رنج‌نامه ممنوعیت‌های صادراتی

روز گذشته محمود حجتی، وزیر جهادکشاورزی میهمان فعالان بخش‌خصوصی پایتخت بود تا دغدغه‌ها و مشکلات آنها را بشنود. مصائبی که در برگیرنده عوارض صادرات بر محصولات کشاورزی، تامین مواد اولیه تولید به‌خصوص نهاده‌های دامی، قیمت‌گذاری، وضعیت گندم و کارکرد سامانه‌های خرید مواد اولیه بود. البته وزیر جهادکشاورزی نیز به اغلب دغدغه‌های بخش‌خصوصی پاسخ داد و عنوان کرد که در میان دولتی‌ها به مدافع تولیدکنندگان متهم می‌شود. اما مسائلی که مربوط به صادرات بود را به وزارت صمت که متولی صدور کالاست، ارجاع داد و در عین حال از زیر بار مسوولیت ممنوعیت‌های صادراتی شانه خالی نکرد. او گفت که از سال گذشته با رئیس دولت دوازدهم و وزیر صمت وقت، نامه‌نگاری و مخالفت صریح خود را با ممنوعیت‌های صادراتی اعلام کرده است. حجتی درخصوص گندم نیز ضمن اشاره به اینکه امسال کشاورزان به ما گندم کمتری فروختند از واردات این محصول خبر داد. محصولی که جشن خودکفایی آن را همین چندسال پیش گرفتند. البته دلیل امتناع کشاورزان از فروش گندم به دولت را توضیح نداد. اما به‌نظر می‌رسد قیمت خرید تضمینی گندم، کشاورزان را راضی نکرده است. صحبت‌های ابتدایی وزیر جهادکشاورزی نشان می‌داد که با مشکلات فعالان اقتصادی بیگانه نیست. او در ابتدا آمارهایی از درخصوص بخش کشاورزی ارائه داد و به اقدامات دولت در بخش آب و خاک پرداخت. حجتی سرمایه‌گذاری در این حوزه را در طول چند دهه گذشته در کشور بی‌سابقه دانست. او در بخش دیگری از سخنانش با بیان اینکه به‌رغم ادعای دولت آمریکا مبنی بر تحریم نبودن غذا و دارو برای ایران، محدودیت‌ها در نقل‌وانتقالات مالی عملا این دو بخش را در تحریم فرو برده است، افزود: بخش عمده‌ای از نیازهای وارداتی حوزه کشاورزی کشور از جمله نهاده‌های واسطه‌ای، وابسته به قاره آمریکاست که نیاز به دلار و یورو نیز برای آن مبرم است، با این حال برای تامین دانه‌های روغنی، کنجاله سویا، روغن خام و ذرت هیچ‌گونه نگرانی نداریم. وزیر جهادکشاورزی به برخی چالش‌های این حوزه اشاره کرد و گفت: نوسانات و تغییر و تحولات نرخ ارز که از سال گذشته تشدید شد، نظام کشت برخی محصولات را در داخل کشور بر هم زد به‌طوری‌که وزارت جهادکشاورزی به ناچار مجبور شد فقط طی ۴۰ روز گذشته، ۳۶۰ هزار تن گوجه‌فرنگی تولیدی در کشور را از کشاورزان خریداری کند. عرضه گوجه‌فرنگی در سال‌جاری بیش از یک میلیون تن نسبت به سال گذشته افزایش داشته است. او همچنین گفت: در صادرات محصولات کشاورزی و غذایی وضعیت خوبی نداریم و یکی از دلایل مهم این اتفاق نیز عدم عضویت ایران در پیمان‌های منطقه‌ای و بین‌المللی است. از این رو برنامه‌های دولت برای الحاق کشور به اتحادیه اقتصادی اوراسیا، فرصتی ایده‌آل برای صنعت کشاورزی و غذایی کشور است.

فعالان اقتصادی چه گفتند؟

در ادامه این جلسه، اعضای هیات نمایندگان و فعالان حوزه کشاورزی به طرح دغدغه‌ها و انتظارات خود از وزارت جهادکشاورزی پرداختند. احمدرضا فرشچیان، رئیس کمیسیون کشاورزی و صنایع تبدیلی اتاق تهران گفت: آمار صادرات کشاورزی گویای آن است که ایران در بازار صادراتی محصولات کشاورزی و موادغذایی حرفی برای گفتن ندارد. همچنین او به مساله مانده سموم روی محصولات کشاورزی اشاره کرد که ظرف ۵ تا ۶ سال گذشته، لاینحل باقی‌مانده است. به گفته او، مساله مانده سموم سبب شده که محصولات کشاورزی ایران از حضور در بازار‌های بزرگ دنیا محروم بماند. ممنوعیت‌ها و آزادسازی صادراتی نیز از موضوعاتی بود که فرشچیان به آن اشاره داشت.

