تجارت خارجی در نیمسال اول

آمار تجارت خارجی نیمسال نخست امسال منتشر شد. ارقام ثبت شده نشان می‌دهد که تراز تجاری کشور در ۶ ماه منتهی به شهریور مثبت است. اما فراز و فرودهای صادرات و واردات کالا در این نیمسال، کاملا متاثر از نوسانات ارزی، بخشنامه‌ها و دستورالعمل و نامه‌ها بوده است. به‌گونه‌ای‌ که می‌توان رد پای سیاست‌های مدیریت واردات در این ۶ ماه را در کاهش واردات ماه به ماه شاهد بود و تاثیر تصمیم‌گیری‌های لحظه‌ای برای صادرات را در ایستادن ارزش صادرات در مدار ۳ تا ۴ میلیارد دلار دید. هرچند تراز تجاری هم در نیمسال و هم در شهریور ماه مثبت ارزیابی شده اما مانند ماه‌های قبل، مثبت بودن تراز تجاری بیشتر متاثر از کاهش واردات بوده؛ چراکه صادرات از افزایش اندکی برخوردار بوده و در مقابل افت واردات چشمگیر است. ورود کالا به‌دلیل ارزبری و در راستای سیاست‌های ساماندهی بازار ارز، از ابتدای سال تاکنون در چند مرحله دچار مشکلاتی شده است. در ۶ ماه سپری شده از سال، واردات تنها در اردیبهشت و خرداد بیش از ۴ میلیارد دلار رقم خورد که این موضوع نیز ناشی از تخصیص دلار ۴۲۰۰ تومانی در آن مدت به واردات کلیه کالاها بود. اما پس از آن، نرخ دلار عملا انگیزه برای واردات به‌خصوص در مورد کالاهای مصرفی را کاهش داد. چراکه صرفه اقتصادی واردات با نرخ‌های بالا چندان دندان‌گیر نبود. شاید این موضوع را بتوان مهم‌ترین عامل در کاهش واردات دانست. از سویی ممنوعیت ورود برخی کالاها یکی دیگر از عوامل تاثیرگذار در کاهش ارزش واردات بود. این ممنوعیت موجب شد تا حتی کالاهایی که پیش از این ممنوعیت وارد گمرک شده بودند نیز ترخیص نشود. از سوی دیگر پرداخت مابه‌التفاوت ارزی برای کالاهایی که توانستند با دلار ۴۲۰۰ تومان وارد شوند، مشکلاتی را به‌وجود آورد و بخشی از کالاها به این دلیل در انبارهایگمرک ماندند. علاوه بر این، مساله تامین ارز از سامانه نیما نیز خود به موضوعی چالش‌آفرین برای تجار مبدل شده است. به گفته آنها صف تامین ارز از سامانه نیما طویل است و از سوی دیگر صادرکننده نیز تمایلی برای فروش ارز در این سامانه ندارد. بنابراین رویه خرید ارز در سامانه نیما طولانی است و این مساله هم موجب کاهش واردات شده است. اما سوی دیگر تجارت خارجی، صادرات است. این گروه از تجار هم دل خوشی از بخشنامه‌های ارزی ندارند اما نرخ ارز منجر به سبقت صادرات از واردات شده است. البته تصمیمی که اواسط شهریورماه اتخاذ شد و صادرکنندگان ملزم به پیمان‌سپاری ارزی و بازگرداندن ارز صادراتی دربازه زمانی ۳ ماهه شدند، انگیزه بخش‌خصوصی را برای صادرات کاهش داد. اما به هر حال با تمام افت و خیزهای ایجاد شده در تجارت، تراز تجاری نیمه نخست امسال مثبت ۹۴۱ میلیون دلار به‌ثبت رسیده است. از طرفی محاسبات نشان می‌دهد تراز تجاری ماه شهریور نیز مثبت ۵۱۶ میلیون دلار رقم خورده است.

