دیپلماتی کارکشته و آشنا به فنون و رموز مذاکره که مهم‌ترین دلیل حضورش در وزارت امور خارجه، رسیدگی به پرونده هسته‌ای جمهوری اسلامی بود و پیدا کردن راه‌حلی برای حل و فصل آن پرونده. جالب آنکه مسوولیت پرونده هسته‌ای نه‌تنها تا پایان دولت دوم روحانی در اختیار وزارت امور خارجه باقی ماند بلکه حتی تا یکی، دو سال نخست فعالیت دولت رییسی و وزارت امیرعبداللهیان نیز این پرونده کماکان زیرنظر وزارت امور خارجه و دستگاه دیپلماسی اداره می‌شد. آن هم در حالی که ظریف ظرف همان یکی، دو سال نخست وزارتش در دولت نخست روحانی زمینه امضای برجام توسط ایران و گروه 1+5 را فراهم کرد و ماموریت خطیرش در مذاکرات هسته‌ای را به فرجام رساند. سرانجام در خردادماه 1402 یعنی دو سال پس از آنکه دوران ریاست‌جمهوری روحانی و وزارت ظریف به پایان رسیده بود، چنانکه برخی منابع خبری اعلام کردند، بخشی از مسوولیت این پرونده به دبیرخانه شورای‌عالی امنیت ملی واگذار شد که کماکان زیرنظر علی شمخانی فعالیت می‌کرد.
روایت «پاد» از بازدید شمخانی
آنچه اما حالا در میانه بهمن‌ماه 1403 و در شرایطی که حدود دو هفته از بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید می‌گذرد، بار دیگر منجر به گره خوردن نام علی شمخانی و پرونده هسته‌ای جمهوری اسلامی شده، خبر عجیبی است که ازقضا ازسوی پایگاه اطلاع‌رسانی دولت منتشر شده است. خبری کوتاه که از حضور علی شمخانی در سازمان انرژی اتمی و بازدید از آخرین دستاوردها و پیشرفت‌های صنعت هسته‌ای کشور حکایت داشت و او را صراحتا «مسوول پرونده هسته‌ای ایران» نامیده بود. جالب آنکه در ادامه وقتی ایرنا، ایسنا و سایر خبرگزاری‌های دولتی نیز این خبر را پوشش دادند و از آنچه شمخانی در جریان این بازدید مطرح کرده بود، نوشتند، باز از او به همین عنوان نام بردند.
شمخانی که روز دوشنبه به سازمان انرژی اتمی رفت و با محمد اسلامی دیدار کرد، در حالی از آخرین دستاوردها و اقدامات صنعت هسته‌ای بازدید کرد که در حاشیه این بازدید در سخنانی از اهمیت نقش فناوری هسته‌ای در توسعه کشور سخن گفت و تاکید کرد که برنامه هسته‌ای ایران کاملا «شفاف» است و جمهوری اسلامی به تعهدات بین‌المللی پایبند خواهد بود. این در حالی بود که خبرگزاری‌های دولتی همچنین به نقل از او به‌عنوان «مسوول پرونده هسته‌ای ایران» نوشتند: «ایران هیچ‌گاه به دنبال سلاح هسته‌ای نبوده و نخواهد بود. با این حال از حقوق قانونی خود در ابعاد سیاسی و فنی با تمام توان دفاع می‌کند.» او همچنین گفت که «مصمم هستیم در چارچوب دفاع از منافع ملت ایران در برابر زیاده‌خواهی قدرت‌های جهانی عهدشکن و بی‌عمل بایستیم و آنها را وادار به احترام به حقوق قانونی مردم سرافراز ایران کنیم.»
وزارت خارجه تکذیب می‌کند!
با این همه اما تنها ساعاتی پس از انتشار این اخبار، وزارت امور خارجه در بیانیه‌ای که در اولین ساعات صبح دیروز منتشر شد، هر آنچه را درخصوص مسوولیت شمخانی در پرونده هسته‌ای مطرح شده بود، تکذیب کرد. روابط عمومی این وزارتخانه که ظاهرا در پی مواجه شدن با سیل پرسش‌های رسانه‌ها در مورد وضعیت مدیریت پرونده هسته‌ای ناگزیر به واکنش شده بود، در این اطلاعیه مختصر، با تاکید بر اینکه «هیچ تغییری در این خصوص ایجاد نشده»، اعلام کرد: «مسوولیت انجام گفت‌وگوها و مذاکرات در موضوع هسته‌ای همچون گذشته برعهده وزارت امور خارجه است و این امر تحت مدیریت وزیر امور خارجه، توسط معاونت‌های سیاسی و حقوقی بین‌المللی انجام می‌شود.»روابط عمومی وزارت امور خارجه در عین حال اعلام کرد: «بدیهی است تعیین راهبرد مذاکراتی و انجام هماهنگی بین دستگاه‌های ذی‌ربط همچنان توسط شورای‌عالی امنیت ملی صورت می‌گیرد.»
این در حالی بود که پایگاه اطلاع‌رسانی دولت و هیچ‌یک از اعضای شورای اطلاع‌رسانی دولت در این رابطه اظهارنظر نکرده و ترجیح داده‌اند که سیاست سکوت را پیش بگیرند. هرچند کانال تلگرامی «پاد» که خبر نخست درخصوص بازدید «مسوول پرونده هسته‌ای ایران» از سازمان انرژی اتمی را منتشر کرده بود، چند ساعت پس از آغاز جنجال‌ها، در اقدامی عجیب، متن خبر اولیه را اصلاح کرد و عبارت بحث‌انگیزی را که در معرفی شمخانی به‌کار برده بود، از متن خبر حذف کرد؛ اقدامی که ظاهرا حوالی ساعت21 و 30 دقیقه شامگاه دوشنبه انجام گرفته است.
