شرایط خاص مرزی و زیرکی رقبا
- توضیحات
بنیامین نجفی : بررسی‌ها نشان می‌دهد که تجارت ایران با همسایه شمال غربی خود یعنی ترکیه در ماه‌های اخیر در مسیر نزولی قرار گرفته است. ترکیه در سال‌های اخیر جزو مقاصد و بازارهای مهم صادراتی ایران بوده است. بر اساس آمارهای منتشر شده، صادرات ایران به ترکیه در چهار ماه نخست امسال حدود ۹۰ درصد کاهش یافته است، اما میزان افت واردات ایران از ترکیه به یک درصد هم نمی‌رسد. ایران در چهار ماه نخست امسال یک میلیون و ۸۷۰ هزار تن کالا به ارزش یک میلیارد و ۱۷۸ میلیون دلار واردات از ترکیه داشته که ۱۱ درصد سهم واردات کشور را به خود اختصاص داده است، اما وزن صادرات ما به ترکیه حدود ۸۴۲ هزار تن به ارزش ۴۵۰ میلیون دلار ثبت شده که طبق این آمار از لحاظ وزنی ۹۰ درصد و از لحاظ ارزش دلاری ۸۲ درصد کاهش صادرات به ترکیه را تجربه کرده‌ایم.
از سوی دیگر بررسی آمارهای تجارت خارجی نیمه نخست سال ۲۰۲۰ نشان می‌دهد طی این مدت ترکیه ۴۶۸ میلیون دلار کالا از ایران وارد کرده که نسبت به رقم ۲/ ۹ میلیارد دلاری مدت مشابه سال ۲۰۱۹ کاهش ۸۴ درصدی را ثبت کرده است. مطابق این گزارش، ایران در شش ماه نخست سال ۲۰۱۹ نهمین کشور حاضر در بازار کالاهای وارداتی ترکیه بوده که امسال این رتبه با سقوط چشمگیر به ۴۱ رسیده است. سقوط صادرات ایران به ترکیه در حالی اتفاق افتاده است که طی این مدت صادرات عراق به این کشور به ۳/ ۳ میلیارد دلار رسیده که رشد ۶۶۰ درصدی را نسبت به مدت مشابه سال ۲۰۱۹ نشان می‌دهد. در کنار عراق؛ برزیل، آمریکا، چین و آلمان کشورهای دیگری هستند که با وجود کرونا و پیامدهای آن، صادرات آنها به ترکیه رشد مثبت و قابل توجهی داشته است. کاهش صادرات ایران به این کشور در شرایطی اتفاق افتاده است که کارنامه تجارت خارجی ایران در بهار ۹۸ از پنج برابر شدن صادرات کالاهای غیرنفتی به همسایه شمال غربی حکایت داشت. مطابق آمارها، ترکیه به یکی از شرکای اصلی تجاری ایران در آن مقطع زمانی تبدیل شد و میزان صادرات به این کشور در سه ماه منتهی به خرداد ۹۸ به ۲ میلیارد و ۲۳۵ میلیون دلار رسید که با وضعیت امسال کاملا متفاوت است.
دلایل افت صادرات به ترکیه
اما رضا کامی، عضو هیات‌رئیسه اتاق بازرگانی تبریز در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» درباره کاهش چشمگیر صادرات ایران به ترکیه اظهار کرد: بحث کسری تجاری به شرایط خاص مرزها در ماه‌های اخیر برمی‌گردد، چون برای یک مدت طولانی تقریبا مبادله‌ای صورت نمی‌گرفت. زمانی که مرزها بسته باشد، طبیعتا هم در واردات و هم در صادرات اثرات منفی خود را نشان می‌دهد. بیش از اینکه مسائل و مولفه‌های اقتصادی در کاهش تجارت ما از جمله کاهش تجارت به ترکیه نقش داشته باشد، شرایط کرونایی دخیل بوده است.
او ادامه داد: به هر حال رکود اقتصادی در ایران و همین طور منطقه تحت تاثیر کرونا حاکم است، در کنار آن عدم ثبات قوانین تجاری ما در حوزه صادرات و واردات بر این روند کاهشی، تاثیرگذار بوده است. این یک وضعیت کلی و عمومی است که برای بسیاری از کشورها به وجود آمده و در نتیجه در تجارت ما به ترکیه هم اثرگذار بوده است.
عضو هیات‌رئیسه اتاق بازرگانی تبریز درباره اینکه چرا صادرات کشورهایی مانند عراق در همین مدت به ترکیه افزایش یافته است، توضیح داد: دلیل این موضوع این است که مرز عراق با ترکیه باز بوده است. مرز دریایی عراق با ترکیه هیچ وقت بسته نشد و شاید در حد یکی، دو روز بسته بود، اما مرز ما با ترکیه کاملا مسدود بود. او افزود: البته در حال حاضر مدت کوتاهی است که مرزها باز شده که این اتفاق مثبتی است.
