درکنار روند صعودی بازار در سال‌های اخیر بخصوص از ابتدای سال‌جاری تاکنون، ابزارهای جدیدی برای عمق بخشی به بازار و کاهش ریسک‌ها در شورای عالی بورس و کمیته فقهی بورس تصویب و راهی بازار شده است. به‌طوری که براساس گفته‌های رئیس سازمان بورس، بورس ایران؛ سرآمد بهره‌برداری از ابزارهای مالی اسلامی است. طبق گفته‌های شاپورمحمدی، در حال حاضر تقریباً در بورس ایران تمام ابزارهای مرسوم مالی موجود است، اکنون ابزارهایی همچون سهام و آتی سهام، اختیار خرید و اختیار فروش در بازار سرمایه وجود دارد. خرید اعتباری را نیز از قبل داشته‌ایم.
ابزارهایی همچون اوراق مشارکت، اوراق اجاره، اوراق اجاره سهام، صکوک استصناع یا همان اوراق مبتنی بر ساخت، اوراق مرابحه، اوراق خرید دین، اوراق جعاله، اوراق وکالت و اوراق منفعت در بازار سرمایه کشور وجود دارد که هیچ یک از کشورهای اسلامی دیگر، از این تنوع ابزارهای مالی اسلامی در بازارهای مالی و سرمایه‌ای برخوردار نیستند.در این میان تنها یک یا دو ابزار مالی اسلامی دیگر در جهان وجود دارد که به بازار سرمایه کشور وارد نشده که اکنون در دست بررسی و برنامه‌ریزی برای ورود به بازار سرمایه است. دیروز هم «فروش تعهدی» به جمع ابزارهای جدید بورس اضافه شد. بسیاری از تحلیلگران دلیل رکود فعلی بازار سرمایه را نتیجه ساز و کارخرید و نگهداری سهم و سپس فروش آن می‌دانند. بورس کشور زمانی که یک‌طرفه می‌شود، عملاً نمی‌تواند پویایی خود را در دوران رکودی و ریزش قیمت‌ها حفظ کند، در نتیجه در بازار منفی یا کم عمق هم نهادهای درگیر در بازار نظیر کارگزاران با کاهش سودآوری مواجه می‌شوند. یکی از راه‌حل‌های برطرف کردن این نقیصه دوطرفه کردن بازار است. معاملات short cell به دلیل دوطرفه بودن از وقوع بحران در بازار جلوگیری می‌کند و در نهایت موجب کسب درآمد در هر شرایطی در بازار سرمایه می‌شود.
فروش تعهدی شرعی است
طبق توضیحات رئیس سازمان بورس، ابزار فروش تعهدی در کمیته فقهی سازمان با عقد وکالت و به گونه‌ای تنظیم شد که از نظر شرعی قابل قبول باشد.به گفته شاپور محمدی، دلیل تغییر اسم این ابزار از فروش استقراضی به فروش تعهدی این است که در این ابزار فردی متعهد می‌شود تا سهامی را که فروخته شده، از بازار بخرد و برگرداند؛ در واقع سهم را قرض نمی‌گیرد، بلکه متعهد به خرید و بازگرداندن آن می‌شود. از نظر عقد وکالت، این روش قابل قبول‌ترین شکلی است که می‌تواند برای فروش تعهدی اتفاق بیفتد.
محمدی با تأکید بر امنیت سرمایه‌گذاری برای سهامداران در مکانیزم طراحی شده این ابزار خاطرنشان کرد: بر اساس کارشناسی‌های صورت گرفته در طراحی فروش تعهدی، ساز و کار به نحوی طراحی شده که از ورود سهامداران به زیان جلوگیری می‌شود.
آغاز فروش تعهدی بر روی 8 نماد بورسی و فرابورسی
مدیرعامل بورس اوراق بهادار تهران از آغاز ابزار جدید فروش تعهدی بر روی 5 نماد بورسی و 3 نماد فرابورسی از دیروز در بازار سرمایه ایران خبر داد.علی صحرایی در گفت‌وگو با فارس، در مورد آغاز ابزار جدید فروش تعهدی گفت: ابزار جدید فروش تعهدی بر روی 5 نماد بورسی شامل ملی مس، ماشین‌سازی اراک، شرکت سرمایه‌گذاری سایپا، سیمان فارس و خوزستان و بانک تجارت و همچنین 3 نماد فرابورسی از امروز شروع می‌شود. وی گفت: این ابزار 3 کارکرد دارد که یکی پوشش ریسک است؛ یعنی سهام را از تغییرات قیمت منتفع می‌کند و در مقابل نوسانات بازار آن را پوشش می‌دهد. کارکرد دوم این است که ابزار نقدشوندگی بازار است که بازارگردان‌ها از آن استفاده می‌کنند و کارکرد سوم این است که سهم در بازار دوطرفه خرید وفروش می‌شود و سبدگردان‌ها در آن حضور دارند. بنابراین باید کسانی وارد ابزار فروش تعهدی شوند که تحلیل دقیقی از بازار داشته باشند و دارای ریسک و تحلیل باشند.
