سودآوری در مسیر نزولی بازار

فروش تعهدی جزو تکمیل‌کننده‌ترین ابزارهایی است که باعث اصلاح محدودیت نوسان در قیمت سهام  می‌شود. این روش نه با اعمال محدودیت نظارتی بلکه به صورت خودانتظام اثر لازم را بر نوسان شدید قیمت سهام در بازه‌های کوتاه‌مدت خواهد گذاشت و یکی از ابزارهای موثر به منظور پیشگیری از نوسان شدید چه در جهت افزایش و چه در جهت کاهش محسوب می‌شود. این ابزار مالی تثبیت‌کننده خودکاری است که بدون اعمال اثر سوء به فرآیند معاملات، موجب کنترل و محدودیت در نوسان قیمت سهام خواهد شد.

به‌عبارت دقیق‌تر از روش‌های معمول برای کنترل سیستماتیک نوسان قیمت سهام و کاهش ریسک سرمایه‌گذاری می‌توان خرید اعتباری، بازارگردانی و فروش تعهدی را نام بردکه این ابزار از متداول‌ترین ابزارهای مالی در دنیای امروز است. خرید اعتباری این امکان را فراهم می‌کند تا معامله‌گران فاقد منابع مالی، طبق پیش‌بینی خود که قاعدتا پیش‌بینی وقوع روند صعودی است، وارد بازار شده و این حضور باعث می‌شود روند نزولی بازار فرآیند کندتری به خود بگیرد. فروش استقراضی یا short sell موقعیتی است که افرادی که پیش‌بینی نزول قیمت سهام بازار را دارند، ولی فاقد مالکیت سهام هستند، از فروش آن سودی کسب کرده و سپس در قیمت ارزان‌تر به خرید بپردازند و در نهایت تعهد خود را ایفا کنند. این ابزار موقعیتی برای علاقه‌مندان و سرمایه‌گذاران ایجاد می‌کند که با استفاده از ابزار فروش استقراضی باعث کند شدن یا اصلاح شیب صعودی قیمت سهام شوند.

همچنین فروش تعهدی بازه زمانی و گمانه‌زنی‌های کارشناسی در قالب قیمت در آینده را تا حدود زیادی تعیین می‌کند. بنابراین می‌توانیم آن را مشابه اعتباری که در اختیار یک شخص قرار گرفته است بدانیم. فروش تعهدی کمک زیادی به افزایش حجم نقدشوندگی و افزایش حجم معاملات می‌کند. هرچه حجم معاملات در بازار افزایش یابد، به‌تبع آن ریسک سرمایه‌گذاری در بورس نیز کاهش خواهد یافت. به این ترتیب ابزار مالی مزبور می‌تواند موجب کاهش ریسک نوسان قیمت و حتی ریسک سرمایه‌گذاری شود.

به‌عنوان مثال زمانی که قیمت‌ها سیر صعودی دارند، عموم سرمایه‌گذاران از استراتژی خرید از کف و فروش از اوج استفاده می‌کنند. فرض کنید سهام شرکت را به قیمت ۱۰۰۰ تومان خریده‌اید و آن را ۱۵۰۰ تومان به فروش رسانده‌اید. سود شما از این معامله، ۵۰۰ تومان برای هر سهم است. اما اگر بازار سیر صعودی نداشته باشد و قیمت‌ها به تدریج کاهشی باشد، می‌توان در روندهای نزولی و به طور کلی در بازارهایی که انتظار می‌رود قیمت‌ها کاهش خواهند یافت، از فروش استقراضی یا Short Sell استفاده کرد. در واقع با استفاده از این ابزار می‌توان از کاهش قیمت سهام یا هر دارایی قابل معامله دیگر سود کسب کرد. فروش استقراضی سهم یا Short Selling به‌طور خلاصه فروش یک دارایی در قیمت‌های بالاتر و خرید مجدد آن در قیمت‌های پایین‌تر است. تا پیش از ابداع فروش تعهدی تنها توانایی فروش دارایی سهام وجود داشت. لیکن درحال حاضر و با استفاده از این ابزار مالی می‌توان سهام نداشته را فروخت، البته مشروط بر ایفای تعهد به خرید در مقطع زمانی خاص.

