مطلعان محلي مي‌گويند محموله‌هاي سنگي كه گاهي توسط مأموران ضبط مي‌شوند، هيچ جريمه‌اي براي حامل سنگ دربر ندارد، به همين دليل، مردم تمايل دارند كه به اين كسب‌وكار بي‌ضرر ادامه دهند. چهارپايان زبان‌بسته، وسيله حمل‌ونقل سنگ‌هاي با خلوص بالاي سرب و روي هستند كه محموله آنها توسط دلالاني كه صورت خود را پوشانده‌اند، به يك مركز فراوري سنگ معدني در زنجان منتقل مي‌شوند. قيمت هر كيلو سنگ معدن بدون درنظرگرفتن درجه عيار و خلوص آن بين چهار هزار و 500 تا پنج هزار و 500 تومان توسط دلالان تعيين مي‌شود. پنجشنبه گذشته اين معدن غيرقانوني فروريخت و جان يك نفر را گرفت. همه اينها حاصل كم‌كاري متوليان امر براي مقابله با اين پديده غيرقانوني است، اما طاهر رستمي، فرماندار اسفراين به «شرق» مي‌گويد: قصد دارند كه اين معدن واقع در پارك ملي ساريگل را ثبت قانوني كنند. او اضافه مي‌كند: اين معدن به دليل قرارگرفتن در منطقه حفاظت‌شده، قابليت ثبت رسمي ندارد، بنابراين تلاش مي‌كنيم تا با خروج اين معدن از منطقه حفاظت‌شده، آن را توسط شركت عمران اسفراين به ثبت برسانيم تا روستاييان در اين معدن سهامدار شوند. با توجه به گفته‌هاي فرماندار اسفراين، گويا تنها راهكار مسئولان استاني براي ساماندهي برداشت غيرمجاز از اين معدن كه جزئي از انفال و متعلق به همه ايرانيان است، پاك‌كردن صورت‌مسئله و حذف قوانين حفاظتي از سر راه ثبت معدن آلبلاغ است.
ماجراي برداشت غيرقانوني از معدن آلبلاغ اسفراين از سه سال قبل شروع شد. مردي به نام «م.ز» كه در تلاش براي ثبت اين معدن سرب و روي با درجه خلوص بالا به دليل قرارگرفتن معدن در منطقه حفاظت‌شده تحت مديريت سازمان محيط زيست ناكام مانده بود، گروهي از مردم روستاهاي نزديك به پارك ملي ساريگل را كه چهارپاياني مثل اسب و الاغ و قاطر داشتند با خود همراه كرد و به محل اين معدن برد تا با استفاده از چهارپايان، سنگ‌هاي معدني را كه با ماشين‌آلات نيمه‌سنگين استخراج شده بود به روستاي نزديك معدن منتقل كند. در اين روستا، دلالاني كه واسط بين او و شركت‌هاي فراوري سنگ معدن سرب و روي در زنجان بودند، اين سنگ‌هاي قاچاق را خريداري مي‌كردند. منابع مطلع محلي مي‌گويند زماني كه كسب‌وكار «م.ز» رونق گرفت و تعداد زيادي از مردم، درگير كار معدن شدند، اين فرد دستگير شد، اما سنگ بنايي كه او در منطقه گذاشت، همچنان پابرجا باقي ماند. ديگر، روستاييان مي‌دانستند كه با چند دستگاه نيمه‌سنگيني كه به اين منطقه حفاظت‌شده منتقل شده، مي‌توان دل كوه را تراشيد و سنگ‌هاي معدني را كه متعلق به همه مردم ايران بود به نفع خود ضبط كرد.
دلالان نقابدار
شاهدان عيني مي‌گويند: در سه سال گذشته، كسب‌وكارهاي زيادي در محدوده منطقه ساريگل شكل گرفته است. هر كس اسب و الاغ يا قاطر دارد، به دل كوه مي‌زند تا از سنگ‌هايي كه آن را به وسيله چهارپايان يا به صورت كوله‌بري حمل مي‌كند، كسب درآمد كند. دلالان خريدار سنگ ديگر مستقل شده و مستقيما از روستاييان خريد مي‌كنند. برخي شاهدان عيني مي‌گويند كه دلالان مسلح هستند و صورت خود را هم پوشانده‌اند.
آن‌طور كه منابع مطلع مي‌گويند: حتي اگر سنگ رودخانه را هم داخل كيسه بريزيد، دلالاني منتظر، بدون درنظرگرفتن عيار سنگ و درجه خلوص آن، هر كيلو سنگ را اين روزها به قيمت پنج هزار و 500 تومان خريداري و اين محموله‌ها را به زنجان منتقل مي‌كنند.
اين افراد مي‌گويند كه از شهرستان‌هاي شيروان، قوچان و ديگر شهرستان‌هاي استان‌هاي خراسان شمالي و رضوي نيروي كار به معدن آلبلاغ اسفراين منتقل شده‌اند. در مقطعي از سال حتي از سيستان‌وبلوچستان هم نيروي كار به اين معدن غيرمجاز اعزام مي‌شود كه با برخورد خشن نيروهاي محلي مواجه شده و در نهايت، منطقه را ترك مي‌كنند.
