بورس در آستانه دو سقف رویایی
- توضیحات
اوایل مهر ماه سال پیش بود که «دنیای‌اقتصاد» در گزارشی با عنوان «یک درصد ایران در بورس تهران» به هجوم سرمایه‌گذاران جدید به بازار سهام و گذر تعداد مشارکت‌کنندگان یک عرضه اولیه از ۸۰۰ هزار نفر پرداخت. اما حالا در کمتر از ۷ ماه در عرضه اولیه «صبا» شاهد مشارکت نزدیک به دو میلیون کد معاملاتی هستیم.
به عبارت دیگر، طی این مدت تعداد کدهای شرکت‌کننده در عرضه اولیه‌های بازار سهام حدود ۱۵۰ درصد افزایش یافته و حالا شاهد فعالیت ۵/ ۲ درصد از مردم ایران در بورس تهران هستیم. همزمان رکوردهای بی‌سابقه‌ای در عدد شاخص کل که اکنون در مرز ابرکانال ۶۰۰ هزار قرار گرفته و خرید سهامداران حقیقی و ارزش معاملات ثبت شد. اما قصه به اینجا ختم نشد و روزهای پایانی هفته ترافیکی از قوانین جدید در بازار سهام را شاهد بودیم که احتمالا واکنش‌های مختلفی را در این روزها به همراه داشته باشد.
رکوردشکنی مشارکت بورس‌بازان
روز چهارشنبه شاهد بورسی شدن شرکت سرمایه‌گذاری صبا تامین بودیم. در این عرضه اولیه به نسبت بزرگ ۱۰ درصد از «صبا» با ارزش ۱۲۰۰ میلیارد تومان در بازار اول فرابورس ایران عرضه شد. رکورد تعداد مشارکت‌کنندگان در یک عرضه اولیه درحالی تا پیش از روز چهارشنبه در اختیار «تملت» با مشارکت کمتر از یک میلیون و ۶۸۲ هزار کد معاملاتی بود که با عرضه اولیه صبا تامین این رکورد با رشد ۱۶ درصدی به بیش از یک میلیون و ۹۳۰ هزار کد معاملاتی رسید. به این ترتیب شاهد ثبت رکوردی جدید در کارنامه بازار سهام هستیم. حال باید دید که آیا طی هفته‌های پیش‌رو و با عرضه‌های بزرگ دیگری مانند پتروشیمی آریا ساسول یا سرمایه‌گذاری تامین‌اجتماعی (شستا) این رکورد جابه‌جا می‌شود یا نه.
تغییر تفکر سنتی
از قدیم تفکری مبنی بر منفی شدن بازار در آستانه عرضه اولیه‌های بزرگ در بین فعالان بورس تهران وجود دارد. این تفکر که در اغلب موارد هم صحیح بود، از آنجا نشات می‌گرفت که بورس‌بازان برای تامین نقدینگی مورد نیاز خرید عرضه اولیه‌ای که معمولا سود بادآورده‌ای دارد، اقدام به فروش بخشی از سهم‌های خود می‌کنند و این اتفاق با فشاری که به کلیت بازار وارد می‌کند، باعث نزولی شدن قیمت‌ها می‌شود. اما نکته جالب توجه در روز عرضه اولیه «صبا» جهش نزدیک به ۱۴ هزار واحدی شاخص بورس تهران بود. در همین راستا می‌توان خاطرنشان کرد که روز سه‌شنبه هم دماسنج اصلی بورس تهران نزدیک به ۱۴ هزار واحد رشد کرد. به این ترتیب در دو جلسه منتهی به عرضه اولیه صبا تامین شاهد رشد ۲۷ هزار و ۴۵۰ واحدی (معادل ۸/ ۴ درصد) نماگر اصلی بازار سهام بودیم. با این اوصاف سوالی که برای فعالان بورسی مطرح می‌شود این است که چرا برخلاف این تفکر که از قدیم در بازار حاکم است با عرضه اولیه بزرگ «صبا» نه‌تنها شاخص کل منفی نشد بلکه جهشی نزدیک به ۵ درصد را تجربه کرد؟
برای شروع این بحث در ابتدا باید نگاهی به ارزش معاملات خرد طی روزهای اخیر داشته باشیم. طی ۷ جلسه معاملاتی گذشته رکورد ارزش معاملات خرد بورس تهران ۳ مرتبه جابه‌جا شده است و متوسط این متغیر مهم در این ۷ روز کاری از ۵۵۰۰ میلیارد تومان فراتر رفته است. در صورتی که آمار فرابورس را هم به این عدد اضافه کنیم شاهد گذر متوسط ارزش معاملات خرد کل بازار سهام از رقم ۸ هزار میلیارد تومان خواهیم بود. به این ترتیب در نگاه اول به نظر می‌رسد یک عرضه اولیه ۱۸۰۰ میلیارد تومانی در بازاری که روزانه شاهد بیش از ۸ هزار میلیارد تومان معامله خرد است چندان اثرگذار نیست و نمی‌تواند به متعادل شدن روند شاخص کل کمک چندانی بکند. البته عرضه‌های