بر اساس قانون بودجه سال ۱۳۹۹ صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل معامله در بورس که باقیمانده سهام دولت در برخی بانک‌ها، بیمه‌ها، پالایشگاه‌ها، صنایع خودرو و فلزی است باید امسال در بورس عرضه شود. نخستین مرحله واگذاری سهام دولتی در قالب صندوق‌های قابل معامله بورسی که شامل سهام سه بانک ملت، تجارت و صادرات و دو بیمه البرز و اتکایی بود از ۱۴ اردیبهشت تا ۳۱ اردیبهشت‌ماه انجام شد. همچنین پذیره‌نویسی دومین صندوق دولتی شامل پالایشی‌ها نیز به تازگی پایان یافته و اکنون بازار سرمایه در انتظار سومین صندوق دولت است. روز گذشته مدیر نظارت بر نهادهای مالی سازمان بورس با اشاره به تغییر شرکت‌های مشمول عرضه سهام در ETF سوم گفت: درخواستی به سازمان بورس برای عرضه دارا سوم ارائه شده و قرار است باقیمانده سهام سه بانک تجارت، صادرات و ملت در قالب صندوق ETF دیگری به بازار عرضه شود. گفتنی است معاون بیمه و بانک وزیر اقتصاد گفته است ارزش این صندوق به قیمت امروز بورس ۲۴ هزار میلیارد تومان است. این در حالی است که صندوق‌های دولتی غالبا در بازار با عدم اقبال مواجه شده‌اند و دولت نتوانسته است هدف خود را از ورود به بازار سرمایه محقق کند. از سوی دیگر رییس‌جمهوری نیز تاکید کرده که عرضه سهام دولتی در بازار ادامه‌دار خواهد بود. اگرچه هدف از این عرضه‌ها کاهش بنگاهداری دولت اعلام می‌شود اما تحلیلگران اقتصادی و سیاسی در خارج شدن دولت از عرصه مدیریتی این شرکت‌ها تشکیک کرده‌اند.
سقوط دارایکم
پذیره‌نویسی نخستین صندوق قابل معامله دولت که در بهار سال جاری انجام شد آن گونه که انتظار آن می‌رفت مورد استقبال قرار نگرفت. در حالی که بازار سرمایه در آن روزها در نقطه اوج خود قرار داشت و روزانه هزاران نفر به جمع معامله‌گران بازار می‌پیوستند، برآوردهای نهایی نشان داد اندکی بیش از سه میلیون نفر در این پذیره‌نویسی شرکت کرده‌اند. در حالی برآوردهای اولیه از این عرضه تاریخی مجموع ارزش ۱۶ هزار میلیارد تومانی را نشان می‌داد که در نهایت تنها حدود ۳۷درصد از کل این واحدها خریداری شد. این در حالی بود که افراد فاقد کد بورسی هم می‌توانستند تنها از طریق کد ملی در این پذیره‌نویسی شرکت کنند. روندی که در پذیره‌نویسی پالایشی یکم هم تکرار شد اما نتوانست سرمایه‌گذاران زیادی را به سوی صندوق دولت جذب کند. گفتنی است حداکثر مبلغ پذیره‌نویسی واحدهای صندوق واسطه‌گری مالی یکم برای هر ایرانی دو میلیون تومان و حداقل ۱۰ هزار تومان بود و مردم با خرید سهام شرکت‌های دولتی می‌توانستند از مزایای تخفیف حداقل ۳۰ درصدی واحدهای این صندوق بهره‌مند شوند. با این حال اگرچه در مقطعی از زمان به دلیل رشد یکدست بازار سرمایه ارزندگی سهام دارایکم نیز افزایش یافت اما در ماه‌های گذشته و پس از گذراندن دوره اصلاح، نتوانسته است مجددا به شرایط قبلی بازگردد. واحدهای این صندوق حتی در مقطعی پایین‌تر از NAV ابطال خود نیز معامله شدند!
۸۰ درصد پالایشی یکم بدون مشتری!
