کسب‌وکارهای اینترنتی اگرچه در یک دهه اخیر زمینه اشتغالزایی مجازی و کسب درآمد برای فعالان این حوزه را فراهم کرده است، اما در همین مدت، کم‌نبوده سایت‌هایی که از مسیر اصلی خود منحرف شده و به بیراهه رفته‌اند. کسب‌وکارهای اینترنتی معمولا جذابیت خاصی برای فروشنده و خریدار دارند؛ فروشنده با سرمایه اندک و راه‌اندازی یک سامانه اینترنتی و اتصال آن به شبکه بانکی می‌تواند کالای خود را در معرض فروش قرار دهد و خریدار نیز می‌تواند با پرداخت مبلغ کالا و فشار چند دگمه، کالای مورد نظر خود را خریداری و درنهایت در منزل دریافت کند. اما در این میان ابعاد فعالیت برخی سایت‌های فروش اینترنتی وسیع‌تر از حد معمول است و مبالغ هنگفتی در جریان فعالیت این سامانه‌ها رد و بدل می‌شود. نمونه بارز این سامانه‌ها، سایت فروش طلای ثامن با نام اختصاری شرکت «سکه ثامن» است. این شرکت براساس اطلاعات ثبت‌شده در تارنمای خود از سال 1395 در بازار پولی کشور فعال شد و ادعا کرد که نخستین دروازه تجارت الکترونیک در زمینه تجارت و خرید و فروش برخط انواع مسکوکات طلا و همچنین طلای آب‌شده در ایران است. خبر ورشکستگی این شرکت که در هفته اخیر به‌سرعت در فضای رسانه‌ای منتشر شد، سرنوشت نامعلومی را برای سرمایه‌های مردم رقم زد.
درس‌هایی که عبرت نمی‌شود
متاسفانه اتفاقات تلخ و ورشکستگی موسسات مالی و اعتباری که در سال‌های اخیر موجب از دست رفتن سرمایه‌های مردم شده است، هیچ‌گاه به‌عنوان یک تجربه آموزنده تلقی نمی‌شود و همچنان افرادی با اعتماد به شرکت‌های اینترنتی، بخشی از دارایی خود را در این سامانه‌ها سرمایه‌گذاری می‌کنند. کارشناسان اقتصادی در تحلیل این موضوع معتقدند پس از ورشکستگی تعداد زیادی از نهادهای مالی و اعتباری در کشور، بسیاری از مردم راه‌های جدید‌تری را برای سرمایه‌گذاری و کسب سود یافتند. از سوی دیگر جذابیت خرید و فروش طلا و به تبع آن کسب سود بیشتر همواره مردم ایران را به سرمایه‌گذاری در این حوزه سوق داده است. لذا شرکت سکه ثامن به‌عنوان یک شرکت اینترنتی که با قرار دادن نماد اعتماد الکترونیک در صفحه نخست خود، فعالیت می‌‌کرد، فضای قابل اعتمادی را برای عموم مردم فراهم کرده تا از این طریق با خرید و فروش سکه و طلا، ارزش سرمایه خود را حفظ کنند. به‌دنبال کاهش ارزش پول ملی ایران در برابر دیگر ارزهای جهان، توجه مردم به معاملات طلا و سایت‌های اینترنتی متمرکز بر این تجارت افزایش پیدا کرد. بدیهی است سرمایه‌گذاری در بازاری که کالای آن نه‌تنها افت قیمت ندارد بلکه در کوتاه‌مدت سود قابل‌توجهی را نصیب صاحب سرمایه می‌کند، بازاری وسوسه‌کننده است. یک محاسبه ساده از قیمت طلا و سکه در 6 ماه اخیر نشان می‌دهد قیمت طلا بیش از ۳۰۰ درصد رشد داشته است؛ چراکه قیمت سکه در آخرین روزهای سال گذشته حدود یک‌میلیون و 500 هزار تومان بود و اکنون قیمت آن به چهارمیلیون و 500 هزار تومان رسیده است. با این حساب، سرمایه‌گذاری در بازار طلا، با درنظر گرفتن حاشیه امنیت و ارزش افزوده آن، یکی از جذابیت‌های ورود کاربران به سامانه شرکت سکه ثامن بوده است.
تله‌گذاری شرکت ثامن
طبق گفته کاربران و خریداران سکه و طلا از سایت سکه ثامن، پس از عضویت کاربران در سایت و انتقال پول، امکان خرید و فروش طلا در تمامی ۶ روز هفته از ساعت ۱۱ صبح تا ۶ عصر فراهم است. ظاهر امر نشان می‌دهد که در بازارهای مجاز این سایت، سکه، طلای آب‌شده، مثقال طلا و انس طلا معامله می‌شود و در نتیجه کاربران می‌توانند بنا به میزان سرمایه خود، با ورود به هرکدام از این قسمت‌ها سکه یا طلا خریداری کنند. به گفته کاربران، قیمت‌ها در این سایت براساس بازار تهران متغیر است. علاوه‌بر معاملات مجازی طلا، سایت سکه ثامن قابلیت جذب سرمایه و پرداخت سود بدون انجام معامله برای کاربران را نیز دارد. به این صورت که افراد علاقه‌مند می‌توانستند با پرداخت آنلاین پول به حساب سکه ثامن و عضویت در صندوق سرمایه‌گذاری مربوطه، انجام معاملات را به خود سایت محول کنند.
