امیر قاسمی: آرش برای پرواز مستقیم از پاریس به تهران دچار مشکل شده است. او تنها ١٠روز مرخصی دارد که به خانواده‌اش در ایران سر بزند اما ناچار است که از فرانسه به استانبول سفر کند و از آنجا زمینی به تهران بیاید. سفر قطاری استانبول- تهران سه‌‌روز طول می‌کشد و او می‌گوید با درنظرگرفتن اتلاف زمان برگشت، فکر سفر به ایران را از سر خارج کرده است. حمیدرضا تصمیم دارد برای یک نمایشگاه تجاری به تاجیکستان سفر کند اما برای رسیدن به شهر دوشنبه پایتخت تاجیکستان مجبور است که ٢٩ساعت زمان بگذارد و ١٦میلیون تومان خرج کند؛ درحالی که پرواز مستقیم تهران به تاجیکستان فقط هفت‌ساعت زمان نیاز دارد. مسافر دیگری که دانشجوی یکی از دانشگاه‌های شهر پراگ است، می‌گوید که برای سفر به اتریش یا باید شب را در فرودگاه استانبول می‌خوابید یا اینکه هزینه اضافه‌تری برای هتل می‌پرداخت.
این دو مسافر فقط نمونه کوچکی از هزاران مسافر ایرانی هستند که برای سفرهای خارج از کشور دچار مشکل شده‌اند. پس از سقوط هواپیمای اوکراینی، بسیاری از ایرلاین‌های جهان پروازهای مستقیم خود را به تهران قطع کرده‌اند و همین موضوع نه‌تنها هزینه سنگینی روی دست مسافران ایرانی گذاشته است بلکه باعث سرگردانی آنها در فرودگاه‌های خارجی شده است. این اتفاقات درشرایطی رخ می‌دهد که خاورمیانه را مهم‌ترین کریدور هوایی جهان می‌دانند و بزرگ‌ترین خطوط هوایی دنیا در این منطقه فعالیت می‌کنند اما صنعت هوایی ایران نه‌تنها در سال‌های گذشته نتوانسته است درآمد قابل توجهی از این جغرافیای بی‌نظیر هوایی داشته باشد که حالا مسافرانش در فرودگاه‌های منطقه سرگردان شده‌اند.
خاورمیانه کریدور طلایی صنعت هوایی
کریدور هوایی خاورمیانه را می‌توان به جرأت مهم‌ترین کریدور هوایی جهان دانست. آسمان منطقه خاورمیانه هم در مسیر حرکت کشورهای شرق آسیا و اروپا قرار دارد و هم برای سوختگیری پروازهایی که قصد سفر از نیمکره‌‌شمالی کره‌زمین به سمت نیمکره‌جنوبی می‌روند، مکان مناسبی قلمداد می‌شود. اهمیت این منطقه باعث شده است که دولت‌های خاورمیانه سرمایه‌گذاری سنگینی برای ساخت فرودگاه‌ها و ارایه خدمات به مسافران داشته باشند.
اهمیت اقتصادی این مسأله به حدی است که بسیاری از کشورهای خاورمیانه بخش قابل توجهی از درآمد ارزی‌شان از همین خدمات هوایی تأمین می‌شود و به‌عنوان مثال ترکیش ایرلاینز یا خط هوایی ترکیه بزرگ‌ترین خط هوایی جهان از نظر تعداد مقاصد پروازی است یا قطر ایرویز یا خط هوایی قطر پنجمین و خط هوایی امارات هفتمین خط هوایی بزرگ جهان از نظر تعداد مقاصد پروازی است. همچنین فرودگاه بین‌المللی دوبی سومین فرودگاه پرتردد از نظر مسافر و ششمین فرودگاه از نظر جابه‌جایی محسوب می‌شود.
فرودگاه تهران ٧میلیون مسافر، فرودگاه دوبی ٧٠میلیون
خوب است بدانید درحالی که در فرودگاه بین‌المللی امام خمینی (ره) تهران تنها ٧میلیون مسافر در سال تردد می‌کنند، در شهر فرودگاهی دوبی چیزی حدود ٧٠میلیون مسافر از سراسر جهان رفت‌وآمد دارند. در این فرودگاه بیشتر از ٢,٣میلیون تن بار هوایی جابه‌جا می‌شود. ترکیه هم به مقام اولی جهان بسنده نکرده و در سال‌های گذشته تلاش کرده است تا سهم بزرگ‌تری از بازار حمل‌ونقل هوایی را به خود اختصاص دهد.در سال ٢٠١٩ میلادی دولت ترکیه به مناسبت نود‌وپنجمین سالگرد تأسیس این کشور فرودگاه بزرگ استانبول را افتتاح کرد. این فرودگاه تازه‌تأسیس می‌تواند سالانه از ٢٠٠میلیون مسافر پذیرایی کند.آمارهای به دست آمده نشان می‌دهد که تاکنون کشور ما نتوانسته از این ظرفیت درآمدی بالقوه و استفاده مناسب داشته باشد و با افزایش شدت تحریم‌ها در سال‌های اخیر شرکت‌های هواپیمایی ایرانی حتی نسبت به دهه گذشته هم وضع نامناسب‌تری داشتند.