بزرگی مانند پتروشیمی آریا ساسول و سرمایه‌گذاری تامین‌اجتماعی که در راه بازار سهام هستند شاید بتوانند به تعادل نسبی بازار کمک کنند. بررسی‌ها نشان می‌دهد دو عرضه اولیه آریاساسول و «شستا» می‌توانند در مجموع بیش از ۶ هزار میلیارد تومان نقدینگی جدید جذب کنند. اگر این عدد را در کنار ۱۸۰۰ میلیارد تومان پولی که «صبا» جذب کرد قرار دهیم به رقمی حدود ۸ هزار میلیارد تومان خواهیم رسید که جذب این مقدار پول از بازار می‌تواند اثر بالایی بر تعادل شاخص کل داشته باشد. در اینجا باید خاطرنشان کرد که با وجود ارزش معاملات بیش از ۸ هزار میلیارد تومانی همچنان تامین ۸ هزار میلیارد تومان نقدینگی برای عرضه‌های اولیه کار دشواری است. در واقع، این عدد برای ارزش معاملات می‌تواند با چندین بار خرید و فروش سهام مهیا شود. به‌عنوان مثال سرمایه‌گذاری را در نظر بگیرید که ۱۰۰ میلیون تومان از سهام یک شرکت در بورس تهران را دارد. این سهامدار در صورتی که طی یک ماه ۱۰ بار سهام موردنظر خود را معامله کند و به عبارتی ۱۰ معامله ۱۰۰ میلیون تومانی انجام دهد، ارزش معاملاتش در ماه به یک میلیارد تومان می‌رسد. این ارزش معاملات در صورتی رقم خورده که این سرمایه‌گذار هیچ پول جدیدی به بورس وارد نکرده است. به این ترتیب وقتی در مدتی کوتاه شاهد ۸ هزار میلیارد تومان عرضه اولیه باشیم، این پول باید یا به بازار وارد شود یا از طریق فروش دیگر سهم‌ها تامین شود. در صورتی که بخش عمده‌ای از این نقدینگی بخواهد از شیوه دوم تامین شود شاهد فشار فروش در بازار سهام و به تبع آن متعادل شدن قیمت‌ها خواهیم بود.
اما به نظر می‌رسد که درحال‌حاضر بخش عمده‌ای از نقدینگی مورد نیاز برای عرضه‌های اولیه نه از طریق فروش سهام بلکه از طریق تزریق نقدینگی جدید به بازار سهام تامین می‌شود. همان‌طور که پیش‌تر ذکر شد شاهد رشد روز افزون افراد علاقه‌مند به بورس تهران هستیم. به‌طوری‌که در عرضه اولیه «صبا» شاهد حضور ۵/ ۲ درصد از مردم ایران بودیم. اما نکته مهم در این بین آن است که اغلب این تعداد را افرادی تشکیل می‌دهند که اصلا بورس‌باز نیستند و صرفا برای کسب سودهای بادآورده در عرضه اولیه‌ها در بازار حضور دارند. در همین راستا می‌توان به آمار به‌دست آمده از سپرده‌گذاری مرکزی اشاره کرد. طبق این آمار تا پایان سال ۹۸ تعداد کل کدهای بورسی به ۱۱ میلیون و ۶۶۵ هزار کد رسیده است. اما نکته جالب توجه این است که تعداد کدهای فعال (کدهایی که حداقل یک معامله در ماه انجام داده‌اند) تنها ۵/ ۱ میلیون است. بخشی از این تعداد ۵/ ۱ میلیونی نیز کدهایی بودند که فعالیت حداقلی (بین یک تا ۱۰ معامله در ماه) داشتند و تنها ۴۲۶ هزار نفر در سال گذشته در هر ماه بیش از ۱۰ معامله انجام داده‌اند. به عبارت دیگر اکثر قریب به اتفاق تغییرات قیمتی سهام نتیجه معاملات این دسته از بورس‌بازان است.
حال با مقایسه این عدد ۴۲۶ هزار نفری با مشارکت نزدیک به ۲ میلیونی در عرضه اولیه، مشخص می‌شود معامله‌گران اصلی بورس تهران تنها حدود یک‌پنجم از مشتریان عرضه اولیه را تشکیل می‌دهند و بیش از ۷۸ درصد از مشارکت‌کنندگان برای خرید یک عرضه اولیه افرادی هستند که معاملات بسیار اندکی دارند و اغلب تنها برای خرید عرضه‌ها اقدام می‌کنند. این افراد نقدینگی موردنیاز برای خرید عرضه اولیه‌ها را در اغلب موارد به‌صورت مستقیم به بازار تزریق می‌کنند. به همین دلیل است که بخش عمده‌ای از مشتریان عرضه اولیه در عمل فشار چندانی به بازار وارد نمی‌کنند و به همین خاطر قدرت تاثیرگذاری عرضه اولیه‌ها بر متعادل شدن بازار به‌طور چشمگیری کاهش می‌یابد.