نکته مهمی که علاقه‌مندان به معاملات طلا را جذب سایت سکه ثامن کرد و جذابیت زیادی در مقایسه با سایت‌های مشابه داشت؛ کارمزد خرید و فروش بود. براساس عرف بازار، کارمزد معاملات طلا حدود یک‌درصد برآورد می‌شود. به‌عنوان مثال، اگر فردی یک سکه طلا را با قیمت چهارمیلیون و ۴۰۰ هزار تومان در بازار خریداری کند، در زمان فروش همان سکه باید با ۴۵ تا ۵۰ هزار تومان کاهش قیمت کارمزد آن را کسر کند. این در حالی است که کارمزد در نظر گرفته شده در سایت سکه ثامن، برای مدت‌های متمادی برابر با ۱۰ هزار تومان بود و براساس شواهد موجود در هفته‌های اخیر نیز به ۶۵۰۰ تومان رسید. بی‌شک ارائه چنین تسهیلاتی، جذابیت خاصی برای متقاضیان ایجاد می‌کند. ناگفته نماند که فرار از مالیات و حسابرسی احتمالی نیز دلیل دیگری بر جذابیت سکه ثامن برای فعالان بازار طلا و علاقه‌مندان سودهای بادآورده بود.
اعطای یک نماد بی‌ارزش
کسانی که در حوزه کسب‌وکارهای اینترنتی فعالیت می‌کنند، به‌خوبی میدانند که لازمه جلب اعتماد عمومی برای فعالیت در فضای اینترنتی، داشتن نماد اعتماد الکترونیکی است. اگرچه بخش قابل‌توجهی از عامه مردم توجه چندانی به این موضوع ندارند، اما برای کسانی که قصد خرید سکه و طلا از یک سامانه مجازی را دارند، بی‌شک این نماد می‌تواند امنیت سامانه مذکور را تایید کند. نماد اعتماد الکترونیکی نشانه‌ای است که از سوی مرکز توسعه تجارت الکترونیکی، وابسته به وزارت صنعت، معدن و تجارت ایران صادر می‌شود و به‌عنوان مهر تاییدی به فعالیت فروشگاه‌های اینترنتی است. این نشان، نشانه‌ای نمادین است که منحصرا توسط مرکز توسعه تجارت الکترونیکی صادر و به کسب‌وکارهای مجازی (کسب‌وکار اینترنتی و موبایل) مجاز با هدف ساماندهی، احراز هویت و صلاحیت آنها اعطا می‌شود. 24 شهریورماه سال جاری مسئولان شرکت سکه ثامن اعلام کردند بخش معاملات برخط این شرکت به‌دلیل «انتقال سرور و امور فنی» قطع شده است، اما اندکی نگذشته بود که مسئولان شرکت سکه ثامن که مدعی تجارت آنلاین سکه و طلای آب‌شده بودند اعلام ورشکستگی کردند. این خبر در ابتدا واکنش خاصی را از سوی کاربران و کسانی که سرمایه خود را صرف خرید سکه و طلا از این سایت کرده بودند به‌همراه نداشت، اما پس از آنکه اتحادیه طلا و جواهر تهران اعلام کرد که این شرکت مجوز خرید و فروش آنلاین نداشته و در حال حاضر پلمب و حساب‌های مدیر آن مسدود شده است، مالباختگان که گفته می‌شود تعداد آنها حدود سه‌هزار نفر است، واکنش‌های شدیدی را نسبت به مجاز نبودن فعالیت این شرکت نشان دادند. بسیاری از آنها که با اعتماد به «نماد اعتماد الکترونیکی» که در صفحه نخست سامانه این شرکت قرار داده شده بود، اقدام به خرید طلا و سکه کرده بودند اکنون که سرمایه خود را از دست داده‌اند، مقصر اصلی را وزارت صنعت، معدن و تجارت میدانند.
پاسکاری مسئولیت
مالباختگان شرکت سکه ثامن در حالی که سرمایه خود را از دست رفته می‌بینند، در پاسکاری‌های وزارت صمت و اتحادیه طلا و جواهر نیز دست‌شان از همه‌جا کوتاه است.