تصویر تجارت در شهریور

صادرات ۱۰ میلیون و ۳۴۸ هزار تن کالا به ارزش ۳ میلیارد و ۸۰۵ میلیون دلار، حاصل تلاش صادرکنندگان در شهریور ماه امسال است. همچنین ۲ میلیون و ۲۵۷ هزار تن کالا به ارزش ۳ میلیارد و ۲۸۹ میلیون دلار نیز به ایران وارد شده است. این ارقام نشان می‌دهد حجم تجارت در ششمین ماه سال ۷ میلیارد و ۹۴ میلیون دلار و تراز تجاری مثبت ۵۱۶ میلیون دلار است. این درحالی است که در شهریور سال گذشته ۳ میلیارد و ۴۷۴ میلیون دلار صادرات و ۴ میلیارد و ۲۷۳ میلیون دلار واردات صورت گرفته بود که تراز تجاری منفی ۷۹۹ میلیون دلار و حجم تجاری ۷ میلیارد و ۷۴۷ میلیون دلار در این ماه به ثبت رسید. همچنین جزئیات صادرات در این ماه نشان می‌دهد ارزش صدور کالاهای زیرمجموعه پتروشیمی یک میلیارد و ۱۷۵ میلیون دلار، ارزش صدور میعانات گازی ۲۴۸ میلیون دلار و ارزش صدور سایر کالاها ۲ میلیارد و ۳۸۲ میلیون دلار بوده است. این درحالی است که در شهریور سال قبل، یک میلیارد و ۱۲۴ میلیون دلار در صادرات پتروشیمی، ۵۸۴ میلیون دلار در صادرات میعانات گازی و یک میلیارد و ۷۴۷ میلیون دلار در صادرات سایر کالاها ثبت شده است. البته در مردادماه امسال (ماه‌گذشته)، ارزش صادرات پتروشیمی یک میلیارد و ۲۰۹ میلیون دلار، ارزش صادرات میعانات گازی ۳۰۶ میلیون دلار و ارزش صادرات سایر کالاها ۲ میلیارد و ۳۵۳ میلیون دلار بوده است. آمار صادرات و واردات به‌صورت ماهانه به همراه درصد تغییرات نسبت به ماه گذشته و تراز تجاری هر ماه را می‌توانید در جدول این گزارش ملاحظه کنید.

تجارت نیمه اول

آخرین آمارهای منتشر شده از سوی گمرک ایران نشان می‌دهد میزان صادرات قطعی کالاهای غیرنفتی کشور، ۵۶ میلیون و ۶۴۴ هزار تن کالا به ارزش ۲۳ میلیارد و ۱۲۳ میلیون دلار است. این درحالی است که در مدت مشابه سال گذشته ۵۸ میلیون و ۵۵۹ هزار تن کالا به ارزش ۲۰ میلیارد و ۴۶۴ میلیون دلار به کشورهای هدف صادر شده بود. بنابراین صادرات در نیمه نخست امسال نسبت به نیمه نخست سال گذشته به لحاظ وزنی افت بیش از ۳درصدی و به لحاظ ارزشی رشد نزدیک به ۱۳ درصدی داشته است. ورود ۱۶ میلیون و ۲۲۰ هزار تن کالا به ارزش ۲۲ میلیارد و ۱۸۲ میلیون دلار به کشور هم موجب افت بیش از ۹ درصدی وزن واردات و افت نزدیک به ۱۲ درصدی ارزش آن نسبت به مدت مشابه سال گذشته است. چراکه در نیمه نخست سال قبل، ۱۷میلیون و ۸۸۴ هزار تن کالا به ارزش ۲۵میلیارد و ۱۸۶ میلیون دلار به کشور وارد شده بود. براساس داده‌های گمرک، تراز تجاری در نیمه نخست امسال مثبت ۹۴۱ میلیون دلار ارزیابی می‌شود. همچنین حجم تجارت نیز ۴۵ میلیارد و ۳۰۵ میلیون دلار ثبت شده است. این در حالی است که در مدت مشابه سال قبل، تراز تجاری، منفی ۴ میلیارد و ۷۲۲ میلیون دلار و حجم تجارت هم ۴۵ میلیارد و ۶۵۰ میلیون دلار بوده است.