هفته ۹ درصدی بورس تهران
در آخرین جلسه معاملاتی بازار سهام در هفته گذشته شاخص کل ۴/ ۲ درصد دیگر رشد کرد و ارتفاع خود را به ۵۹۷ هزار و ۲۵۴ واحد رساند تا بازدهی بورس تهران در هفته‌ای که تنها یک روز منفی داشت ۹ درصد شود. در همین حال نماگر هموزن که اثرپذیری یکسانی از تمام نمادها دارد چهارشنبه با رشد ۱/ ۲ درصدی همراه شد تا بازدهی این شاخص هم به ۵/ ۹ درصد برسد. چنین رشدی بیش از هر چیز دیگر تحت‌تاثیر ارزش معاملات بسیار سنگین بازار سهام است. روز چهارشنبه از ۳۰۰ نماد فعال در بورس تهران ۲۴۶ نماد مسیر صعودی را پیمودند. بیش از نیمی از این نمادها در پایان بازار با صف خریدهایی همراه بودند که ارزششان به بالغ بر ۱۴۷۲ میلیارد تومان می‌رسید. در سمت مقابل اما تنها نماد «کالا» بود که در پایان ساعت کاری بورس تهران با مازاد عرضه‌ای به ارزش کمتر از ۸ میلیارد تومان مواجه بود. روز چهارشنبه ارزش معاملات خرد بورس تهران با رسیدن به ۵۸۲۶ میلیارد تومان رکوردی جدید در کارنامه بازار سهام ثبت کرد. این حجم از معاملات در پی اقبال بالای سهامداران حقیقی به بورس است. طی ۵ جلسه معاملاتی هفته گذشته این دسته از معامله‌گران خالص خرید ۲۸۸۸ میلیارد تومانی را ثبت کردند که از این مقدار ۶۳۳ میلیارد تومان سهم معاملات روز چهارشنبه است. نکته جالب‌توجه در این‌خصوص تغییر مالکیت ۲۲۴ میلیارد تومانی به سمت معامله‌گران حقیقی در روز دوشنبه بود. این خالص خرید مثبت درحالی رقم خورد که در این روز شاهد افت ۴۲۶۰ واحدی دماسنج اصلی بازار سهام بودیم. طی روزهای پایانی هفته گذشته شاهد رشدهای چشمگیر قیمت کالاها در بازار جهانی بودیم به‌طوری‌که بهای مس به‌عنوان نماگر تولیدات صنعتی جهان با رشد بیش از ۱۰۰ دلاری به بالای ۵ هزار دلار برای هر تن رسید. رشد قیمت کامودیتی‌ها قوای جدیدی به بازار سهام ایران هم وارد کرد؛ به‌طوری که طی ۲ روز کاری پایانی هفته قبل شاهد صف‌نشینی گسترده بورس‌بازان برای خرید سهام شرکت‌های بزرگ کامودیتی‌محور بودیم.
در همین راستا روز چهارشنبه صنعت محصولات شیمیایی بازهم در صدر صنایع با بیشترین ارزش معاملات قرار گرفت و با رشد ۴/ ۲ درصدی متوسط قیمت‌ها همراه شد. در این گروه «فارس» به‌عنوان باارزش‌ترین نماد بورس تهران با رشد ۴/ ۳ درصدی ارزش بازار همراه شد و به همین واسطه توانست با حمایت ۱۱۶۷ واحدی از دماسنج اصلی بازار دومین نماد با بیشترین تاثیر بر شاخص کل باشد. از دیگر نمادهای این گروه نیز می‌توان به «پارس» و «تاپیکو» اشاره کرد که در مجموع اثرگذاری مثبت ۹۹۹ واحدی بر شاخص سهام داشتند.
فلزات اساسی از دیگر صنایعی بودند که روز چهارشنبه مورد اقبال بورس‌بازان قرار گرفتند به‌طوری‌که در پی رشد قیمت کالاها و ارزش معاملات ۳۸۷ میلیارد تومانی شاخص این صنعت بیش از ۷/ ۳ درصد رشد کرد. این رشد به واسطه افزایش ارزش بازار ۲۰ نماد از ۲۲ نماد فعال این گروه بود. در این صنعت «فولاد» و «فملی» به‌واسطه صف خریدهایی که تجربه کردند در جایگاه اول و سوم فهرست نمادها با بیشترین اثرگذاری بر شاخص کل قرار گرفتند و در مجموع حمایت ۲۲۲۲ واحدی از این نماگر داشتند.
عصر روز چهارشنبه طی چندین اطلاعیه سازمان بورس و اوراق بهادار خبر از تغییرات گسترده بر بستر بازار سهام داد. اطلاعیه‌هایی که اغلب قوانین معاملاتی قبلی مثل تغییرات قیمت ۲۰ و ۵۰ درصد، گره معاملاتی و حجم مبنا، نحوه بازگشایی‌ها، بازارگردانی و سرمایه‌گذاری صندوق‌ها در بورس را دستخوش تغییراتی کردند. برای کسب اطلاع بیشتر راجع‌به این قوانین می‌توانید به گزارشی که در همین صفحه چاپ شده مراجعه کنید.