دیگر بر کمتر کسی پوشیده است که اساسی مشخص که برای کشت محصولات کشاورزی آنگونه که باید، در ایران وجود ندارد. نکته‌ای که وزیر جهاد کشاورزی نیز به آن اشاره کرده بود. او گفته بود که “کشاورزان ایران محصولات کشاورزی را تقاضا محور تولید می‌کنند و به همین دلیل سالی با مازاد انبوه تولید و سال دیگر با کمبود تولید مواجه می‌شویم”.
از طرفی نبود صادرات اصولی در بخش کشاورزی باعث از دست رفتن برخی از بازارهای ایران شده است. پرسش اینجاست که علت هر یک از مصائبی که بر سر کشاورزی کشور می‌آید را باید کجا دید؟
احمد صادقیان، رییس پیشین کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی تهران و عضو فعلی کمیسیون صنعت این اتاق در اینباره به اقتصاد۲۴ پاسخ می‌دهد. او در ابتدا مسئله آب‌بر بودن برخی محصولات کشاورزی صادراتی و تهدید آن‌ها برای کل کشاورزی کشور را بیان می‌کند. «با توجه به مشکلات آبی که داریم نمی‌توانیم بگوییم صادرات محصولات کشاورزی تهدید یا فرصت است. شاید در کوتاه مدت فکر کنیم که صادرات برخی محصولات کشاورزی می‌تواند سودده باشد اما باید نگاه بلند مدت داشته باشیم که آسیبی که کشت این محصولات به منابع آب و محیط زیست کشور می‌زند به چه میزان خواهد بود».
او ادامه می‌دهد: اما از طرف دیگر بحث کلی درباره صادرات این است که صادرات یک سرمایه‌گذاری بلند مدت است یعنی یک کشاورز بازاری را پیدا می‌کند و سال‌ها محصولات خود را به آن بازار می‌برد و ممکن است زیان دهد تا وقتی که به بهره برداری برسد اما ناگهان می‌بینیم که مسئولان بخش کشاورزی با یک کمبود موقتی در بازار داخل تصمیم به ممنوعیت صادرات محصولی خاص می‌گیرند. جلوی صادرات گرفتن همانا و نابودی سرمایه‌گذاری هم همانا. اگر از صادرات محصولات کشاورزی خارج شویم بازگشت دوباره به بازارهای کشورهای مختلف بسیار سخت خواهد بود. امسال جلو صادرات بسیاری از محصولات ایران از داخل گرفته شد و مشکل اینجاست که بازپس‌گیری دوباره این بازارها و جلب اعتماد دوباره مشتریان سخت خواهد بود. من اخیرا به وزیر جهاد کشاورزی نیز گفتم که کمبود محصولی خاص را از طریق واردات همزمان با صادرات تامین کنید تا هم صادرات قوت گیرد و هم بازار داخل دچار عارضه نشود. اگر کمبودی در بازار ایجاد می‌شود و موقت هم هست نباید اجازه دهیم سرمایه‌گذاری نابود شود.
صادقیان در بخش دیگر صحبت خود از مسائلی که در مورد صادرات محصولات خاص مثل زعفران و پسته وجود دارد یاد می‌کند و ادامه می‌دهد: زعفران ایران به صورت بسته‌بندی‌های بزرگ و فله‌ای صادر می‌شود و صادرات پسته نیز به همین گونه است. باید گفت که به طور کلی بسته‌بندی محصولات ما برای مصرف‌کننده نهایی طراحی نمیشود بلکه فله‌ای است و این روش تبدیل به عادت بازرگانان ما شده است . اگر در این زمینه در کشور کار شود و محصولات فرآوری شوند و آن‌ها را مطابق با بازار هدف بسته‌بندی کنیم سود بسیار بیشتری برای بخش کشاورزی خواهیم داشت.