آن‌طور كه شاهدان عيني مي‌گويند: روزانه هزار تا دو هزار نفر به سمت معدن آلبلاغ روانه مي‌شوند. آنجا چادر زده و اتراق مي‌كنند. گروهي هم مواد غذايي مورد نياز اين كارگران غيررسمي معدن را تأمين مي‌كنند. فعاليت اين معدن كرايه الاغ، اسب و قاطر را در منطقه تا سقف 300 هزار تومان افزايش داده است و تقريبا هيچ چهارپاي بي‌كاري در منطقه پيدا نمي‌شود. سنگ‌هايي هم كه توسط دولت ضبط مي‌شود، هيچ عقوبت خاصي براي مجرم نداشته و جريمه نقدي براي افراد به همراه ندارد.
خطرات برداشت معدن آلبلاغ
برداشت از منابع سرب و روي معدن آلبلاغ به مرحله سودآورتري رسيده است، زيرا با برداشت لايه‌هاي بالايي، حالا كارگران به رگه‌هاي با خلوص بالاتر رسيده‌اند و هيچ‌كس حاضر نيست دست از اين تجارت پرسود بردارد. دلالاني هم كه گويا هيچ‌كس با آنها برخورد جدي و قاطع نمي‌كند و تعدادشان چهار تا پنج نفر است هم همچنان در منطقه يكه‌تازي مي‌كنند، اما يك منبع مطلع مي‌گويد: باطله‌هاي معدن غيرمجاز سرب و روي آلبلاغ وارد مخزن سد بيدواز شده و احتمالا آب اين سد را كه نياز شرب شهر اسفراين را تأمين مي‌كند، آلوده كرده است. اين منبع مطلع عنوان مي‌كند: مهم‌ترين دليل مخالفت با برداشت اين معدن، آلوده‌شدن آب شرب شهر اسفراين است.
خطرات برداشت غيراصولي و غيرمجاز از معدن آلبلاغ صرفا به آلوده‌شدن منابع آب شرب شهر اسفراين ختم نمي‌شود. اينكه هر كارگر با پتكي به دست، دل كوه را مي‌شكافد، منجر به نوعي هرج‌ومرج در منطقه شده و يكي از حفره‌هايي كه بر اثر اين برداشت‌هاي غيرمجاز در دل كوه ايجاد شده بود، پنجشنبه گذشته (19 ارديبهشت) فروريخت و جان يك كارگر را گرفت. آن‌طور كه ايلنا گزارش داده است، امین کشوری، رئیس اورژانس و فوریت‌های پزشکی اسفراین، اعلام كرده به دنبال ريزش معدن آلبلاغ، مهدي نظرزاده 38ساله فوت شده و مصدوم ديگر از محل متواري شده است.
عدم برخورد جدي با قاچاق سنگ‌هاي معدني
سنگ‌هاي استخراج‌شده از معدن آلبلاغ از استان خراسان شمالي به زنجان منتقل شده و در يكي از واحدهاي فراوري سنگ معدن اين استان، تبديل به محصول نهايي مي‌شود؛ اما آيا تبديل سنگ معدني قاچاق جرم محسوب نمي‌شود؟ محمدرضا بهرامن، رئيس خانه معدن، در گفت‌وگو با «شرق» اعلام مي‌كند: هر برداشت غيرمجاز جرم است؛ زيرا معادن جزء انفال و اموال عمومي هستند. برداشت غيرمجاز از اين منابع، مستلزم پيگرد قانوني است.
او مي‌گويد: طبق قانون، بايد مبدأ سنگي كه فراوري مي‌شود، مشخص باشد. همچنین بر اساس قانون، مبدأ بارگيري سنگ نیز باشد مشخص باشد كه بتوانيد سنگ را تحويل بگيريد. حمل‌ونقل در جاده نیز بدون مجوز حمل، غيرقانوني است و بارنامه بايد از سوی سازمان صنعت، معدن و تجارت هر استان صادر شود.
به گفته بهرامن، از نظر چارچوب و اصول، هر بهره‌بردار معدني براي حمل مواد معدني خود بايد بارنامه را از سازمان صمت استان مربوطه بگيرد. در اين صورت، حمل آن ماده معدني در جاده مجاز مي‌شود؛ در غير اين صورت، حمل مواد معدني به صورت غيرمجاز مطرح مي‌شود. متأسفانه اين مسئله در كشور خيلي زياد است. پيش مي‌آيد كه سنگ غيرمجاز برداشت كنند. پليس بايد بار هركس را كه بارنامه ندارد، ضبط كند؛ راننده بازداشت و كاميوني كه سنگ قاچاق را حمل مي‌كند، بايد توقيف شده و بار به دولت تحويل داده شود؛ اما متأسفانه در برخي مناطق به دليل بي‌اهميت‌شمردن مسائل، اين كار انجام نمي‌شود.
او تأكيد مي‌كند: هر بار غيرمجازي فراوري شود، تخلف است. برداشت‌هاي غيرمجاز از منابع معدني نيز تخلف جدايي است.