وزارت صنعت، معدن و تجارت می‌گوید: «وقتی یک واحد صنفی مجوز فعالیت از صنف مرتبط داشته باشد، اگر بخواهد همان فعالیت را به‌صورت برخط (آنلاین) انجام دهد، از مرکز تجارت الکترونیک کشور نشان اعتماد می‌گیرد؛ بنابراین ﻓﺮوش ﻃﻼ و ﺟﻮاﻫﺮ ﺑﻪﺻﻮرت اﯾﻨﺘﺮﻧﺘﯽ باید ﺗﻮﺳﻂ ﮐﺴﺎﻧﯽ اﻧﺠﺎم شود ﮐﻪ ﻣﺠﻮز ﮐﺴﺐ و ﮐﺎر ﻃﻼﻓﺮوﺷﯽ از اﺗﺤﺎدﯾﻪ ﻣﺮﺗﺒﻂ را ﻧﯿﺰ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ.» رئیس اتحادیه طلا و جواهر نیز می‌گوید: «این موسسه هیچ‌گونه مجوزی از اتحادیه طلا و جواهر تهران نداشته و مجوز آن برای شهرستان واحد صنفی «بناب» صادر شده است.»
سخنگوی اتحادیه کسب‌وکارهای مجازی نیز می‌گوید: «این شرکت مجوزی برای کسب‌وکار مجازی نداشته، علاوه‌بر این، موسسه ملزم به گرفتن مجوز کسب‌وکار کشوری بوده. مجوز این شرکت خاص شهرستان بناب بوده است.»
معاونت تسهیل تجاری و توسعه کاربردهای مرکز توسعه تجارت الکترونیک نیز می‌گوید: «موضوع اصلی در این داستان، کلاهبرداری شرکت ثامن است که از اساس به وزارت صنعت ربطی ندارد؛ چراکه هر فردی در هر صنف و فعالیتی می‌تواند با سوءاستفاده از موقعیت یا ناآگاهی مردم اقدام به کلاهبرداری کند. علاوه‌بر اینکه نشان «نماد کسب‌وکار در فضای مجازی» یک نشان کامل برای اعتماد به موسسه نیست و سکه ثامن هیچ‌گونه مجوز کسب‌وکار در فضای مجازی نداشته است.»
شرکت سکه ثامن که از سیزدهم مرداد 1395 و با دریافت پروانه صنفی شرکت «ثامن» به‌نام «فرهاد زاهدی‌فر» ﺑﻪﻣﻨﻈﻮر ﻓﺮوش ﻃﻼ، ﻃﻼی آبﺷﺪه و ﺟﻮاﻫﺮ آغاز به کار کرده و تا سال گذشته بدون هیچ شکایتی از سوی کاربران، همچنان به فعالیت خود ادامه داده است تا اینکه در اواسط سال جاری به‌علت ﻓﺮوش ﺳﮑﻪ که جزء فعالیت این سامانه نبوده، در دو ﻣﺮﺣﻠﻪ اﺧﻄﺎر درﯾﺎﻓﺖ کرد. نخستین اخطار بیست‌وسوم مردادماه به این شرکت داده شد تا براساس آن ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺧﻮد را اﺻﻼح و عنوان فروش سکه را از سایت خود حذف کند؛ اما پس از 10 روز سایت ثامن فروش سکه را در قالب هشت‌گرم طلای 22 عیار معامله کرد. این در حالی بود که هیچ نهادی بر عملکرد این شرکت نظارت نکرد تا اینکه با ﺛﺒﺖ سه ﺷﮑﺎﯾت پیاپی در بیست‌وپنجم ﺷﻬﺮﯾﻮر 1397 و همچنین ﺗﻮﺟﻪنکردن ﺑﻪ اﺧﻄﺎر ﺗﺨﻠﻒ ﻓﺮوش ﺳﮑﻪ و دریافت نشدن پاسخ، همان روز ﻣﺠﻮز ﻧﻤﺎد اﻋﺘﻤﺎد اﯾﻦ ﺳﺎﯾﺖ ﺑﻪ ﺣﺎل ﺗﻌﻠﯿﻖ درآمد.»
آفت ناآگاهی عمومی
سوءاستفاده از اعتماد مردم یا به‌عبارتی ارائه نمادها و مجوزهای بی‌ارزشی که برای فعالیت کسب‌وکارهای اینترنتی از سوی ارگان‌های مسئول ارائه می‌شود، در نوع خود مذموم و ناپسند است؛ اما نکته قابل توجه دیگر ناآگاهی افرادی است که بدون بررسی دقیق و حصول اطمینان از صحت و سقم سامانه‌های اینترنتی اقدام به خرید و فروش در آن می‌کنند. نکته‌ای که بسیاری از کاربران اینترنتی ایران از آن بی‌اطلاع هستند، عدم نظارت دائمی مرکز توسعه تجارت الکترونیکی بر سایت‌های تجاری اینترنتی است. درواقع نوع کالا یا خدماتی که در این سایت‌ها ارائه می‌شود، مورد توجه مرکز توسعه تجارت الکترونیک نیستند. ممکن است یک سایت در ابتدا با هدف فروش کالای مشخصی تاسیس شود و کمی بعد، کالاهای دیگری به مجموعه خود اضافه کند. مرکز توسعه تجارت الکترونیکی تا زمانی که شکایتی از یک سایت دارای نماد اعتماد الکترونیک دریافت نکند، اقدامی نخواهد کرد.