آمارهای بانک مرکزی نشان می‌دهد که از شدت منفی شدن حساب سرمایه در بهار سال جاری نسبت به زمستان سال قبل کاسته شده، هر چند این آمار نسبت به بهار سال قبل حدود ۴ برابر شده است. به نظر می‌رسد یکی از عوامل موثر در بهبود حساب سرمایه در کشور می‌تواند تغییرات نرخ ارز باشد؛ زیرا آمار سال گذشته نشان می‌دهد مداخلات ارزی برای پایین نگه داشتن نرخ ارز باعث شده بود که تمایل برای تهیه ارز و خروج آن افزایش یابد، اما در بهار سال جاری، افزایش نرخ ارز و خروج از حبس قیمتی که ماحصل مداخلات سیاست‌گذار کمتر از نرخ تعادلی بود، تا حدودی مانع از تداوم این رفتار شده است.
به بیان دیگر، افزایش نرخ ارز باعث شده که از سهولت تبدیل منابع ریالی به منابع ارزی و خروج آن کم شود.
مفهوم حساب سرمایه
حساب سرمایه در اقتصاد بین‌الملل در کنارحساب جاری، دو جزء اصلی تراز پرداخت‌ها محسوب می‌شود. حساب سرمایه، در حقیقت نشان‌دهنده بازتاب تغییرات خالص در مالکیت دارایی‌های یک کشور محسوب می‌شود. مازاد حساب سرمایه به این معنی است که جریان ورودی سرمایه نسبت به جریان خروجی سرمایه، تشدید شده است و هر گونه کسری در حساب دارایی می‌تواند به معنای افزایش ادعای مردم یک کشور روی دارایی‌های خارجی و رشد خروج سرمایه، نسبت به ورود آن باشد. حساب دارایی معادل مجموع سرمایه‌گذاری خارجی، سرمایه‌گذاری سبد دارایی، اندوخته سرمایه‌گذاری و سایر سرمایه‌گذاری‌ها در نظر گرفته می‌شود. اگرچه کارشناسان معتقدند نمی‌توان رقم حساب سرمایه را به معنی واقعی خالص ورود یا خروج سرمایه‌ها در کشور به معنی واقعی دانست، به این بیان که اگر در کشوری حساب سرمایه معادل منفی یک میلیارد دلار باشد، این موضوع به این معنی است که یک میلیارد دلار سرمایه از کشور خارج شده است. اما تغییر روند حساب سرمایه در سال‌ها، می‌تواند به نوعی نشان‌دهنده تقویت یا تضعیف جریان سرمایه در کشور تلقی شود. در آمارهای بانک مرکزی نیز ورود و خروج سرمایه در تراز پرداخت‌های کشور به تفکیک بیان نمی‌شود و تنها خالص حساب سرمایه گزارش می‌شود و نمی‌توان حجم دقیق جریان ورودی و خروجی منابع ارزی را به تفکیک عنوان کرد.
تغییر جریان حساب سرمایه در بهار
جدیدترین آمار بانک مرکزی نشان می‌دهد که تراز حساب سرمایه در فصل بهار سال جاری به منفی ۵ میلیارد و ۲۶۳ میلیون دلار رسیده است. این رقم در بهار سال قبل یک میلیارد و ۳۳۸ میلیون دلار گزارش شده است. در حقیقت آمارهای بانک مرکزی نشان می‌دهد رشد منفی حساب سرمایه در بهار سال جاری نسبت به بهار سال قبل حدود چهار برابر بوده است. البته در زمستان سال ۱۳۹۶، خالص حساب سرمایه منفی ۷ میلیارد و ۵۲۸ میلیون دلار بود که از این حیث آمار بهار نسبت به فصل زمستان نشان می‌دهد از شدت خروج منابع کاسته شده است. یکی از عوامل موثر کاهش جریان خروجی سرمایه در بهار نسبت به زمستان می‌تواند واقعی شدن نرخ ارز در معاملات باشد. به بیان دیگر، مداخلات سیاست‌گذار ارزی برای پایین نگه داشتن نرخ ارز به شکلی که دلار ارزان‌قیمت را پایین‌تر از قیمت تعادلی بازار در اختیار متقاضیان بازار قرار دهد، باعث شده بود که تمایل برای تبدیل منابع ریالی به ارز و خروج منابع افزایش یابد. اما در بهار سال جاری، نرخ ارز از حصر قیمتی تعیین شده خارج شد و در نهایت این عامل به نوعی باعث شد که از شدت منفی شدن حساب سرمایه جلوگیری شود. البته این یک فرضیه است که بر اساس روند آمار فصل‌های قبل، مورد بررسی قرار گرفته است و عوامل دیگر نیز می‌تواند توضیح‌دهنده افزایش حساب سرمایه در بهار نسبت به زمستان سال قبل باشد.
