اقتصاد بازار: انجمن جهانی فولاد در گزارش اخیر خود به تولید فولاد خام ۶۶ کشور عضو پرداخته است . براساس این گزارش جهان در ۱۱ ماه نخست امسال بالغ بر یک میلیارد و ۴۶۸ میلیون و ۲۷۴ هزار تن فولاد خام تولید کرده که رشد 4 درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل داشت . تولید فولاد خام ایران در 11 ماه نخست سال 2016 به 16میلیون و 435 هزار تن رسید که رشد 11 درصدی را در مقایسه با مدت مشابه سال قبل به ثبت رساند . بر همین اساس ایران همچنان بعد از کشورهای چین ، ژاپن ، هند ، آمریکا ، روسیه ، کره جنوبی ، آلمان ، ترکیه ، برزیل ، اوکراین ، ایتالیا ، تایوان و مکزیک در رتبه سیزدهمين تولیدكننده بزرگ دنيا قرار دارد . در سال گذشته ميلادي خاورمیانه مجموعاً ۲۶ میلیون و ۵۸۰ هزار تن توليد داشته که نسبت به مدت مشابه سال قبل رشد 7/ 6 درصدی را تجربه كرد است . در منطقه خاورمیانه بعد از ایران، عربستان با تولید ۵ میلیون تن فولاد‌خام قرار دارد . بنابراين عمده توليدكنندگان اين منطقه چهار كشور ايران ، عربستان سعودي ، قطر و امارات متحده عربي هستند . در مقام مقایسه، ميزان توليد فولاد در ايران از مجموع تولید سه کشور عربستان، قطر و امارات بيشتر است اما توسعه صنعت فولاد در هر چهار كشور با سرعت پیش می رود.
از نظر نقاط مشترك مي توان گفت كه صنعت فولاد در اين چهار كشور بر اساس توليد آهن اسفنجي توسعه يافته اند؛ به عبارت ديگر همه آن ها عمدتاً از گاز طبيعي جهت احياء سنگ آهن استفاده مي كنند (به جزء ذوب آهن اصفهان كه از ذغال سنگ استفاده مي كند ) و با چالش جدي آب روبرو بوده و همه به بازار داخلي خود وابسته مي باشند .
در مقايسه با ديگر كشور ها ايران داراي مزيت استفاده از سنگ آهن داخلي است . با وجود پايين بودن سطح درآمد در ايران متأسفانه نمي توانيم بگوييم كه نيروي كار در ايران ارزان تر از سه كشور ديگر است چرا كه اين كشورها از نيروهاي خارجي استفاده مي كنند و از سوي ديگر به دليل تكنولوژي مورد استفاده بازدهي نيروي انساني در آنجا بسيار بيشتر است. گرچه رفتار با نيروهاي کار خارجي درکشورهای عرب حاشیه خلیج فارس چندان منصفانه نیست اما اين موضوع در ميان شيوخ عرب خريداري ندارد .
از سوي ديگر هزينه انرژي در اين کشورها بسيار پائين و ميزان آن به جز در امارات متحده عربي نامحدود است. با وجود منابع عظيم انرژي در ايران، این امر هنوز يكي از چالش هاي توسعه فولاد است . كارخانه هاي فولاد در كشور هاي عربي در موقعيت هاي بسيار مناسب لجستيكي قرار دارند كه هزينه هاي حمل را كاهش مي دهد. در ايران مكان يابي بعضي از صنايع با اهداف غير اقتصادي صورت گرفته و هزينه هاي لجستيكي به تدريج به يك چالش جدي براي صنعت فولاد تبديل مي شود .
فولاد سازان سه كشور امارات متحده عربي ، عربستان سعودي و قطر از حمايت نامحدود دولت بر خوردار هستند . در ايران سياست دولت در خصوص صنعت فولاد مشخص نيست . در سال های اخیر تصميماتي كه توسط دولت هاي مختلف اتخاذ شده است، نقشي بازدارنده در توسعه اين صنعت ايفا نمود .
سرانه توليد فولاد ايران و عربستان سعودي تقريبا برابر (حدود 200 كيلوگرم / هر نفر از جمعيت) است. قطر از بالاترين توليد سرانه فولاد برخوردار مي باشد ( حدود 1200 كيلوگرم/نفر كه با اين حال از مصرف سرانه اين كشور فاصله دارد ) توليد سرانه امارات متحده عربي حدود 600 كيلوگرم به ازاء هر نفر است كه در اين كشور نيز تا اين زمان ميان توليد و مصرف فاصله است.