مهدی معصومی‌اصفهانی، نایب‌رئیس کمیسیون کشاورزی و صنایع تبدیلی اتاق تهران، از سازمان حمایت از تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان گلایه کرد که با قیمت‌گذاری بر تخم‌مرغ، زمینه فعالیت تولیدکنندگان غیرواقعی را فراهم آورده است. بنابراین انتظار این است که وزارت جهادکشاورزی از تولیدکنندگان این بخش حمایت کند. به تعادل رسیدن نهاده‌های دامی نیز موضوع دیگر مورد بحث او بود. کاوه زرگران، دیگر عضو هیات نمایندگان اتاق تهران نیز با اشاره به اینکه تاکنون ۸ میلیون تن گندم از کشاورزان خریداری شده، توضیح داد: از شرکت‌های معتبر خارجی اخباری موثق شنیده ‌می‌شود که ایران به آنها سفارش گندم داده است. در این صورت آیا قرار است کسری گندم از طریق واردات تامین شود؟ و چنانچه این اخبار صحیح است، چرا بخش‌خصوصی مطلع نشده و دولت از مشارکت بخش‌خصوصی در تامین گندم بهره نمی‌گیرد؟ او در بخش دیگری از سخنانش با بیان اینکه گندم باید از طریق سرند‌های ۲ در ۱۰ پاکسازی شود، گفت: اکنون گندم از طریق سرند ۲ در ۲ پاک‌سازی ‌می‌شود و متاسفانه بخشی از شن‌های موجود در آن، باقی ‌می‌ماند. لازم است که برای پالایش گندم از سرند مناسب استفاده شود. او همچنین از راه‌اندازی سامانه بازارگاه برای عرضه نهاده‌های دامی گلایه کرد. علی تقوی‌فر، نایب‌رئیس کمیسیون کشاورزی و صنایع تبدیلی اتاق تهران یکی از چالش‌های صنعت مرغداری کشور را کمبود نقدینگی عنوان کرد. احمد صادقیان، عضو هیات نمایندگان اتاق تهران، هم با اشاره به اینکه چالش‌های اصلی بخش کشاورزی از سال ۱۳۴۲ و با وقوع اصلاحات ارضی رخ داده است، گفت: البته یکی از برنامه‌های آقای حجتی، تجمیع این اراضی بود. او با انتقاد از آنچه «انحصار در خرید گندم» ‌می‌خواند، گفت: سال‌هاست دولت، گندم را با بالاترین قیمت از کشاورزان خریداری کرده و به واحدهای خبازی عرضه ‌می‌کند. درحالی‌که این رویه جز تولید رانت، عایدی دیگری ندارد. زمانی که فاصله قیمت خرید تضمینی و قیمت واقعی گندم افزایش پیدا ‌می‌کند، مصرف سرانه هم بالا ‌می‌رود. او از وزیر جهادکشاورزی پرسید آیا این صحت دارد که قصد دارید ارتباط میان بخش صنعت و تولیدکنندگان گندم را بار دیگر برقرار کنید؟ شهاب جوانمردی، نایب‌رئیس کمیسیون اقتصاد نوآوری و تحول دیجیتال اتاق تهران نیز در این نشست، به نقش استارت‌آپ‌ها در گستره وسیعی از کسب‌وکار حوزه کشاورزی و صنایع غذایی کشور اشاره کرد و گفت: با سیاست‌گذاری‌های درست می‌توان پیوند عرضه و تقاضا را با استفاده از فناوری‌های نوین، ایجاد کرد. محمدرضا زهره‌وندی، رئیس کمیسیون صنعت و معدن اتاق تهران نیز درباره وضعیت قیمت گوشت در بازار داخل پرسشی را با وزیر جهادکشاورزی مطرح کرد و گفت: شنیده می‌شود که قیمت تمام‌شده گوشت گرم وارداتی که در فرودگاه امام(ره) تخلیه ‌می‌شود در حدود ۲۵ تا ۳۰ هزار تومان است اما در بازار داخل به قیمت تا حداقل سه برابر بیشتر به‌دست مصرف‌کننده ‌می‌رسد و آیا این واقعیت دارد؟ محمد لاهوتی، رئیس کمیسیون تسهیل تجارت و توسعه صادرات اتاق تهران نیز در سخنانی از وضع عوارض بر صادرات پوست انتقاد کرد و گفت: پیشنهاد ما این است که مجوز واردات پوست دام، حتی به‌صورت ورود موقت صادر شود.

