب اطلاعات از پتانسیل‌های معدنی را فراهم می‌کند؛ راهکاری که به گفته وزیر صنعت، معدن و تجارت شرایط را برای جذب سرمایه‌گذاران خارجی تسهیل می‌کند. به گفته شریعتمداری، اولین نسخه از اطلس ملی پتانسیل مواد معدنی ایران با مقایسه یک‌صد هزارم امضا شده و به‌زودی منتشر می‌شود. قدم‌های خوبی نیز برای نقشه یک بیست‌و‌پنج هزارم برداشته شده است.
مداخله اجباری برای رفع عدم توازن
عدم توازن در زنجیره فولاد یکی دیگر از انتقادات مطرح شده از سوی شریعتمداری در این همایش بود. وی با اشاره به اینکه مشی دولت مداخله در حوزه بازار و محصولات معدنی نیست اما شرایط به‌گونه‌ای است که در برخی مواقع دولت مجبور به مداخله می‌شود. تمام تلاشمان این است که تصمیمات برگرفته از انجمن واحد ذی‌نفعان چرخه زنجیره فولاد باشد که به منافع همه پیوند خورده است. این نکته را نیز باید مدنظر قرار داد که عدم مداخله در گذشته باعث به‌هم خوردن توازن در زنجیره فولاد شده است و نباید کار را به «دست پنهان بازار» سپرد. به گفته شریعتمداری در تمام زنجیره فولاد با این چالش مواجه هستیم که باید راهکاری برای عبور از آن در نظر بگیریم.
صدور بی‌حد جواز برای صنعت فولاد یکی دیگر از چالش‌هایی است که وزیر صنعت، معدن و تجارت در این نشست به آن پرداخت و در این خصوص گفت در حال حاضر ۱۱۰ میلیون تن مجوز راکد و ۶۵ میلیون تن مجوز با وضعیت نامشخص در صنعت فولاد کشور وجود دارد و با وجود جوازهای بی‌حدی که صادر شده در حال حاضر تعداد زیادی متقاضی برای سرمایه‌گذاری پشت در اتاق معاون معدنی نشسته‌اند تا مجوز فولاد بگیرند که باید به جد از ادامه این مسیر جلوگیری شود. عدم سرمایه‌گذاری مستقیم در واحدهای فولادی از دیگر مواردی است که شریعتمداری به آن پرداخت و سرمایه‌گذاری از سوی تولیدکنندگان فولاد را یکی از راهکارهای عبور از این چالش برشمرد، روشی که به گفته خود شریعتمداری چندان در دنیا مرسوم نیست. با این حال وزیر صنعت، معدن و تجارت معتقد است که شرایط ایران با سایر کشورها متفاوت است و در صورت عدم سرمایه‌گذاری ما در این بخش با عقب‌ماندگی مواجه خواهیم شد. به گفته شریعتمداری، در سنگان این موضوع محقق شد و تولیدکنندگان فولادی به‌صورت مستقیم در این بخش سرمایه‌گذاری کردند که نتیجه‌بخش بود. ایجاد واحدهای فولادی با توجه به صرفه اقتصادی یکی دیگر از مواردی است که شریعتمداری به آن اشاره کرد و در این خصوص افزود: در راستای تولید مقرون به صرفه باید ایجاد واحدهای فولادی بزرگ در کنار آب‌های آزاد در دستور کار قرار گیرد. به گفته شریعتمداری باید به سمت ایجاد واحدهای فولادی بزرگ‌تر از یک میلیون تن حرکت کنیم. از سوی دیگر انتخاب محل ساخت نیز مهم است و فولاد کشور باید به سمت آب‌های جنوبی حرکت کند چراکه ظرفیت‌های خوبی در سواحل مکران وجود دارد.
شریعتمداری در ادامه ظرفیت ترانزیتی کشور را یکی دیگر از چالش‌های صنعت فولاد دانست و در این باره گفت: ظرفیت ترانزیت فولاد کشور با حمل‌ونقل ریلی ۲۸ میلیون تن است، این ظرفیت در افق ۱۴۰۴ باید به ۱۱۰ میلیون تن برسد و باید ظرفیت حمل فولاد روی ریل را تا ۵ برابر افزایش دهیم که کمیته مشترکی نیز برای نیل به این موضوع در وزارت صنعت، معدن و تجارت تشکیل شده است. به گفته وزیر صنعت، معدن و تجارت در افق ۱۴۰۴ حدود ۴۲۰ میلیون تن بار صنعتی روی جاده‌ها خواهیم داشت که به سرمایه‌گذاری ۵/ ۴ میلیارد یورویی برای این منظور نیاز داریم و باید شرایط لازم را برای سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی در این موضوع فراهم کنیم.