همچنین به‌طور کلی بررسی‌ها نشان می‌دهد از زمستان سال ۹۴ تا بهار سال ۹۷، همواره میزان حساب سرمایه منفی بوده است؛ به بیان دیگر در این فصل‌ها، بیشتر از اینکه جریان ورود منابع به کشور افزایش یابد، جریان خروج منابع از کشور فعال بوده است. به بیان دیگر، دو سال پس از جهش ارزی سال ۹۲ و با کنترل دستوری نرخ ارز، باز هم تمایل به خروج منابع ارز کشور افزایش یافته است.
عوامل موثر در خروج سرمایه
اگرچه به راحتی نمی‌توان ارقام خروج سرمایه از کشور را محاسبه کرد، اما آخرین بررسی‌ها نشان می‌دهد در سال ۱۳۹۶، رقم خروج سرمایه از کشور بیش از ۳۰ میلیارد دلار بوده است، مرکز پژوهش‌های مجلس نیز در سال ۱۳۹۶، این رقم را حدود ۴۶ میلیارد دلار برآورد کرده که البته شواهد نشان می‌دهد رقم دقیق‌تر خروج سرمایه در کشور حدود ۳۶ میلیارد دلار است. خروج سرمایه یک پدیده اقتصادی-اجتماعی است که عواملی نظیر نبود چشم‌انداز مناسب در وضعیت سیاسی و اقتصادی، خلأهای موجود در سیاست عمومی کشور در حمایت از سرمایه، موانع کسب و کار و دشوار بودن فعالیت‌های اقتصادی، ریسک بالای سرمایه‌گذاری، تمایل به زندگی خارج از مرزهای کشور و اخذ اقامت در کشورهای خارجی در آن دخیل است. همچنین مهم‌ترین مصادیق خروج سرمایه از کشور مواردی نظیر سرمایه‌گذاری و خرید دارایی‌ها در خارج کشور، مانند خرید مسکن، سرمایه‌گذاری در قالب احداث شرکت یا خرید دارایی مالی (اوراق بهادار، سپرده بانکی یا رمز ارزها) است. همچنین مهم‌ترین سازوکار خروج سرمایه استفاده از ارز حاصل از صادرات غیرنفتی است.
بررسی‌ها نشان می‌دهد در برخی مواقع صادرکننده ارز حاصل از صادرات غیرنفتی را به چرخه اقتصادی بازنمی‌گرداند. این در حالی است که بخش قابل توجهی از این صادرات با منابع ارزان‌قیمت طبیعی صورت گرفته و به دلیل غیرواقعی بودن منابع اولیه صادرات این کالاها به صرفه بوده است، اما در مقابل به دلیل نبود مشوق‌های لازم این ارز به کشور بازگردانده نمی‌شود. از سوی دیگر، پایین نگه داشتن نرخ ارز در قیمت غیرتعادلی نیز باعث شده که انگیزه خروج سرمایه به خصوص در ماه‌های اخیر افزایش یابد؛ زیرا در این قیمت‌ها، صادرکننده تمایلی برای ورود منابع حاصل از صادرات غیرنفتی به داخل کشور ندارد و در نتیجه این رفتار، انگیزه خروج سرمایه از کشور را افزایش می‌دهد.