پاسخ حجتی به بخش‌خصوصی

«سال ۸۴ ما را از دولت بیرون کردند. بعد از آن هم من به‌دنبال آمدن به دولت نبودم. ولی از من خواستند و آمدم. نه با پای خودم رفتم نه با پای خودم بازگشتم.» این نخستین سخنان وزیر جهادکشاورزی پس از شنیدن صحبت‌های فعالان اقتصادی بود. حجتی خطاب به هیات نمایندگان اتاق تهران گفت: شما فکر می‌کنید ما بابت اتفاق‌های مورد انتقاد شما، صفا می‌کنیم؟ فکر می‌کنید ما از اینکه ممنوعیت ایجاد کنیم، آزاد‌سازی کنیم و سامانه بسازیم، خوشحال می‌شویم؟ نه؛ هیچ صفایی نمی‌کنیم. ما رنج‌مان از شما هم بیشتر است. شخصا از این مسائل رنج هم می‌برم. او افزود: شما به محدودیت‌ها و ممنوعیت‌ها، بارها اشاره کرده‌اید. وقتی آقای شریعتمداری به تازگی وزیر صمت شده بود و جهش‌های ارزی و ترجیحات کالایی ایجاد شد، به رئیس‌جمهور و وزیر صمت نامه نوشتم که با هرگونه ممنوعیتی مخالفم. به آنها گفتم اگر نگران بازار داخلی هستید، از طریق عوارض آن را مدیریت کنید. آن زمان توجهی نشد تا زمانی که آثار منفی آن سیاست‌ها مشخص شد. بالاخره هم در شورای هماهنگی سران سه قوه تصمیم گرفتند برای تنظیم بازار، عوارض بگذارند. من هم درددل‌هایی دارم ولی ما هم یک دولت هستیم و باید مصالح همه‌جانبه را در نظر بگیریم. او همچنین گفت: من به کشاورزی قراردادی معتقدم و ما در وزارت جهادکشاورزی، به‌دنبال تعمیم این موضوع هستیم. در همین راستا سعی کردیم بخشی از صنایع پایین‌دستی را وارد حوزه‌های بالادستی کنیم و بالعکس. مثلا سعی کردیم لبنیاتی‌ها را دامدار و دامداران را لبنیاتی کنیم. چراکه اعتقاد داریم باید این صنایع به هم گره بخورد. همان‌طور که گفتم ما به کشاورزی قراردادی و زنجیره‌ای معتقدیم. این موضوع می‌تواند به صادرات ما نیز کمک کند. بنابراین باید بکوشیم تا این رویه تکثیر و حمایت شود. حجتی با بیان اینکه درهای دنیا باز است؛ اما درهای کشور ما بسته است، به مبحث فرهنگ مصرفی در ایران اشاره داشت و گفت: ما در کشور با بحث‌های فرهنگی در سیستم مصرف مواجهیم. در همه دنیا می‌گویند مرغ و گوشت و... منجمد، بهداشتی‌تر است. مسوولان بهداشتی ما هم این را تایید می‌کنند. اما این مساله با فرهنگ مصرفی ما مغایرت دارد. در کشور ما تازه‌خوری، فرهنگی معمول و رایج است. اما باید مقدمات این تغییر فرهنگ را فراهم کنیم. صحبت‌های حجتی درخصوص گندم نیز شنیدنی بود. در ابتدای این مبحث او به تامین گندم صنف و صنعت اشاره کرد و گفت: امسال صنف و صنعت بین ۸۰۰ هزار تا یک میلیون تن گندم را خودشان تهیه کردند. این موضوع بار دولت را کاهش داد. در مصوبه شورای اقتصاد هم پیش‌بینی شده که از سال آینده نانوایی‌های آزادپز هم باید با قیمت تمام شده گندم را خریداری کنند. در این صورت نیز قطعا سرانه مصرف کاهش می‌یابد. سال گذشته در اغلب محصولات به‌خصوص محصولاتی که یارانه‌ای بودند،‌ سرانه مصرف به‌شدت افزایش پیدا کرد که بخشی از آن مربوط به خروج غیررسمی این محصولات از مرزها بود. البته اگرچه با این سیاست‌ها هزینه‌ها و بار کشور کاهش پیدا می‌کند؛ اما سیاست‌گذاران اعتقاد دارند که باید نان را به قیمت ارزان به‌دست مردم برسانند و متاسفانه تولید گندم ما از این سیاست تاثیر منفی می‌پذیرد.