در نظر داشتن سلایق مصرفی بازارهای مختلف نکته دیگری است که صادقیان بر آن تاکید می‌کند. «هر بازار سلایق مصرفی خود را دارد و ما باید مطابق با سلایق مصرفی بازار هدف بسته‌بندی محصولات خود را انجام دهیم و در نظر داشتن سلیقه بازار از این جهت مهم است که صادرات ما زمانی موفق خواهد بود که باید مصرف کننده نهایی را هدف قرار دهیم تا صادرات ما تقویت شود و برند محصولات ایران شناخته‌تر شود».
در تولید زعفران با دستان خود رقیبی تراشیدیم
رییس سابق کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی تهران اما از فجایعی که در صادرات محصولات کشاورزی نیز اتفاق افتاده است می‌گوید: زعفران یکی از محصولات منحصر به فرد ایران است اما ما با فرستادن پیاز این محصول به افغانستان این انحصار را از بین بردیم و عملا در تولید زعفران با دستان خود رقیبی تراشیدیم و این اتفاق یک فاجعه بود و این دست اتفاقات به این دلیل است که برنامه مشخصی برای صادرات محصولات کشاورزی وجود ندارد.
فقدان تخصص در صادرات محصولات کشاورزی
نبود تخصص در صادرات محصولات کشاورزی نکته دیگری است که صادقیان به آن انتقاد دارد. «در مورد کارهای صنعتی و کشاورزی باب شده است که تولیدکننده خود به فکر صادرات هم می‌افتد و این اتفاق باعث شده است تا بسته‌بندی‌های ناصحیح و کارهای غیرحرفه‌ای در بازارهای صادراتی شکل بگیرد. برای مثال در روسیه یا جاهای دیگر با “گونی” کلم صادر شده بود. زمانی که روسیه واردات محصولات کشاورزی ترکیه را ممنوع کرد برای ایران واقعا فرصت بی‌نظیری بود اما استفاده‌ای از آن نشد، در صورتی که همان موقع باید محصولات کشاورزی به اندازه تفکیک می‌شد و طبق استانداردهای بازار بسته‌بندی و صادر می‌شد».
از نظر او کشاورزی معیشتی و نبود کشاورزی صنعتی نکته‌ای است که بر صادرات محصولات زراعی و باغی ایران تاثیر منفی داشته است. «کشاورزی ما سنتی و معیشتی است و یکی از مشکلات اصلی کشاورزی در کشور ما نبود زمین‌های بزرگ است؛ کل اراضی بالای دو هزار هکتار در کشور ما بیش از ۶۴ قطعه نیست و همین مسئله باعث به وجود آمدن مشکل در برنامه‌ریزی در کشاورزی شده است. ارزش افزوده نمی‌تواند برای زمین‌های کوچک شکل گیرد و از طرف دیگر قانون ارث اراضی را کوچک و کوچک تر می‌کند. نکته‌ای که خود وزیر هم اخیرا به آن اشاره کرد که ما با این نظام کشاورزی نمی‌توانیم الگوی کشت صحیحی داشته باشیم و تا اراضی تجمیع نشوند و شرکت‌های کشت-صنعت بزرگ شکل نگیرند نمی‌توان چندان به بهره‌وری صادرات محصولات کشاورزی نیز امید داشت چرا که به علت بهره‌وری پایین قیمت محصولات ما نیز پایین می‌ماند».
عضو کمیسیون صنعت اتاق بازرگانی همچنین درباره تاثیر احیای وزارت بازرگانی بر تجارت محصولات کشاورزی می‌گوید: به نظر من برنامه‌ریزی و هدف گذاری در اینباره باید درست باشد و با وجود برنامه‌ریزی درست فرقی نیست که تجارت محصولات کشاورزی را معاونتی خاص در وزارت صنعت، معدن و تجارت انجام دهد یا وزارتخانه‌ای به نام وزارت بازرگانی و دعوا بر سرا ینکه مسئولیت بر عهده کدام نهاد باشد مشکل را حل نخواهد کرد بلکه باید دید هدف و برنامه چیست و در اجرا چه اتفاقی خواهد افتاد.