جنجال شمخانی در روز دانشجو
با وجود انتشار این تکذیبیه به‌نسبت فوری وزارت امور خارجه اما انتشار خبری که از مسوولیت شمخانی در پیشبرد پرونده هسته‌ای جمهوری اسلامی حکایت داشت، فارغ از آنکه ابتدا از سوی پایگاه اطلاع‌رسانی رسمی دولت منتشر شده بود، همچنین به این دلیل حائز اهمیت بود که شمخانی پیش از این نیز در مقاطعی از مسوولیت خود در پیشبرد این پرونده حساس و پیچیده سخن گفته و بر این مهم پافشاری کرده بود. چنانکه آخرین بار کمتر از دو ماه پیش هم این موضع به‌صراحت از سوی شمخانی اعلام شده بود. شمخانی که روز 16 آذر امسال و به بهانه مراسم روز دانشجو با شماری از دانشجویان هم‌صحبت شده و به پرسش‌های آنان درباره مسائل گوناگون پاسخ می‌داد، صراحتا گفته بود که «من هنوز هم مسوول پرونده هسته‌ای هستم.» او همچنین با اشاره به نقشی که در جریان ازسرگیری روابط تهران و ریاض ایفا کرد، خود را «پایه‌گذار روابط ایران و عربستان در دوره جدید» معرفی کرده بود، در عین حال گفته بود: «نسبت‌به هر آنچه در وضعیت فرهنگی، اقتصادی، سیاسی، اجتماعی کنار مسائل دفاعی و امنیتی می‌گذرد، من مسوولم!»
شمخانی در همان نشست روز 16 آذرماه امسال همچنین به روند مذاکرات هسته‌ای و دستیابی به توافق با گروه 1+5 پرداخته و گفته بود: «ابتدا با آمریکایی‌ها در عمان مذاکره غیرمستقیم می‌شد. ما سه گام را ترسیم کردیم که گام سوم مذاکره مستقیم بود.» او سپس با تاکید بر اینکه «کماکان نیز به دنبال رفع تحریم‌ها هستیم»، گفته بود: «ما در مقابله با قطعنامه‌ای که علیه ایران صادر کرده‌اند، داریم کار خود را می‌کنیم.» هرچند این اظهارات شمخانی در آن زمان نیز با واکنش‌هایی مواجه شد. واکنش‌هایی که تا همین اواخر نیز ادامه یافت و در یکی از آخرین نمونه‌ها، محمود واعظی که رییس‌دفتر حسن روحانی در دولت دوازدهم بود، در گفت‌وگویی که به‌تازگی با پایگاه خبری-تحلیلی انصاف‌نیوز داشت، در این رابطه اظهارنظر کرد و گفت: «به هیچ‌وجه آقای شمخانی در مذاکرات هسته‌ای نقشی ندارد و مذاکرات تحت نظر دبیرخانه شورای‌عالی امنیت ملی و وزارت امور خارجه بوده است.»
یک تصمیم سیاسی یا یک جنجال رسانه‌ای
با این همه اما ساعاتی پس از انتشار این خبر عجیب پایگاه اطلاع‌رسانی و اصلاح آن در شامگاه دوشنبه، یک نماینده مجلس نیز در این رابطه اظهارنظر کرد و از انگیزه‌های احتمالی پشت این خبر سخن گفت. احمد بخشایش اردستانی که در این رابطه با ایلنا گفت‌وگو می‌کرد، گفته است: «البته من در این ارتباط اطلاعات دقیقی ندارم اما می‌دانم آقای شمخانی در دولت رییسی، به احیای روابط ایران و عربستان پرداختند، بدون اینکه وزیر خارجه در این زمینه دخالت کند. این موضوع در آن زمان به‌عنوان موازی‌کاری محسوب نشد بنابراین احتمال دارد که پرونده هسته‌ای ایران هم به آقای شمخانی واگذار شده باشد. البته شنیده‌ام که وزارت خارجه بیانیه‌ای صادر کرده و اعلام کرده که در روند پرونده هسته‌ای تغییری ایجاد نشده است.» این عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس همچنین گفته: «احتمالا این یک مساله رسانه‌ای باشد و احساس می‌کنم که این بحث جنجال رسانه‌ای است. اگر قرار باشد شورای‌عالی امنیت ملی، پرونده هسته‌ای را در دست داشته باشد، آن را به دبیر فعلی شورای‌عالی امنیت ملی تحویل خواهند داد.» این نماینده مجلس همچنین به اظهارات شمخانی در روز 16 آذرماه امسال واکنش نشان داده و گفته است: «شمخانی در آن مصاحبه گفته بود که از آن زمان تاکنون مسوول مذاکرات هسته‌ای بودم اما پس از تغییر دبیر، اوضاع تغییر کرد. اگر بخواهند روی آقای شمخانی متمرکز شوند که پرونده هسته‌ای دست‌شان باشد، باید به‌عنوان مقام خاصی این اختیار به ایشان داده شود، مثلا به‌عنوان مشاور رهبری و رییس‌جمهور یا عضوی از وزارت خارجه باشد که این مسوولیت را به ایشان بدهند. البته اگر مشاور رهبری باشد، این احتمال وجود دارد که مسوول پرونده باشد.» بخشایش اردستانی درنهایت گفته است: «من احساس می‌کنم که این یک جنجال رسانه‌ای باشد اما بعید هم نیست در ایران همه چیز اتفاق می‌افتد.»