صادرات در نیمه نخست سال

اقلام عمده صادراتی در نیمه نخست امسال شامل میعانات گازی به ارزش ۲ میلیارد و ۴۱۸ میلیون دلار و سهم ارزشی بیش از ۱۰درصد، پروپان مایع شده به ارزش یک میلیارد و ۷۴ میلیون دلار و سهم ارزشی نزدیک به ۵ درصد، سایر روغن‌های سبک و فرآورده‌ها به جز بنزین به ارزش ۸۶۱ میلیون دلار و سهم ارزشی نزدیک به ۴ درصد و متانول به ارزش ۶۹۳ میلیون دلار و سهم ارزشی ۳ درصد بوده است. علاوه بر این، آمار صادرات قطعی به تفکیک میعانات گازی، پتروشیمی و سایر کالاها در ۶ ماه منتهی به شهریور امسال نشان می‌دهد در بخش پتروشیمی ۱۳ میلیون و ۶۸۹ هزار تن به ارزش ۷ میلیارد و ۲۶ میلیون دلار صادرات انجام شده که به لحاظ وزنی نسبت به مدت مشابه سال قبل با افت بیش از ۳ درصدی و به لحاظ ارزشی با افت بیش از ۱۷ درصدی روبه‌رو بوده است. سهم ارزشی پتروشیمی از صادرات کشور بیش از ۳۰ درصد و سهم وزنی آن بیش از ۲۴ درصد است. همچنین در مدت زمان مورد بررسی، ۴ میلیون و ۶۴۴ هزار تن میعانات گازی به ارزش ۲ میلیارد و ۴۱۸ میلیون دلار صادر شده که نسبت به مدت مشابه سال قبل، با افت بیش از ۴۶ درصدی در وزن و افت بیش از ۵/ ۲۸ درصدی در ارزش روبه‌رو بوده است. سهم وزنی این کالا از کل صادرات بیش از ۸ درصد و سهم ارزشی آن بیش از ۱۰ درصد است. سایر کالاها همچنان در صادرات پیشتاز هستند. این کالاها که با پایه غیرنفتی و توسط بخش‌خصوصی صادر می‌شود، سهم بیش از ۵۹ درصدی در کل صادرات نیمه نخست سال داشته و توانسته نسبت به مدت مشابه سال قبل رشد حدود ۷ درصدی در وزن و رشد بیش از ۲۳ درصدی در ارزش را تجربه کند. بر این اساس در ۶ ماه منتهی به شهریور سال‌جاری، ۳۸ میلیون و ۳۱۱ هزار تن کالاهای زیرمجموعه این گروه به ارزش ۱۳ میلیارد و ۶۷۹ میلیون دلار به کشورهای هدف صادر شده است.

جابه‌جایی بزرگ در مقاصد صادراتی

چین، عراق، امارات، افغانستان و هند به ترتیب عمده‌ترین مقاصد صادراتی ایران هستند. نکته جالب توجه در این باره جابه‌جایی مقصد دوم و سوم صادرات است. امارات بعد از مدت‌ها تصاحب جایگاه دوم مقصد صادراتی، جای خود را به عراق داده است. پیش از این در چندین دوره متوالی عراق سومین مقصد صادرات کالاهای ایرانی بود. حال به‌نظر می‌رسد افزایش صادرات به عراقناشی از معافیت‌های بخشنامه‌ای در دوره سیاست‌گذاری‌های جدید ارزی است. البته با توجه به پیمان‌سپاری ارزی، مشکلاتی درخصوص صادرات به عراق ایجاد شده است. با وجود این، این آمار نشان می‌دهد که همچنان بازار عراق برای صادرکنندگان جذاب است. از طرف دیگر سختگیری‌های امارات در تجارت با ایران نیز می‌تواند عامل دیگر این جابه‌جایی باشد که قطعا عوامل سیاسی نیز در این باره دخیل هستند. البته پیش از این فعالان اقتصادی هشدار داده بودند که باید به فکر جایگزین برای بازار امارات باشند و نباید صادرات را متمرکز به این کشور کنند. به‌خصوص اینکه در شرایط تحریم‌ها، امارات نه بازار مصرف کالای ایرانی بلکه بازار واسطه‌ای برای صادرات مجدد کالاهای ایرانی محسوب می‌شد. اما زمزمه‌های جایگزینی عمان به‌جای امارات مدت‌هاست به گوش می‌رسد و شاید بخشی از دلایل نزول امارات به پله سوم مقاصد صادراتی ناشی از این موضوع باشد. آمارهای منتشر شده از سویگمرک ایران نشان می‌دهد، سهم ارزشی چین از صادرات ایران بیش از ۲۰ درصد و سهم وزنی آن بیش از ۲۴ درصد است. بر این اساس در نیمه نخست امسال، ارزش صادرات به این کشور که همواره نخستین مقصد صادراتی ایران بوده، نزدیک به ۱۲ درصد نسبت به مدت مشابه سال قبل رشد داشته است.