در بازارهای مالی مدرن به‌دلیل نوسانات زیاد بازار و قدرت نقد شوندگی بالای دارایی‌ها، کارگزاران به مشتریان خود این اجازه را می‌دهند تا سهام را از کارگزاری قرض گرفته و در پایان دوره قرارداد مجددا آن دارایی را خریداری و به کارگزار عودت کنند. به این ترتیب فروش استقراضی هنگامی رخ می‌‌دهد که یک سرمایه‌‌گذار اوراق بهاداری را قرض بگیرد، آن را در بازار آزاد به فروش برساند و انتظار خرید دوباره آن با قیمت پایین‌‌تری را داشته باشد. هدف فروشندگان استقراضی ممکن است کسب سود از کاهش قیمت باشند یا هدف آنها می‌‌تواند انجام ریسک روی یک دارایی یا اوراق قرضه باشد. در واقع سهام فروش استقراضی نیازمند یک حساب ودیعه بوده و معمولا موجب از دست رفتن بهره و سود براساس ارزش سهامی خواهد شد که قرض گرفته می‌‌شود. فروشندگان استقراضی به‌عنوان فعالان بورسی مقابله‌کننده با صف‌های خرید یا عطش تقاضای زیاد هستند و به نوعی برطرف‌کننده موانع عرضه سهام هستند. به همین دلیل فروش استقراضی برای بازار نقدینگی به همراه دارد و می‌‌تواند از افزایش بی‌‌منطق سهام و خوش‌‌بینی بیش‌‌ازحد جلوگیری کند. شروع خرید و فروش را می‌‌توان با واسطه‌‌های معمولی خرید و فروش کارگزاران انجام داد.

از سوی دیگر فعالیت فروش استقراضی یک منبع قانونی از اطلاعات درباره تقاضای سهام و سرمایه‌گذاری بدون احتمال گرفتاری در خبرهای عجیب یا روندهای اساسی منفی است و این مساله ناشی از دلایل نگرانی برخی سرمایه‌‌گذاران نسبت به فروش استقراضی خواهد بود که برخی از سرمایه‌‌گذاران از ابزار فروش استقراضی و مشتقات آن برای کاهش مصنوعی قیمت‌‌ها و انجام هجوم کاهشی در برخی سهام آسیب‌‌پذیر استفاده می‌کنند و می‌تواند به نوعی از انواع دستکاری قیمت سهام نیز در بازار محسوب شود. به‌کارگیری تنوع و ابزارسازی در بازارهای مالی و بازار سرمایه، برای ایجاد زیرساخت‌های لازم و همچنین فراهم‌کردن فضای مناسب در زمینه ایجاد شادابی، کاهش ریسک و افزایش حجم نقدشوندگی بازار از اهمیت بالایی برخوردار است. در این راستا پیش‌بینی می‌شود راه‌اندازی فروش تعهدی یا استقراضی یکی از این ابزارهای مناسب باشد که رشد بازار سرمایه را به‌دنبال داشته باشد. هر چند این ابزار درگذشته نقاط مبهمی از لحاظ شرعی داشت که این موضوع با ساز و کاری درنظر گرفته توسط کمیته فقهی بورس، مرتفع و به مرحله اجرا تبدیل شد.

همچنین باید عنوان کرد که حجم معاملات در بیش از ۹۰ درصد بازارهای سرمایه‌گذاری دنیا، به ابزارهای مالی مشتقه و سایر اوراق بازار به جز سهام و حق تقدم تعلق دارد. در واقع تعداد بورس‌هایی که معاملاتشان محدود به سهام و حق تقدم است، بسیار محدود بوده که بورس ایران نیز در رده این بورس‌ها قرار دارد. بنابراین راه‌اندازی فروش تعهدی دریچه روشنی رو به توسعه و تعالی بازار سرمایه است. همچنین ایجاد طراوت در بازار ثانویه و ایجاد تنوع در ابزارهای مالی به‌کار گرفته شده، در نهایت می‌تواند موجب بهبود وضعیت تامین مالی بنگاه‌های اقتصادی شود و باید بدانیم که هدف اصلی بورس نیز همین است.