صنعت فولاد در كشور هاي خليج فارس با دو چالش عمده روبروست
1. آب : اين كارخانه ها از ابتدا با هدف كاهش مصرف آب ساخته شده است . به عنوان مثال در اغلب سيستم هاي خنك كننده از گاز به جاي آب استفاده مي شود و تقريباً همه آب مورد استفاده بازيابي مي شود . همچنين آب مصرفي از سيستم هاي نمك زدايي از آب دريا تأمين مي گردد كه با توجه به هزينه پائين انرژي و قرار گرفتن در كنار دريا پر هزينه نيست .
2. مواد اوليه : تمام واحد هاي فولاد خليج فارس از گاز طبيعي به عنوان ماده احياء كننده استفاده مي كنند؛ بنابراين نيازي به واردات ذغال سنگ در اين كشور ها نيست. سنگ آهن مورد نياز از كشور هاي برزيل ( كه در بحرين به پلت تبديل مي شود) ، سوئد و استراليا تأمين مي گردد. هزينه جا به جايي مواد در اين گروه از شركت ها به دليل موقعيت جغرافيائي پائين است و قراضه مورد نياز از اروپا و آمريكا وارد مي گردد . لازم به ذكر است چرخه فولاد و قراضه در اين كشور ها به دليل شرايط آب و هوايي و همچنين الگوي مصرف بسيار بالاتر از ايران است. ايران تنها كشور در منطقه خليج فارس است كه توليد كننده و حتي صادر كننده سنگ آهن به شمار مي آيد.

بزرگ ترين توليد كننده فولاد در منطقه خليج فارس مجتمع فولاد مباركه است. فولاد خوزستان و ذوب آهن اصفهان نيز از توليد كنندگان مهم اين منطقه هستند. در جنوب خليج فارس اما سه شركت الحديد عربستان سعودي، امارات استيل از امارات متحده عربي و قطر استيل از پادشاهي كوچك قطر، بزرگ ترين واحد هاي فولادي به شمار مي آيند .
موضوعي كه در مورد صنايع فولاد جنوب خليج فارس بايد در نظر داشت اين است كه با وجود اينكه در شرايط فعلي توليد اين شركت ها بالا نيست؛ اما در كنار بعضي از مناطق ايران از بالاترين پتانسيل رشد در اين صنعت برخوردار هستند . به عبارت ديگر، هيچ محدوديتي در شرايط كنوني براي توسعه صنعت فولاد در منطقه جنوب خليج فارس وجود ندارد .

صنايع فولاد قطر
پادشاهي قطر كشوری كوچك با آرزوهاي بزرگ است . ميزان مصرف فولاد در این کشور حدود 3 ميليون تن در سال تخمين زده مي شود؛ به عبارت ديگر با وجود اينكه اين كشور هنوز يك كشور صنعتي به شمار نمي رود اما ميزان سرانه مصرف فولاد در اين كشور به خصوص در بخش ساختمان، حدود 4300 كيلو / نفر تقريباً 14برابر مصرف سرانه ايران در شرايط رونق اقتصادي است . مصرف در صنايع نفت و گاز به دليل واردات قطعات فولادي به طور مستقيم توسط پيمانكاران خارجي به راحتي قابل محاسبه نيست. در شرايط فعلي حجم عمده مصرف داخلي كشور قطر محصولات ساختماني است اما به دليل توسعه صنايع در اين كشور، بازار محصولات تخت نيز در حال گسترش است . همان گونه كه اشاره شد حجم بسيار بالايي از فولاد هاي خاص و معمولي به صورت تخت در تأسيسات دريايي اين كشور مورد استفاده قرار مي گيرد كه در حال حاضر توسط پيمانكاران به طور مستقيم وارد و مورد مصرف قرار مي گيرد . عمده ترین توليدکننده فولاد در قطر، قطر استيل يا كاسكو است . توليد فولاد خام این کشور در حال حاضر 2 ميليون و 140 هزار تن مي باشد كه تقريباً نيمي از آن به ميلگرد تبديل مي شود .

بازار فولاد خليج فارس؛ ساده اما سخت
همه محصولاتي كه به بازارهاي جنوب خليج فارس عرضه مي شود بايد داراي گواهينامه معتبر جهاني باشند. استاندارادهاي مورد قبول صنايع ساختماني در اين كشورها بالاتر از ايران است و به طور ميانگين ميزان مصرف فولاد در هر واحد ساختمانی به دليل مقاومت بالاتر حدود 20 درصد كمتر از ايران است .
به طور کلی، صنايع فولاد منطقه خليج فارس سه راهبرد كلي را دنبال مي كنند :
1. تأمين نياز كشور ها و خودكفايي : با وجود سابقه طولاني و انرژي ارزان هيچ يك از كشورهاي منطقه تا كنون به خودكفايي در تأمين فولاد مورد نياز نرسيده اند؛ بنا براين توسعه فولاد در منطقه خليج فارس در آينده نيز ادامه خواهد داشت .
2. افزايش توليد محصولات تخت: صنايع فولاد خليج فارس به جز عربستان سعودي ، بيشتر به سمت توليد محصولات ساختماني تمايل دارد تا صنعتي. به نظر مي رسد كه در برنامه های آينده نیز بيشتر به سمت محصولات تخت و صنعتي متمايل خواهد بود .
3. توليد ريل و مقاطع سنگين: هيچ يك از كشور هاي منطقه خليج فارس به توليد ريل نمي پردازند. همچنين با وجود توسعه صنعت ساختمان در اين منطقه تنها يك شركت، مقاطع سنگين فولادي توليد مي كند . به نظر مي رسد در آينده افزایش توليد، توليد محصولات ساده متوقف و بخشي از ظرفيت منطقه به توليد مقاطع سنگين فولادي اختصاص یابد.
ریحانه سرلک / مدیر مؤسسه استیل پرایس
به نقل از ماهنامه نوسان