بایکوت آسمان ایران
در ایران هواپیمایی ماهان تقریبا بیشترین پروازها را به کشورهای اروپایی داشت اما در سال‌های اخیر با تحریم شرکت هواپیمایی ماهان توسط برخی از کشورهای اروپایی، میزان پروازهای مستقیم ایران به پایتخت‌های اروپایی به‌شدت کاهش پیدا کرد اما آنچه به تازگی وضع صنعت حمل‌ونقل هوایی کشور را با چالش تازه‌ای مواجه کرده است، حادثه سقوط هواپیمای مسافربری اوکراینی در روز چهارشنبه ١٨ دی‌ماه بود که با اشتباه پدافندی در آسمان ایران سرنگون شد. پس از این اتفاق بسیاری از کشورهای دنیا، پروازهای خود به مقصد تهران را لغو کردند و مسیرهای دیگری را جایگزین آسمان کشورمان کردند. بلافاصله ساعاتی پس از سقوط هواپیمای اوکراینی در منطقه پرندِ تهران آژانس حمل‌ونقل سوئد اعلام کرد که کلیه پروازها را از سوئد به مقصد ایران تا اطلاع ثانوی لغو می‌کند. علاوه بر سوئد، شرکت‌های هواپیمایی اس ٧ روسیه و لوفت‌هانزای آلمان هم برنامه‌های پروازهای خود به مقصد ایران را به حالت تعلیق درآوردند. همچنین شرکت‌های هواپیمایی فرانسه، قزاقستان، بلاروس، مالزی، سنگاپور، مصر و فنلاند هم مسیرهای هوایی دیگری را جایگزین آسمان ایران کردند. این اقدامات علاوه بر اینکه از نظر اقتصادی باعث کاهش درآمد صنعت حمل‌ونقل ایران شد، باعث مشکلات بسیار زیادی برای مسافران ایرانی هم شده که قصد عزیمت به نقاط مختلف جهان یا ایران را داشتند. به دلیل مشکلات ایجادشده مسافران ایرانی که قصد ورود یا خروج از کشور را داشتند، ناگزیر شدند تا مسیرهایی که قبلا به صورت مستقیم طی می‌کردند، حالا آن مسیرها را با توقف‌های طولانی در فرودگاه‌های دیگر نقاط جهان انجام دهند. این مسأله باعث شده است که مسافران ایرانی مجبور شوند سفرهایی با توقف‌های طولانی ٢٠ تا ٣٠ساعته انجام دهند.
سرگردانی مسافران ایرانی در فرودگاه‌های خارجی
برای بررسی میزان توقف‌های پروازهای ورودی و خروجی ایرانی، از طریق یکی از سایت‌های مسافربری چند پرواز را بررسی کردیم. اولین پروازی که انتخاب کردیم، از مبدأ تهران به مقصد لندن است.
این پرواز که متعلق به شرکت هواپیمایی ترکیه است، ساعت ١٢ به وقت ایران فرودگاه امام خمینی(ره) را ترک می‌کند و در ساعت ٣ عصر به فرودگاه استانبول می‌رسد. در فرودگاه استانبول مسافران مجبور هستند تا ٢٠ساعت توقف داشته باشند تا در روز بعد با پروازی سه‌ساعته به مقصد لندن برسند. در واقع مسافران ایرانی مجبور هستند مسیری را که به صورت استاندارد کمتر از هفت‌ساعت طول می‌کشد در مدت ٢٦ساعت طی کنند. البته مسافران می‌توانند برای رسیدن به مقصد مسیرهای زمینی را هم انتخاب کنند، درصورتی که مسافری بخواهد مسافت زمینی را طی کند، حدودا ٥٦ساعت مجبور به رانندگی هستند.اوضاع برای پروازها از مبدأ کشورهای اروپایی به مقصد تهران چندان بهتر نیست؛ به‌عنوان نمونه پرواز از مبدأ پاریس به سمت تهران که از طریق شرکت هواپیمایی آذربایجان انجام می‌شود، به دلیل توقف پنج‌ساعته در فرودگاه باکو حدود ١٤ساعت طول می‌کشد، زیرا این شرکت هوایی مسافران ایرانی را تنها تا کشور آذربایجان می‌آورد و از آنجا مسافران ایرانی ناچار هستند بلیت دیگری خریداری کرده و به تهران سفر کنند. این درحالی است که زمان استاندارد برای این پرواز کمتر از ٨ساعت برآورد می‌شود. برای پروازهایی که مسافر کمتری از ایران دارند، وضع وخیم‌تر است. دوشنبه، پایتخت تاجیکستان تنها ٢١٠٠کیلومتر با تهران فاصله دارد و درصورتی که پرواز مستقیمی از ایران به مقصد شهردوشنبه وجود داشته باشد، این پرواز تنها ٧ساعت طول می‌کشید اما مسافران ایرانی برای اینکه به شهر دوشنبه برسند، مجبور هستند در شهرهای استانبول و آلماتی توقف داشته باشند و مبلغ ١٦میلیون تومان برای هزینه پرواز پرداخت کنند. همچنین مسافران ایرانی برای رسیدن به مقصد خود ٢٩ساعت در مسیر هستند.چند نمونه‌ای که ذکر شد، تنها مواردی از مشکلاتی است که مسافران ایرانی برای پرواز به نقاط دیگر جهان یا بازگشت به کشور با آن مواجه هستند. این وضع باعث شده است که مسافران ایرانی مجبور باشند مشقت‌های زیادی را در سفرهای هوایی خود متحمل شوند و در بسیاری از موارد در فرودگاه‌های سراسر دنیا سرگردان شوند.
درحالی که اساسا مهم‌ترین مزیت استفاده از هواپیما برای سفر سرعت و راحتی مسافران است. به نظر می‌رسد لازم است با استفاده از ظرفیت‌های دیپلماسی، مذاکرات با دیگر کشورها برای از سرگیری فعالیت شرکت‌های هواپیمایی ایرانی آغاز شود تا کشور بتواند از مزیت‌های اقتصادی صنعت حمل‌ونقل هوایی استفاده کند و مسافران کشورمان بتوانند سفرهای راحت‌تری به دیگر نقاط دنیا داشته باشند.