کامی درباره پیش‌بینی خود از وضعیت تجارت ایران و ترکیه در ماه‌های پیش رو تا پایان سال ۲۰۲۰ تصریح کرد: به نظر من وضعیت صادراتمان به ترکیه در ماه‌های آینده بهتر خواهد شد، چون مطمئنا وقتی مرزها باز باشد با زمانی که مرزها بسته باشد، شرایط متفاوت است. اما نباید انتظار داشت که یک رونق مطلوب را برای صادرات به ترکیه مانند سال‌های قبل به دست بیاوریم. بخشی از کمبود ایجاد شده جبران خواهد شد، اما به نظر نمی‌رسد به شرایط مطلوب دست پیدا کنیم.
تصویر تجارت ترکیه در نیمه نخست ۲۰۲۰
روزنامه «دیلی صباح» در گزارشی که در پایان ماه جولای منتشر کرد به بررسی آمار تجارت ترکیه در شش ماه نخست ۲۰۲۰ پرداخت.
این روزنامه نوشت: صادرکنندگان ترکیه، جبران زیان‌ها را با افزایش ۷/ ۱۵ درصدی فروش در ژوئن آغاز کردند.
مدیر انجمن صادرکنندگان ترکیه(TIM) با اعلام این مطلب گفت: بر مبنای داده‌های انستیتو آماری ترکیه، صادرات این کشور در ژوئن با رشد ۷/ ۱۵ درصدی به ۵/ ۱۳ میلیارد دلار رسید.
اسماعیل گل افزود: با شیوع ویروس کووید-۱۹ و کاهش تقاضای جهانی که اروپا هم شامل آن شد، صادرکنندگان کاهش فروش‌های خارجی را بعد از اواسط مارس تجربه کردند. البته ما در ماه ابتدایی ۲۰۲۰ با اعداد سطح رکورد آغاز خوبی داشتیم.
وی خاطرنشان کرد: در ماه ژوئن کسب‌و‌کارهای صادراتی ترکیه به قبل از دوران کرونا بازگشتند در حالی که بسیاری از کشورها همچنان انقباض تجاری را تجربه می‌کنند.
وی مدعی شد که این کشور در ماه ژوئن ۲۰۲۰، رشد ۳۵ درصدی صادرات را در مقایسه با مدت مشابه پارسال تجربه کرده است.
در همین مدت بسیاری از کشورها افت ارقام تجاری را ثبت کردند. صادرات برزیل ۳/ ۵ درصد و صادرات چین ۴/ ۱ درصد افت داشته است.
واردات ترکیه در ژوئن با رشد ۳/ ۸ درصدی به ۳/ ۱۶ میلیارد دلار رسید و کسری تجارت خارجی این کشور در ژوئن ۸/ ۲ میلیارد دلار بود که افت ۱۷ درصدی در مقایسه با مدت مشابه ۲۰۱۹ داشت. در این ماه صادرات ۶/ ۸۲ درصد واردات را در مقایسه با ۲/ ۷۷ درصد در ژوئن ۲۰۱۹ پوشش داد.
در همین حال در دوره شش ماهه ژانویه تا ژوئن، صادرات و واردات ترکیه به ترتیب با کاهش ۱/ ۱۵ درصدی و ۲/ ۳ درصدی مواجه شد. بیشترین اثر را کرونا بر این اعداد به ویژه در سه ماه نخست گذاشت. در نیمه نخست ۲۰۲۰ صادرات این کشور ۲/ ۷۵ میلیارد دلار و واردات ۹/ ۹۸ میلیارد دلار بود. کسری تجارت خارجی این کشور در شش ماهه ۲۰۲۰ با افزایش ۲/ ۷۳ درصدی ۹/ ۲۳ میلیارد دلار بود. در ژوئن، شریک اصلی ترکیه در صادرات، آلمان با ۲/ ۱ میلیارد دلار بود. بعد از آن، انگلستان با ۱/ ۱ میلیارد دلار، آمریکا ۷۹۰ میلیون دلار، عراق با ۷۰۱ میلیون دلار و ایتالیا با ۶۲۸ میلیون دلار بود. چین، آلمان، روسیه، عراق و آمریکا به ترتیب ۹/ ۱ میلیارد دلار، ۵/ ۱ میلیارد دلار، ۱/ ۱ میلیارد دلار، ۹۰۷ میلیون دلار و ۷۷۹ میلیون دلار در ژوئن به ترکیه صادرات داشتند. براساس داده‌های منتشر شده در روز چهارشنبه توسط TurkStat، میزان واردات انرژی ترکیه با کاهش ۴۵ درصدی در ژوئن امسال در مقایسه با ماه مشابه سال گذشته به ۵۷/ ۱ میلیارد دلار کاهش یافته است.
داده‌ها نشان می‌دهد واردات کلی ترکیه، از جمله انرژی و اقلام دیگر، در ماه ژوئن بالغ بر ۱۶/ ۳۰ میلیارد دلار بوده که انرژی ۶/ ۹ درصد از کل ارقام واردات را تشکیل می‌دهد.
واردات انرژی در ماه ژوئن با افت خرید نفت خام کشور کاهش یافت. واردات نفت خام این کشور در مقایسه با ژوئن سال ۲۰۱۹ تقریبا ۹/ ۲۱ درصد کاهش نشان داد. ترکیه ماه ژوئن تقریبا ۶۵/ ۱ میلیون تن نفت خام وارد کرد که نسبت به ۱۱/ ۲ میلیون تن در ژوئن ۲۰۱۹ کاهش یافته است.