او به موضوع دیگری درخصوص گندم اشاره کرد و گفت: بیش از ۹۰ درصد گندمی که تحویل سیلوها می‌شود از کمباین به کامیون و از آنجا به مراکز خرید می‌رود. بعضی از واسطه‌ها این کار را انجام می‌دهند و برخی از کشاورزان هم که بضاعت کمتری دارند خودشان می‌فروشند. اما اتفاقات منفی را نباید به همه تعمیم داد. بحث غربال گندم هم مطرح شد که لازم است به این نکته اشاره کنم که غربال گندم ۳۰ سال است که به همین شیوه انجام می‌شود. امکان دارد کسی هم در این میان خلافی کند؛ اما آنچه باعث شد امسال این موضوع بیشتر از سال‌های گذشته مطرح شود، مشکل غربال نبود بلکه مساله قیمت سبوس بود. سبوس را از بهمن تا شهریور ۱۳۰ درصد افزایش قیمت داده بودند. آسیاب‌بان‌ها گندم را ۶۶۰ تومان می‌خریدند. اما سبوس را حدود ۱۲۵۰ تومان تصویب کرده بودند. من با این موضوع مخالف بودم. دامداران هم مخالف بودند. تنظیم بازار هم نمی‌خواست قیمت را افزایش بدهد. اما زیان تولیدکنندگان آرد موج شد تا ستاد برای حمایت از آنها چنین مصوبه‌ای صادر کند. ما به ستاد اعتراض کردیم که چرا زیان آردسازان را این‌طور جبران کردید؟ متاسفانه کارهایی انجام شد که مورد تایید ما نبود. البته هر مساله‌ای که در مورد غربال گندم وجود دارد، باید با سازمان ملی استاندارد درمیان گذاشته شود.

حجتی در این نشست اعلام کرد که قرار است امسال گندم وارد کشور شود و پشت صحنه واردات گندم را این‌طور بیان کرد: به‌رغم آنکه تولید گندم امسال افزایش داشت، اما دولت نتوانست گندم بخرد. دلایلش هم بماند. خشکسالی پارسال در ۵۰ سال گذشته بی‌سابقه بود، ولی ما یک میلیون تن بیشتر از امسال خرید داشتیم. در واقع کشاورزان به ما گندم نفروختند. در بعضی از استان‌ها به اندازه کشت آبی هم به ما گندم فروخته نشد. استان‌های غرب و شمال غرب گندم اندکی را در اختیار ما قرار دادند. البته مابقی استان‌ها هم کمتر از سال قبل به ما گندم فروختند. وقتی که هر کیلو جو ۱۹۰۰-۱۸۰۰ تومان باشد و آن سوی مرزهای ما ۳۵۰۰-۳۴۰۰ تومان خریده شود، مسلما مشکلاتی به‌وجود می‌آید. توجه داشته باشید که اغلب کشاورزان، دامدار هم هستند و همیشه در طول تاریخ هم جو را با قیمت کمتر از گندم می‌خریدند. از نظر آنها جو ارزشی کمتر از گندم دارد. به هر حال دولت امسال باید مقداری گندم وارد کنند، ولی در حوزه ما نیست و مسوول تامین، وزارت صمت است.

حجتی در مورد نهاده‌های دامی نیز ضمن قبول انتقادات عنوان کرد: شما به من بگویید که آیا کنجاله ۲۴۳۰ تومان وارد کشور نشد؟ آیا همان کنجاله را با قیمت ۵ هزار تومان و ۴۷۰۰ تومان نفروختند؟ چه کسی این کنجاله‌ها را با این قیمت فروخت؟ یعنی فاصله قیمتی از واردکننده اصلی تا مرغدار دو برابر بود. ما قبول داریم که این خدمت را انجام بدهیم و نهاده وارد کنیم. ولی آیا اینکه مرغ در شب عید به ۱۷ هزار تومان برسد، درست است؟ از مرغدار می‌پرسیدیم چرا با این قیمت می‌فروشی؟ می‌گفت کنجاله را ۵ هزار تومان خریدیم. البته ما هم می‌دانستیم آنها تنها بخشی از کنجاله را با این قیمت خریده بودند و بخشی هم ما با ۲۴۳۰ تومان به آنها داده بودیم؛ اما به ما می‌گفت تمام کنجاله را به این قیمت خریده است. بنابراین با این مسائل برخورد کردیم. ما به‌دنبال این نیستیم که مرغدار و واردکننده به زحمت بیفتند. اما مسوولیم. اگر شما راهکاری دارید ارائه دهید. ما با شما اختلاف‌نظری نداریم.