تلاش براي حذف قوانين حفاظتي
كسب‌وكار غيرمجازي كه در معدن آلبلاغ شكل گرفته و دولت هم گويا چشم‌هايش را روي آن بسته است، در صورت ساماندهي‌نشدن، به بحراني جدي در منطقه تبديل مي‌شود؛ زيرا تبعات ناشي از برداشت غيراصولي از معدن آلبلاغ مي‌تواند به‌راحتي دامن‌گير مردم منطقه شود. هرچند منابع محلي مي‌گويند مقابله با استخراج معدن كار دشواري نيست؛ اما طاهر رستمي، فرماندار اسفراين، در گفت‌وگو با «شرق» درباره دلايل فعاليت غيرقانوني بخشي از روستاييان در معدن آلبلاغ عنوان مي‌كند: اين معدن واقع در پارك حفاظت‌شده ساريگل است و به اين دلیل محدوديت ثبت دارد. تا معدن از منطقه حفاظت‌شده خارج نشود، قابليت ثبت ندارد.
او اضافه مي‌كند: چندين سال است عده‌اي از مردم منطقه كشف كرده بودند اين پارك ملي معدن سرب و روي دارد. سال‌های گذشته گاهی مراجعاتي مي‌شده است؛ اما از سه سال گذشته اين مراجعه‌ها شدت يافته و در يك سال اخير هم بسيار شديد شده است و جمعيت زيادي در آنجا ساكن هستند.
رستمي مي‌گويد: در چند ماه گذشته پيگير بودیم كه بتوانيم اين معدن را از منطقه حفاظت‌شده خارج كنيم تا آن را به ثبت برسانيم؛ اما در اين رابطه شوراي عالي محيط زيست بايد تصميم بگيرد. موضوع را از طريق استاندار و نماينده‌هاي مجلس پيگيري كرده‌ايم. موضوع كمي زمان‌بر است؛ اما در سطح شهرستان هم تا حدودي توانسته‌ايم برداشت سنگ را كنترل كنيم.
به گفته او، جلوي تردد به منطقه گرفته شده و كشفيات خوبي نیز در يكي، دو ماه اخير به ثبت رسيده است. رستمي بر اين باور است كه فعلا تب برداشت از معدن آلبلاغ فروكش كرده؛ اما اين مسئله اقدامی موقت است و بايد به دنبال ثبت معدن باشيم. معدن بايد به‌گونه‌اي ثبت شود كه مردم شهرستان از اين موضوع منتفع شوند و اگر شخصی معدن را به ثبت برساند، دچار گرفتاري خواهيم شد.
او اضافه مي‌كند: پيشنهاد اين است كه شركت توسعه عمران شهرستان اسفراين اين معدن را ثبت كند و افرادي كه در دره ميلانلو ساكن هستند يا ساير افرادي كه در كل شهر هستند، سهامدار معدن بشوند. اين طرح هنوز در مرحله پيشنهاد است و عملياتي‌شدن آن مشروط به نظر شوراي عالي محيط زيست و خروج منطقه از شمول قوانين حفاظتي است.
فرماندار اسفراين درباره مقصد نهايي سنگ‌هاي قاچاق معدن غيرمجاز آلبلاغ بيان مي‌كند: معدن دو مسير دسترسي به سمت شهر‌هاي اسفراين و شيروان دارد. اين دو مسير مسدود شده و خروجي‌ها كم شده است؛ مگر اينكه از طريق چهارپايان و ماشين‌آلات سنگين بخواهند سنگ‌ها را حمل كنند كه حجم آن بالا نيست.
او ادامه مي‌دهد: قبلا سنگ‌هاي معدن به زنجان و اصفهان مي‌رفت؛ البته بحث انتقال سنگ به اصفهان را شنيده‌ايم، ولي بحث زنجان قطعي است.
تلاش براي جلوگيري از تعطيلي واحدها
بدون شك واحدهاي فراوري سنگ استان زنجان كه محموله غيرمجاز قاچاقچيان سنگ را خريداري مي‌كنند، در تخلفات رخ‌داده در استان خراسان شمالي سهيم هستند؛ اما انگيزه آنها از خريد سنگ قاچاق چيست و چه منافع اقتصادي‌ای براي آنها به همراه دارد؟ حميدرضا طرفه‌نژاد، مديرعامل ذوب‌گران رنگين‌فلز كه واحد او در استان زنجان واقع است، به «شرق» مي‌گويد: دو واحد فلوتاسيون اين گروه صنعتي از 20 اسفند به دليل نبود خاك تعطيل شده است.
او تعداد واحدهاي فلوتاسيون سرب و روي در استان زنجان را چهار تا پنج واحد اعلام كرده و اضافه مي‌كند: درباره اينكه كسي در زنجان سنگ معدني قاچاق خريداري مي‌كند يا خير، اطلاعاتي ندارم؛ اما كساني كه اين كار را مي‌كنند، لابد مي‌خواهند جواب‌گوي پرسنل خود باشند.
ليلا مرگن: شرق