رییس‌جمهوری تاکید کرده است که رونق، پویایی و فسادزدایی جدی از اقتصاد کشور و ایجاد فرصت برابر برای آحاد مردم از طریق تداوم عرضه سهام بنگاه‏‌های بزرگ و متوسط، باید با یک طرح دقیق انجام گیرد که دولت چنین طرحی را تهیه کرده و با دقت و جدیت در حال اجرای آن است. روحانی از مصادیق عینی این برنامه را عرضه سهام شرکت‌های بزرگ پتروشیمی، پالایشی، فلزی، بانکی، بیمه‏‌ای، خودرویی و زیرمجموعه‌‏های آنها برشمرده است که از طریق عرضه مستقیم و صندوق‏‌های مالی قابل معامله (ETF) و سایر روش‏ها تحقق پیدا کرده و این روند ادامه دارد. این در حالی است که به دلیل بی‌اعتمادی معامله‌گران به سیاست‌های دولت در بازار سرمایه، در مدت اخیر سهام شرکت‌های گفته شده غالبا با افت ارزش مواجه بوده‌اند و شاخص را نیز با خود به زیر کشیده‌اند. آخرین نمونه آن نیز عرضه دومین صندوق دولتی شامل سهام شرکت‌های پالایشی بود که به دلیل عرم استقبال از سوی معامله‌گران بازار با شکست مواجه شد. مدیر صندوق پالایشی یکم به تازگی اعلام کرده است که تا پایان مهلت پذیره‌نویسی صندوق پالایشی یکم، تنها چهار میلیون نفر از این صندوق استقبال کرده‌اند و فقط ۲۰ درصد از واحدهای این صندوق به فروش رسیده است. این ر حالی است که دوولت با تمدید مهلت پذیره‌نویسی و نیز افزایش تخفیف از ۲۰ به
۳۰ درصد کوشیده بود تا سرمایه گذاران بیشتری را برای خرید سهام خود جذب کند. حاشیه‌ها و چالش‌های عرضه این صندوق در بازار سرمایه همچنین به عنوان یکی از دلایل تعمیق اصلاح بازار به شمار می‌رود. به گفته داوود رزاقی- مدیر صندوق پالایشی یکم- در حالی که ارزش صندوق پالایش یکم ۶۰ هزار میلیارد تومان برآورد شده بود، دولت در نهایت توانسته است تنها ۱۳ هزار میلیارد تومان از محل عرضه آن کسب درآمد کند که به معنای شکست سنگین سیاست فروش سهام دولت در بازار سرمایه قلمداد می‌شود.
شکست دولت در عرضه‌های بلوکی
دولت همچنین در مدت اخیر تلاش کرده است تا سهام خود در برخی شرکت‌ها را نیز به صورت بلوکی و عمده به فروش برساند که به نظر می‌رسد در این زمینه نیز چندان موفق نبوده است. پیش از نهایی شدن عرضه پالایشی‌ها در قالب صندوق‌های قابل معامله، در مقطعی اعلام شد که سهام این چهار شرکت پالایشی (شامل پالایشگاه‌های اصفهان‌، بندرعباس‌، تهران و تبریز) به صورت بلوکی عرضه خواهد شد. با این حال در میانه کشمکش‌های وزارت اقتصاد و وزارت نفت بر سر این صندوق روشن شد که عرضه‌های بلوکی دولت مورد استقبال قرار نگرفته است و پالایشی‌ها مجددا به صندوق بازگشتند. روز دوشنبه نیزمعاون امور بانک و بیمه وزیر امور اقتصادی و دارایی در گفت و گو با فارس گفته است: عرضه بلوکی سهام شرکت سرمایه‌گذاری امید و سرمایه‌گذاری گروه توسعه ملی در بورس مشتری نداشت. گفتنی است فرهاد دژپسند- وزیر امور اقتصادی و دارایی- حدود نیمه خرداد ماه سال جاری در اولین حضور خود در دوره جدید مجلس شورای اسلامی و در گزارشی به نمایندگان مجلس اعلام کرد تا پایان خردادماه «وامید» و تا پایان تیرماه «وبانک» از طریق بورس ارائه خواهد شد. اکنون عباس معمارنژاد خبر داده است که باقیمانده سهام دولت در دو شرکت امید و گروه توسعه ملی به صورت بلوکی و عمده از طریق بورس ارائه شده اما مشتری پیدا نکرده و به فروش نرسیده است! او همچنین گفته است: ‌قرار است باقی سهام دولت در دو شرکت امید و گروه توسعه ملی به غیر از عرضه بلوکی را به شکل خرد هم عرضه کنیم تا همه مردم از این سهم برخوردار شوند. به گفته معمارنژاد در حال حاضر سهام شناور و آزاد «وامید» در بورس حدود هشت درصد است، در حالی که شناوری این سهام در زمان وعده وزیر اقتصاد شش درصد بود. گفتنی است ارزش روز این شرکت در آن زمان حدود ۸۰ هزار میلیارد تومان بوده است که تا ۱۳۰ هزار میلیارد تومان هم بالا رفت،‌ اما اکنون به خاطر افت پیاپی شاخص کل این رقم به ۱۵ هزار و ۱۷۱ میلیارد تومان رسیده است. همچنین ارزش روز شرکت سرمایه‌گذاری گروه توسعه ملی «وبانک» به ۳۵ هزار و ۳۷۰ میلیارد تومان رسیده است و سهام آزاد یا شناور آن نیز ۲۰ درصد است.