همچنین وزن صدور کالا نیز در بازه مورد بررسی و در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته منفی ۵/ ۱۵درصد ثبت شده است. عراق دومین مقصد صادرات کشور است که در نیمه نخست امسال نزدیک به ۲۰ درصد از کل ارزش صادرات کشور را به خود اختصاص داده است. همچنین سهم وزنی این کشور از صادرات نزدیک به ۱۷ درصد است. صدور کالا به این کشور نسبت به مدت زمان مشابه سال قبل به لحاظ وزنی رشد بیش از ۴۵ درصد و به لحاظ ارزشی رشد بیش از ۵/ ۴۴ درصد را به نام خود ثبت کرده است. امارات به‌عنوان سومین مقصد صادراتی ایران سهم ارزشی بیش از ۵/ ۱۷ درصدی و سهم وزنی حدود ۱۶ درصدی را در نیمه نخست سال به خود اختصاص داده است. فروش کالا به این کشور به لحاظ وزنی کمتر از یک درصد افت داشته، اما به لحاظ ارزشی نسبت به مدت مشابه سال قبل بیش از ۳۳ درصد افزایش داشته است. افغانستان با سهم ارزشی بیش از ۷ درصد و سهم وزنی نزدیک به ۶ درصد چهارمین مقصد صادراتی است و توانسته به لحاظ ارزشی رشد نزدیک به ۳۱ درصدی و به لحاظ وزنی رشد نزدیک به ۱۵ درصدی را نسبت به مدت مشابه سال قبل به خود اختصاص دهد. با اینکه هندی‌ها پنجمین کشور عمده خریدار کالای ایرانی هستند، اما صدور کالا به این کشور هم به لحاظ وزنی افت کمتر از یک درصدی و هم به لحاظ ارزشی افت نزدیک به ۴ درصدی را در نیمه نخست امسال نسبت به نیمه نخست سال قبل، تجربه کرده است. سهم ارزش صادرات به این کشور از کل صادرات نیمه نخست، بیش از ۵ درصد و سهم وزنی صادرات آن بیش از ۸ درصد است. متوسط هر تن کالای صادراتی در ۶ ماه منتهی به شهریور ۴۰۸ دلار بوده که نسبت به مدت مشابه سال قبل نزدیک به ۱۷ درصد افزایش داشته است.

واردات در نخستین نیمسال ۹۷

اقلام عمده وارداتی طی ۶ ماه منتهی به شهریور ۹۷ شامل «قطعات منفصله جهت تولید اتومبیل سواری ردیف ۸۷۰۳ بنزینی با حجم سیلندر ۲۰۰۰CC با ساخت داخل ۱۴ تا کمتر از ۳۰ به استثنای لاستیک» به ارزش ۹۷۸ میلیون دلار و سهم ارزشی بیش از ۴ درصد، «برنج» به ارزش ۹۶۴ میلیون دلار و سهم ارزشی بیش از ۴ درصد، «ذرت دامی» به ارزش ۹۶۱ میلیون دلار و سهم ارزشی بیش از ۴ درصد، «لوبیای سویا» به ارزش ۷۰۵ میلیون دلار و سهم بیش از ۳ درصد و «الکترود زغالی برای کوره‌ها» به ارزش ۲۸۷ میلیون دلار و سهم بیش از یک درصد بوده است.

ترکیب کشورهای فروشنده کالا به ایران بدون تغییر بوده است. براساس آمارها، چین همچنان بیشترین کالا را به ایران فروخته و سهم ارزشی نزدیک به ۲۵ درصد از کل واردات و سهم وزنی نزدیک به ۱۱ درصدی را از آن خود کرده است. واردات از این کشور هم به لحاظ وزنی افت بیش از ۲۰ درصدی و هم به لحاظ ارزشی افت نزدیک به ۴ درصدی داشته است. سهم ارزشی واردات از امارات بیش از ۱۴ درصد و سهم وزنی نزدیک به ۱۳ درصد است. اما واردات از این کشور هم به لحاظ وزنی افت بیش از ۵/ ۱۲ درصدی داشته و هم به لحاظ ارزشی با افت بیش از ۳۰ درصدی مواجه بوده است. واردات از کره‌جنوبی با سهم ارزشی بیش از ۶ درصد و سهم وزنی بیش از ۳ درصد، نسبت به مدت زمان مشابه سال قبل به لحاظ وزنی افت بیش از ۲۴ درصد و به لحاظ ارزشی افت نزدیک به ۱۷ درصدی داشته است. سهم بیش از ۶ درصدی هند از کل ارزش واردات و سهم بیش ۶ درصدی این کشور از کل وزن واردات جایگاه چهارم را در اختیار این کشور آسیایی قرار داده است؛ اما خرید کالا از این کشور نیز مانند کشورهای نام برده، هم به لحاظ وزنی افت نزدیک به ۱۵ درصدی و هم به لحاظ ارزشی افت بیش از ۲ درصدی را تجربه کرده است. آلمانی‌ها تنها نماینده اروپایی در جمع پنج کشور طرف عمده معامله ایران در نیمه نخست سال هستند. سهم ارزشی واردات از این کشور بیش از ۵ درصد و سهم وزنی آن بیش از ۲ درصد است. همچنین وزن کالاهای وارد شده از این کشور نسبت به مدت مشابه سال قبل رشد نزدیک به ۲۹ درصد داشته اما ارزش آن با افت نزدیک به ۱۴ درصد مواجه بوده است. قیمت هر تن کالای وارداتی ۱۳۶۸ دلار بوده که نسبت به مدت مشابه سال قبل نزدیک به ۳ درصد در ارزش دلاری کاهش داشته است.