امتیاز برای ادغام
در این همایش همچنین رئیس هیات عامل ایمیدرو نیز به اهمیت تجمیع شرکت‌های فولادی پرداخت و در این باره گفت: تجمیع شرکت‌های فولادی با اجبار و سخنرانی صورت نمی‌گیرد و باید امتیازات مناسبی برای تشویق سرمایه‌گذاران از سوی دولت در نظر گرفته شود. به گفته کرباسیان الحاق معادن کوچک و متوسط سنگ‌آهن می‌تواند تا حدودی در مسیر کمبود این بخش نقش موثری داشته باشد. به همین دلیل باید شرایط برای تجمیع واحدهای کوچک فولادی در کشور فراهم شود. بحث اکتشاف یکی دیگر از مواردی بود که از سوی رئیس هیات عامل ایمیدرو مورد توجه قرار گرفت؛ به‌طوری‌که کرباسیان با اشاره به اینکه دولت یازدهم در شرایطی روی کار آمد که بحث اکتشاف معادن تقریبا متوقف شده بود و طرح‌های فولادی نیز راکد بود، گفت: بی‌توجهی به بخش اکتشاف موجب شد تا شرکت فولاد منحل شود و این حاکی از اهمیت ندادن دولت وقت به این بخش بود.
وی ادامه داد: پیش‌بینی ما این است که در سال ۹۷ با طرح‌هایی که به بهره‌برداری می‌رسد، وضعیت در زنجیره فولاد بهتر شود. البته برخی فکر می‌کنند باید صفر تا صد فولاد را خودمان انجام دهیم درحالی‌که باید درهای کشور به روی صنعت باز باشد. دعوت از ۱۰ شرکت معتبر بین‌المللی فعال در معادن زیرزمینی برای توسعه اکتشافات زیرزمینی از جمله مواردی است که به گفته کرباسیان می‌تواند شرایط را برای افزایش ذخایر معدنی فراهم کند. وی ادامه داد: یکی از اقدامات بزرگ که می‌توان به آن اشاره کرد دعوت از فولادسازان بزرگ و شرکت‌های سنگ‌آهن بزرگ است تا در حوزه اکتشاف و بهره‌برداری از معادن متولی شوند. به گفته رئیس هیات عامل ایمیدرو، این سازمان روی ۲۵۰ هزار کیلومتر مربع از مناطقی که بخش خصوصی فعالیت نمی‌کرد، کار اکتشاف را آغاز کرده و در حال حاضر از این بخش می‌خواهیم تا اکتشافات عمیق را شروع کنند و ما و وزارتخانه حامی آنها هستیم. در واقع محور اقتصاد کشور، رفتن به سمت خصوصی است و ما باید این شعار را عمل کنیم.
رئیس هیات عامل ایمیدرو با اشاره به اینکه وقتی از سنگ‌آهن به تولید کنسانتره می‌رسیم یک گام از خام فروشی فاصله گرفته‌ایم و اشتغال‌زایی ایجاد کرده‌ایم، گفت: طی ۹ ماهه امسال، حدود ۴۵۰ هزار تن آهن اسفنجی صادر کردیم. با افتتاح واحد آهن اسفنجی نی ریز طی هفته جاری، به هدف مان که جلوگیری از خام فروشی و تحقق اقتصاد مقاومتی است، نزدیک‌تر شدیم. حمایت از معادن کوچک از دیگر موارد مطرح شده از سوی کرباسیان بود. به گفته رئیس هیات عامل ایمیدرو در این خصوص طی هفته آینده یادداشت تفاهمی با شرکت میدکو امضا خواهد شد تا از معادن کوچک حمایت کنیم. در این خصوص نیز برای معدن موته که حدود ۲۰۰ کیلوگرم تولید طلا داشته، برنامه‌ریزی کردیم تا طی ۵/ ۱ سال گذشته از معادن اطراف مواد اولیه خریداری کنند و میزان تولید به ۵۰۰ کیلوگرم افزایش یابد.
حمل‌ونقل ریلی، نگرانی جدید
رئیس سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران در ادامه با بیان اینکه تا ۱۰ ماه پیش نگران تامین آب برخی طرح‌های فولادی بودیم، گفت: در حال حاضر مشکل اصلی، محدودیت ظرفیت حمل‌ونقل ریلی برای صنایع معدنی است. کرباسیان با اشاره به حضور معاون اول رئیس‌جمهور در معدن سنگ‌آهن سنگان طی یک ماه گذشته گفت: قرار است ۱۲ تا ۱۳ میلیون تن محصول معدنی از سنگان به وسط کشور جابه‌جا شود که این رقم در سال ۹۸ به ۲۲ میلیون تن می‌رسد. این در حالی است که ظرفیت جاده برای جابه‌جایی بار حدود ۸ میلیون تن است و این مساله یکی از چالش‌های جدی به حساب می‌آید که باید حل شود.