پوتین در حیاط خلوت «شی»

ناو جنگی چنسلرویل آمریکا و ناو جنگی آدمیرال وینوگرادوف روسیه حدود ساعت شش و نیم صبح روز جمعه (هفتم ژوئن) به وقت مسکو درحالی‌که هر دو کشتی جنگی در یک مسیر حرکت می‌کردند به ۵۰ متری یکدیگر رسیدند به‌طوری که ملوانان از روی عرشه چشم در چشم هم شدند. برخی این رویارویی را خطرناک و غیرضروری خوانده‌اند. با این حال، هر دو طرف یکدیگر را سرزنش می‌کنند. این عبور نزدیک، ناو روسی را ناچار کرد که با «مانور اضطراری» از برخورد با ناو آمریکایی پرهیز کند. طرف آمریکایی، روس‌ها را مسوول این واقعه خوانده و کلایتون داس، فرمانده ناوگان هفتم نیروی دریایی آمریکا گفته مانور ناو روسی «ناایمن و غیرحرفه‌ای» بوده است. در همین حال، فرمانده ناوگاناقیانوس آرام روسیه نیز گفت: این واقعه در جنوب‌شرقی دریای چین شرقی روی داده و تاکید کرده که ناو روسی در اعتراض به حرکت ناو آمریکایی برای آن پیغام ارسال کرده است. نیروی دریایی روسیه می‌گوید: ناو آمریکایی «به یک باره تغییر جهت داد و به سمت مسیری که ناو آدمیرال وینوگرادوف درحال حرکت بود نزدیک شد» که منجر به مانور ناگهانی و سریع ناو روسی شد. روسیه و آمریکا متناوبا یکدیگر را به مانورهای خطرناک نیروهایشان در آسمان و دریا متهم می‌کنند. ماه نوامبر گذشته هم ارتش آمریکا تصاویر ویدئویی منتشر کرد که از نفوذ  یک جنگنده روسی به حریم پروازی یک جنگنده آمریکایی بر فراز دریای سیاه خبر می‌داد.

با این حال، «زاخاری کوهن» در گزارش ۸ ژوئن برای سی‌ان‌ان نوشت: پنتاگون آشکارا روسیه را مقصر می‌شناسد و این یکی دیگر از رویارویی‌های نظامی میان دو کشور بود. اما حقیقتی که باعث شده وضعیت جدی‌تر و البته نگران‌کننده‌تر به نظر رسد این است که این کشتی در حیاط خلوت چین دیده شده است و این یعنی همکاری روزافزون میان مسکو و پکن برای به چالش کشیدن موضع آمریکا به‌عنوان قدرت مسلط جهانی. چین و روسیه سخت در تلاشند تا برتری نظامی آمریکا در هوا و دریا را به چالش بکشند. اگرچه هر دو کشور جسور شده‌اند اما شواهد نشان می‌دهد که آنها گاهی این کار را به‌صورت مستقل و گاهی با شراکت یکدیگر انجام می‌دهند. چین و روسیه هر دو اگرچه رقیب آمریکا هستند اما در بسیاری از حوزه‌های ژئوپلیتیک هم دیدگاه نزدیک به هم دارند اما حادثه روز جمعه به دلیل مکان وقوع آن امری غیرمعمول است. اگرچه روسیه و آمریکا روایت‌های خود را ارائه می‌دهند اما تمام نشانه‌ها می‌گوید که این اتفاق در نزدیکی سواحل چین روی داده است. «کارل شوستر»، کاپیتان بازنشسته نیروی هوایی آمریکا و مدیر سابق مرکز اطلاعات فرماندهی مشترک پاسیفیک ایالات‌متحده، می‌گوید: «روس‌ها معمولا وقتی در آب‌هایی که آن را در حوزه نفوذ خود می‌شناسند کشتی‌های ما را می‌بینند شروع به آزار و مانورهای خطرناک می‌کنند.»

حادثه روز جمعه درست دو روز بعد از دیدار شی‌جین‌پینگ (رئیس‌جمهور چین) با همتای روس خود در کرملین بود که دو کشور اعلام کردند روابط‌شان «در بهترین سطح تاریخی خود قرار دارد.» این کاپیتان بازنشسته می‌گوید: «به‌نظر می‌رسد که چین و روسیه در هماهنگی با یکدیگر عمل می‌کنند تا آمریکا را به چالش بکشند. روس‌ها اگر بتوانند به چین در منطقه پاسیفیک کمک کنند حتما چنین خواهند کرد. روس‌ها هم انتظار دارند که چینی‌ها به آنها در مناطق دیگری مانند آسیای مرکزی کمک کنند.» به نوشته گزارشگر سی‌ان‌ان، افزون بر تایید اینکه روابط روسیه با چین به «سطحی بی سابقه» رسیده اما پوتین بر دیدگاه مشترک دو طرف در بسیاری از مسائل ژئوپلیتیک تاکید کرده و می‌افزاید که دو کشور در بسیاری از چالش‌های ژئوپلیتیک در کنار هم خواهند بود. از جمله این چالش‌ها، بحران در شبه‌جزیره کره است.