او ادامه داد: بعضی می‌گویند ارز ۴۲۰۰ تومانی به مصرف‌کننده نهایی نرسیده است. این تفکر اشتباه است. سازمان حمایت اعلام کرد که اگر با ارز نیمایی کنجاله را تهیه کنیم، قیمت مرغ ۲۵ تا ۲۶ هزار تومان می‌شود. ما می‌خواهیم ارز ۴۲۰۰ تومانی که با مشکلات زیادی در اختیار افراد قرار می‌گیرد، به مصرف‌کننده واقعی برسد. البته اتفاقی که در دی ماه و بهمن ماه پارسال در این باره افتاد به دلیل مبادلات بانکی بود. کافی است یک ماه حواله‌ها رد و بدل نشود و احساس شود در بازار با کسری مواجه می‌شویم تا زمانی که ما بخواهیم جلوی این تنش را بگیریم، چند ماه طول می‌کشد.

او در پاسخ به یکی از اعضا درخصوص واردات گوشت گفت: من نمی‌دانم گوشت کیلویی ۲ دلار را کجا می‌فروشند؟ البته الان مسوولیت تامین را وزارت صمت بر عهده دارد و ما فقط تولید را اداره می‌کنیم. اما این گوشت با این قیمت کجاست؟‌ اگر استرالیاست که آنجا گوشت هر کیلو ۵/ ۷ دلار است. اگر مغولستان است که در کشتارگاه به من گفتند قیمت گوشت ۵ دلار است. هر کسی فکر می‌کند گوشت ۲ دلاری وجود دارد برود وارد کند و ۴۰-۳۰ هزار تومان بفروشد تا گوشت با قیمت‌های ۸۰ هزار تومان عرضه نشود. کسی هم جلوی شان را نگرفته است. هیچ محدودیتی وجود ندارد. بروید گوشت ۲ دلاری بیاورید. دلارش هم نیمایی حساب می‌شود.

وزیر جهادکشاورزی به موضوع باقیمانده سموم اشاره کرد و گفت: در بحث سم و کود وضعیت لجام گسیخته‌ای داشتیم که ۶ سال است مشغول ساماندهی آن هستیم. ما با این مساله که هر سمی با هر حدی نسخه‌پیچی شود، مقابله می‌کنیم. در موضوع حد سموم در موادغذایی و کشاورزی، به استانداردهای جهانی نزدیک شده‌ایم و درحال‌حاضر محصولات‌مان از این لحاظ برای صادرات مشکلی ندارند. البته باقیمانده سموم را مجاز نمی‌دانیم. ساماندهی نوع و جنس سم وارداتی اولین اقدام ماست که در یک شورا آن را بررسی می‌کنیم. آن خریدار خارجی هم به این مساله توجه ویژه‌ای دارد. در محصولات باغی در این باره عقب‌تریم. راهکارش برای صدور هم این است که نباید از محصولاتی که در میدان‌های میوه‌وتره‌بار هستند برای صادرات استفاده کنیم.

او عنوان کرد: من قضاوت برخی از دولتی‌ها را در مورد خودم قبول ندارم که می‌گویند به مصرف‌کننده توجهی ندارم. من متهم شدم به اینکه فقط به تولیدکننده‌ها نگاه می‌کنم؛ ولی همیشه هم نگران پایین آمدن قیمت بودم و هم نگران بالا رفتن قیمت؛ چراکه در صورت وقوع هر کدام، یک طرف آسیب می‌بیند.

او در پاسخ به مشکلات صادراتی فعالان اقتصادی حوزه کشاورزی گفت: همیشه مسوولیت صادرات با وزارت صمت بوده و هست. ممکن است تصور شود که موضوع صادرات اصلا به من ربطی ندارد؛ اما من نمی‌توانم به این مساله بی‌تفاوت باشم؛ چون من با تولیدکنندگان سروکار دارم و اگر جلوی صادرات را بگیرند به‌خصوص در مورد کالاهایی که خراب می‌شود، تولیدکننده‌ها متلاشی می‌شوند. برای جلوگیری از این موضوع دست به دامان همه می‌شوم.  او درباره برخی از سازمان‌های زیر مجموعه خود نیز گلایه کرد و گفت: شما تصور نکنید که هر آنچه در سیستم ما می‌گذرد، مورد رضایت ما است. جهادکشاورزی دو سه سازمان حاکمیتی دارد که بنده بیشتر از همه شما با آنها مساله دارم. هر روز باید به آنها تذکر بدهم و پیگیری کنم. حجتی در مورد کامیون‌های یخچال‌دار هم عنوان کرد که این مساله رنجی است که به صادرکنندگان ما وارد می‌شود. ولی همیشه یک عده با این موضوع مخالفت می‌کردند و هنوز هم با آن مخالفند.