هرچند تعریف دقیق؛ شفاف و جامع از خدمات فنی و مهندسی می تواند مرزها و شاخص های تعیین و رد فعالیت های این حوزه را مشخص نماید که البته متاسفانه در بسیاری از موارد با این مشکل روبرو هستیم، اما گستره فعالیت های مهندسی به آن اندازه پهناور و وسیع است که حتی در همین شرایط نیز می تواند، جایگاه ویژه ای در رشد اقتصاد پایدار کشور ایجاد نماید. جایگاه خدمات فنی و مهندسی نه تنها در حوزه بازرگانی داخلی قابل توجه می باشد، بلکه در عرصه بین المللی و بویژه صادرات به عنوان یکی از ارکان اصلی و مهم بوده و همواره یکی از رقبای مهم صادرات کالا می باشد.
صادرات خدمات فنی و مهندسی
بر اساس ماده یک آیین‌نامه اجرایی حمایت های دولت از صادر کنندگان خدمات فنی و مهندسی صادرات خدمات فنی و مهندسی عبارتست از صادرات فعالیت های هدفدار مهندسی، تدارکات، طراحی، اجرا، ساخت، تعمیر کالا و تجهیزات و ماشین‌آلات صنعتی، نصب، راه‌اندازی، نظارت و آموزش های مرتبط، انتقال دانش فنی، فعالیت های نرم‌افزاری (مدیریت، طراحی، مشاوره، خدمات انفورماتیک)، مطالعات‌توسعه و نظایر آنها به
نحوی که صدور کالای صرف محسوب نشود.
در این آئین نامه که با هدف حمایت از صادرات خدمات فنی و مهندسی تدوین شده است، شرح وظایف و مسئولیت دستگاه های مختلف در قبال صادرکنندگان خدمات فنی و مهندسی آمده که خود جای تامل و دقت فراوان دارد.
قابل توجه است در کشورهای صنعتی، بیش از 60درصد فعالیت شرکت های فنی و مهندسی در خارج از کشور انجام می گیرد ولازمه این مهم داشتن شرکت های پرتوان، بروز و قدرتمندی در این عرصه می باشد و البته لازمه تحقق این قابلیت داشتن یک برنامه دقیق در سطح ملی، ایجاد و توسعه روابط دیپلماسی، تقویت و حمایت از شرکت های فنی و مهندسی، داشتن مشوق های صادراتی اثربخش و مهم تر از همه موارد شناخت و حضور قدرتمند در بازارهای هدف صادراتی با ارزش افزوده بالاست.
ورود به بازارهای بین المللی
برای ورود موفقیت آمیز به بازارهای صادراتی، حداقل باید به چهار مورد زیر توجه ویژه داشت:
1) خدماتی که قراراست صادر شود تا چه اندازه با نیاز بازار هدف و خواست و سلیقه مشتری مطابقت دارد.
2) شرکت خدمات فنی و مهندسی، تا چه اندازه در بازار داخلی دارای قدرت، توانمندی و مزیت است.
3) داشتن ساختار، تفکر و نیروهای متخصص صادراتی در شرکت
4) رصد کردن بازارهای بین المللی و رقبای جهانی و حضور در مناقصه های بین المللی و برندسازی قدرتمند
چرا صادرات خدمات فنی و مهندسی
دلایل زیر را می توان از جمله مزیت های صادراتی در حوزه خدمات فنی و مهندسی دانست:
1) ارزش افزوده بالا که درنهایت به معنی سودآوری بیشتر است
2 ) امکان صادرات کالا در پی صادرات خدمات
3) انعطاف پذیری به مراتب بیشتر در حوزه خدمات تا تولید کالا
4) گستردگی و تنوع خدمات
5) تکیه بر توان منابع انسانی داخلی
6) قابلیت بسیار زیاد رشد و توسعه فعالیت های مهندسی در عرصه بین المللی
7) گردش مالی قابل توجه
8) تنوع حمایت های بین المللی در عرصه خدمات فنی و مهندسی
9) بازار رو به رشد خدمات فنی و مهندسی
بر اساس مطالعه ای که در بانک جهانی انجام شده استبه طور متوسط میانگین رشد صادرات خدمات در کشورهای توسعه یافته 6.9 درصد و درکشورهای در حال توسعه 8.1 درصد بوده است. برخی از تحلیلگران معتقدند تا سال 2020، بازار بزرگ خدمات تا 50 درصد از تجارت جهانی را تشکیل خواهد داد.
نگاهی به آمارها
بر اساس طبقه بندی سازمان تجارت جهانی، خدمات به بخش های دوازده گانه آموزشی، مالی، اجتماعی، حمل و نقل، ارتباطات، توزیع، زیست محیطی، گردشگری و تفریحی، فرهنگی و ورزشی، خدمات فنی و مهندسی، تجاری و سایر خدمات تقسیم شده است.
صادرات خدمات فنی و مهندسی به صورت رسمی از سال 1373 آغاز شد و سعی بر آن شد تا ساختار یکپارچه ای برای این بخش از صادرات کشور برنامه ریزی و اجرا شود و طی سال های گذشته در سند چشم انداز بیست ساله و برنامه های توسعه سعی بر نگاه ویژه به صادرات خدمات شده است. البته با نگاهی به آمارها می توان به این نکته توجه نمود که در ایران بیش تر بر روی صادرات خدمات فنی و مهندسی، گردشگری و حمل و نقل فعالیت شده و البته آمارهای دقیق و قاطعی درخصوص سایر خدمات صادرشده به این شکا در آمارها دیده نمی شود که این خود می تواند باعث نزول تجمیع آمارهای صادرات خدمات کشور باشد.
همانگونه که در جدول الف مشاهده می شود در سال های مختلف بر اساس وضعیت بازرگانی و برنامه های صادراتی کشور نوسان آمارها میزان افزایش یا کاهش خود را نمایش می دهند. اما در مورد مقایسه سال 96 و 97 در جدول ب نکات قابل توجهی مشاهده می شود:
1) افزایش ارزش صادرات خدمات کشور در 10 ماهه سال 1397 و رشد 32 درصدی نسبت به سال گذشته
2) عقب ماندن سهم صادرات خدمات فنی و مهندسی از سایر خدمات بویژه گردشگری
3) سهم اندک صادرات خدمات فنی و مهندسی از کل صادرات خدمات که حدود 3 درصد می باشد
نتیجه نشان دهنده این موضوع است که ما در کشور دارای توان و قابلیت قابل توجهی در حوزه ارایه خدمات فنی و مهندسی و دانش بالا در این عرصه هستیم، اما به دلایل مختلف در صادرات خدمات فنی و مهندسی نه تنها از رقبای خود در بازارهای بین المللی عقب مانده ایم بلکه از سایر عناوین صادرات خدمات نیز جامانده ایم.
بررسی دلایل این کاهش و آسیب شناسی و عارضه یابی حرفه ای و منصفانه در این حوزه و جمع بندی نظرات کارشناسی و پیشنهادهای خبرگان این حوزه، اولین گام برای اصلاح روند نزولی صادرات خدمات فنی و مهندسی است. امید است در بخش دولتی و خصوصی، این موضوع در اولویت قرارگرفته و از این استعداد ملی و قابلیت فنی موجود در کشور در راستای توسعه پایدار اقتصادی، اشتغالزایی، ارزآوری و رشد کسب و کارهای داخلی و بین المللی بهره بیشتری برده شود.