«شی» در این دیدار پوتین را «دوست» خود خواند و افزود که «همکاری ما مبتنی است بر اعتماد متقابل.» رسانه‌های چینی می‌گویند از سال ۲۰۱۳ به این سو، رهبران چین و روسیه تقریبا ۳۰ مرتبه با یکدیگر دیدار داشته‌اند. آخرین دیدار هم در ماه آوریل درپکن و در اجلاس جاده و کمربند بود. اگرچه این دو کشور به‌دنبال حفظ پیوندهای قوی در روابط هستند اما هر دو نشان داده‌اند که حاضرند تعامل نزدیکی با یکدیگر داشته باشند تا به هدف استراتژیک و مشترک دیگری برسند که همانا عقب زدن نفوذ آمریکاست. کوهن می‌افزاید روس‌ها نشان داده‌اند که وقتی پای کنترل و تایید نفوذشان در دریای بالتیک و تعهد آمریکا به متحدانی مانند اوکراین به میان‌ آید (به‌ویژه پس از ضمیمه کردن کریمه به روسیه) روسیه تمایل وافری به کنار گذاشتن مرزهای قانون بین‌الملل دارد. سال گذشته، روسیه ۲۴ ملوان اوکراینی را پس از یورش به کشتی‌شان در تنگه کرش دستگیر کرد. این ملوانان با وجود درخواست‌های مکرر آمریکا هنوز در زندان هستند.

روس‌ها در راستای بخشی از تلاش خود می‌کوشند تا نفوذ خود را در منطقه پاسیفیک آن هم در بحبوحه افزایش تنش میان چین و آمریکا در دریای چین جنوبی گسترش دهند؛ مساله‌ای که البته برای چین هم مهم است. پکن مدعی حاکمیت بر ۳/ ۱ میلیون مایل مربع از سواحل دریایی خود است و «شی» اذعان کرده که «حتی یک اینچ» را هم «به غیر» واگذار نخواهد کرد. اما چین یکی از طرف‌های مدعی است. کشورهای فیلیپین، ویتنام، مالزی و برونئی هم هستند. مقام‌های آمریکایی وعده داده‌اند که یک هند و پاسیفیک آزاد را به اجرا در خواهند آورد. اگرچه روابط آمریکا و چین به دلیل مباحث تجاری و حضور نظامی آمریکا در پاسیفیک و حضور در مناطقی که چین آنها را قلمرو دریایی خود می‌خواند دچار تنش است، حضور روسیه می‌تواند قوت قلبی برای چینی‌ها باشد. گزارشگر سی‌ان‌ان می‌افزاید پوتین با به چالش کشیدن آشکار کشتی آمریکایی می‌خواهد این سیگنال را به پکن بفرستد که روسیه حاضر است روابط را «به سطح دیگر و بالاتری» برساند. جان کربی، دریادار بازنشسته و تحلیلگر نظامی سی‌ان‌ان می‌گوید: «روسیه این پیام را آشکارا برای چین می‌فرستد که ما در تیم شما هستیم.»

«اندرو هیگینز»، «مگان اسپشیا» و «توماس گیبون-نف» نیز در گزارش ۷ ژوئن برای نیویورک تایمز نوشتند که مواجهه روز جمعه ناو روسی با ناو آمریکایی در آب‌های آسیا که محل رقابت سنگین چین و آمریکاست جدیدترین مواجهه میان قدرت‌های رقیب است. روس‌ها تا پیش از این حضوری در این منطقه نداشتند. این گزارشگران نوشتند با وجود مانورهای هوایی و دریایی روسیه در دریای بالتیک اما ماجرای روز جمعه به‌طور بالقوه فاجعه بارترین و اولین مواجهه در نوع خود میان آمریکا و روسیه پس از جنگ سرد است. این گزارشگران بر این باورند که با وجود افزایش پیوندهای اقتصادی و نظامی میان پکن و مسکو اما این دو کشور به‌طور رسمی متحدان نظامی نیستند اما مانورهای نظامی متعدد و مشترکی را به‌عنوان اهرم فشار در برابر واشنگتن برگزار کرده‌اند. به نوشته «هیگینز، اسپشیا- گیبون-نف»، این مواجهه در ۱۶۰ مایلی جزیره اوکیناوای ژاپن انجام گرفت اما نکته این است که حضور نیروی دریایی روسیه در جنوب اوکیناوا- که بیش از ۱۲۰۰ مایل از بندر ولادی وستک روسیه فاصله دارد- نشانی از اثبات قدرت نظامی روسیه نیست، بلکه فقط ژست حمایت از چین را دارد.