وی ادامه داد: فروش سهام تعهدی به میزان نیم درصد از سقف قیمت مجاز در لحظه فروش انجام می‌شود و در صورتی که شاخص کل بازار بیش از 2 درصد افت کند، یا شاخص هم‌وزن بیش از 1.5 درصد افت کند و یا نماد مورد معامله 3 درصد افت کند، فروش تعهدی متوقف می‌شود. صحرایی همچنین تأکید کرد: در ابزار فروش تعهدی هم محدودیت حجم وجود دارد که تا 5 درصد سهام شناور شرکت‌هاست و هم محدودیت قیمت وجود دارد و نیز کسانی که ممنوعیت متقاضی شدن دارند، مانند سهامداران عمده‌ای که 5 درصد سهام یک شرکت را دارند و یا اعضای هیأت مدیره شرکت‌ها به عنوان دارنده اطلاعات نهانی اجازه فروش تعهدی ندارند و تنها کسانی به عنوان متقاضی در موقعیت فروش تعهدی قرار می‌گیرند که به وکالت از مالک سهام باشند و حجم آن نیز تا 5 درصد از سهام شناور خواهد بود.
فروش تعهدی چیست
فروش تعهدی در بازارهای مالی دنیا تحت عنوان short sell شناخته می‌شود. این ابزار باعث خواهد شد تا سرمایه‌گذاران در هر دو شرایط مثبت و منفی بتوانند در بازار سرمایه فعال باشند و کسب درآمد کنند. براین اساس، با به کارگیری این ابزار در بازار سرمایه، سرمایه‌گذاری که تصور می‌کند قیمت سهام یک شرکت بیش از اندازه رشد کرده یا در آینده احتمال کاهش قیمت آن سهم به دلایل بنیادین و یا تحلیل شخصی او وجود دارد می‌تواند یک استراتژی معاملاتی انتخاب کند. به‌طوریکه می‌تواند سهام را به وکالت از شخص دیگر (مالک سهام) بفروشد و هر زمان که خود یا مالک سهام اراده کرد مثل اوراق فروش رفته را برای مالک خریداری کند، البته شرایط و ضوابط وکالت باید بین طرفین مشخص و تعهدات هر طرف در قرارداد فروش تعهدی تعیین شده باشد.در نتیجه با افت قیمت سهم که بر اثر بررسی شرایط و تحلیل ارزش سهام با عملکرد یک شرکت صورت گرفته کسب منفعت می‌کنند.
براساس اعلام سازمان بورس و اوراق بهادار، در بازار سرمایه گاهی شاهد صف فروش برای یک سهم هستیم، در این شرایط سرمایه گذاران تمایل به خروج از سرمایه‌گذاری خود دارند تا جایی که قیمت سهم با متغیرهای عملیاتی سهم تطابق پیدا کند روند قیمتی سهم نزولی خواهد بود، در این شرایط که بسیاری از سرمایه گذاران قیمت‌ها را بالا تصور می‌کنند، ابزار تعهد فروش وارد کار می‌شود، به این شکل که سرمایه‌گذار به جای اخذ موقعیت خرید در بازار، از طریق سامانه معاملاتی اقدام به اخذ موقعیت فروش می‌کنند در این شرایط سرمایه‌گذارانی که تمایل به واگذار کردن سهام خود دارند می‌توانند سهام خود را به سرمایه گذارانی واگذار کنند که خواهان اخذ موقعیت تعهدی فروش هستند و با اخذ موقعیت فروش آنها کسب منفعت می‌کنند. سهامداری که سهم را با موقعیت خرید انتخاب کرده و از قیمت ۲۰۰ تومان وارد سهم شده، با رشد قیمت سهم تا محدوده ۷۰۰ تومان کسب منفعتی در محدوده ۵۰۰ تومان داشته، حال با توجه به شرایط بازار قیمت تعادلی سهم خریداری شده را ۳۵۰ تومان تصور می‌کند و تمایل به خروج از سرمایه‌گذاری دارد، در نتیجه سرمایه گذارانی که این شرایط را تحلیل کردند وارد می‌شوند و اقدام به اخذ موقعیت تعهد فروش می‌کنند و از کاهش قیمت سهم کسب منفعت می‌کنند چرا که در قیمت‌های ۷۰۰ تومان موقعیت فروش را خریداری کردند و در موقعیت فروش کاهش قیمت منجر به کسب سود برای سرمایه‌گذار می‌شود، حال مجدد با رسیدن قیمت‌ها به محدوده تعادلی و جذاب برای اخذ موقعیت خرید سرمایه گذاران دیگری اقدام به اخذ موقعیت خرید می‌کنند و سرمایه گذارانی که موقعیت فروش را اخذ کرده بودند، سهام خود را به متقاضیان اخذ موقعیت خرید واگذار می‌کنند و این روند دست به دست شدن سهام ادامه دار خواهد بود، پیاده‌سازی این ابزار منجر به گردش نقدینگی در سهام و ایجاد بازدهی مناسب برای سرمایه گذاران خواهد بود.در نتیجه سرمایه‌گذارانی که خریدارند با روند صعودی سود می‌برند و سرمایه‌گذارانی که در موقعیت فروش هستند با روندهای بازار سود می‌برند، ابزاری که منجر می‌شود هم منفی بازار و هم مثبت بازار خریدار داشته باشد.