درگیری‌های نظامی میان ایران و اسرائیل بازارهای جهانی ازجمله نفت را به شدت پرنوسان کرد، تا جایی که قیمت تا ۱۴درصد افزایش یافته و چشم‌انداز پیش‌روی بازار را برای اقتصاد جهانی مبهم و نگران‌کننده کرده است.
افزایش قیمت نفت اگرچه برای کشورهای نفتخیز موهبت است اما برای اقتصاد جهانی علامتی برای کند شدن رشد و افزایش تورم محسوب می‌شود، به خصوص کشورهای صنعتی که در یک سال گذشته تلاش می‌کنند از هر ابزاری برای کاهش نرخ تورم و بهره و بازگشت ثبات به اقتصادهای‌شان بهره بگیرند. حالا با درگیری ایران و اسرائیل جهان صنعتی هم به شدت آسیب‌پذیر خواهد شد، به خصوص آنکه تهدیدهایی مثل بسته شدن تنگه هرمز که ۳۰درصد از کل نفت جهان از این بخش عبور می‌کند، می‌تواند نفت را تا ۲۰۰دلار در هر بشکه هم بالا ببرد؛ اتفاقی که کارشناسان اقتصادی رخ دادن آن را به مثابه درگیر شدن کل جهان می‌دانند. این تنگه آخرین بار در جریان «جنگ نفتکش‌ها»ی ایران و عراق در سال ۱۹۸۴ عملا بسته شد و همچنان یک گلوگاه حیاتی برای جریان نفت و گاز جهانی است.
با آغاز حملات رژیم صهیونیستی به ایران، بازار نفت به سرعت به این حملات واکنش نشان داد و ناگهان قیمت نفت در همان ساعات اولیه صبح همزمان با ریزش شاخص بورس توکیو بیش از ۷درصد رشد کرد. رشد قیمت نفت با پاسخ‌های ایران به این حملات ادامه یافت و نفت اعداد بالاتر را هم دید و تا ۷۸دلار برای هر بشکه را هم ظرف یک روز ثبت کرد که بزرگ‌ترین صعود در میانه معاملات، از زمان آغاز جنگ روسیه در اوکراین در فوریه سال ۲۰۲۲ است.
رسانه‌های آمریکایی این افزایش قیمت را «بمب در بازار نفت» تعبیر کردند. همزمان فایننشال‌تایمز هم نوشت که آمریکا توان مدیریت شوک نفتی جدید را ندارد و بزرگ‌ترین متحدان اسرائیل شامل واشنگتن و پایتخت‌های اروپایی همزمان با پرواز قیمت نفت سقوط تولید ناخالص ملی را تجربه می‌کنند و در یک جمله حرکت اسرائیل، چکاندن ماشه به قلب اقتصادهای هم‌پیمانان غربی‌اش بوده است.
تحلیلگران پیش‌بینی می‌کنند، اقدامات آینده ایران توان ثبت اعداد بسیار بالاتر برای قیمت نفت را دارد و می‌تواند بازار نفت جهان را منفجر کند. از آن سو برخی تحلیلگران با توجه به ادامه حملات دو طرف، سناریوهای مختلفی را پیش‌بینی می‌کنند.
رویترز در این رابطه می‌نویسد: «در حالی که تنش‌ها در منطقه نفتخیز خاورمیانه بالا گرفته و حتی احتمال بسته شدن تنگه هرمز وجود دارد بررسی‌ها نشان می‌دهد ظرفیت مازاد اوپک و متحدانش برای جبران هر گونه اختلال در عرضه نفت از این منطقه بسیار ناچیز است. یکی از دلایل این افزایش قیمت سریع این است که ظرفیت مازاد اوپک و متحدانش برای افزایش تولید نفت جهت جبران هرگونه اختلال بسیار ناچیز است.»
هرچند مختل شدن عرضه نفت ایران تولیدکنندگان دیگر را مجبور می‌کند نفت بیشتری برای جبران این کمبود تولید کنند اما جرج لئون، رییس تحلیلگران ژئوپلیتیکی در ریستاد و یکی از مقامات سابق اوپک می‌گوید: «اگر جریان نفت از تنگه هرمز مختل شود و زیرساخت‌های نفت منطقه یا تاسیسات نظامی آمریکا هدف قرار گیرد، عکس‌العمل بازار شدیدتر بوده و قیمت‌ها را ۲۰دلار در هر بشکه یا حتی بیشتر بالا می‌برد.»
محاسبات سرمایه‌گذاران نفتی در این هفته در شرایطی تغییر کرده که ماه‌هاست افزایش تولید ائتلاف اوپک‌پلاس نگرانی در مورد مازاد تولید و سقوط احتمالی قیمت نفت را بالا برده است.
نفت ۲۰۰-۳۰۰ دلاری!
سیدحمید حسینی، سخنگوی اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های نفت، گاز و پتروشیمی در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» می‌گوید: آمریکا تاکنون نقش نسبتا محدودی در پاسخ به حملات موشکی ایران ایفا کرده و بیشتر تلاش کرده خود را در موضع «ناظر و میانجی» قرار دهد. به نظر می‌رسد مقامات آمریکایی ترجیح می‌دهند این تنش‌ها به میز مذاکره کشیده شود، نه به درگیری مستقیم اما اگر آمریکا درگیر جنگ شود، می‌توان متصور شد که قیمت نفت به ۲۰۰ تا ۳۰۰دلار هر بشکه هم برسد.
حسینی با کمرنگ توصیف کردن حضور آمریکا در درگیری‌های ایران و اسرائیل گفت: بعید می‌دانم آمریکا وارد جنگ بین ایران و اسرائیل شود؛ از سویی گزارش‌هایی که منتشر شده نشان می‌دهد که آمریکا در رهگیری موشک‌های ایران حضور فعالی نداشته است. فقط آمریکا تلاش کرد روی موج سوار شود. شاید آمریکایی‌ها فکر می‌کردند که حمله موشکی به اسرائیل به مذاکرات کمک می‌کند و ایران خواسته‌های آنها را می‌پذیرد، بنابراین سعی کرد روی این موج سوار شود.
او اضافه کرد: از جمعه که پدافند فعال و حملات ایران آغاز شد، به نظر می‌رسد معادله جنگ را تغییر خواهد کرد. با ادامه حملات ایران، به نظر می‌رسد فشارها برای آتش‌بس هم بیشتر شود.
سخنگوی اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های نفت، گاز و پتروشیمی در ادامه گفت: با اینکه در دو هفته گذشته، بازار نفت با روندی آرام رو‌به‌رو بوده و شاهد قیمت‌هایی در بازه ۶۲ تا ۶۳دلار و تا حدود ۶۷دلار تا روز چهارشنبه بودیم، با این وجود قیمت ۶۶ تا ۶۷دلار، پایین‌تر از میانگین قیمتی است که برای سال جاری پیش‌بینی شده بود. در ابتدای سال، پیش‌بینی‌ها قیمت نفت را تا حدود ۷۶دلار ارزیابی می‌کردند. بعدتر این پیش‌بینی‌ها توسط موسسات نفتی نیز تعدیل شد و به حدود ۷۰دلار برای سال ۲۰۲۵ کاهش یافت اما در ماه‌های اخیر، قیمت‌ها به کمتر از این رقم کاهش پیدا کرده‌اند.
وی افزود: در این بین اوپک نیز اعلام کرد که سیاست جدید افزایش تولید را اجرا کرد، از سوی دیگر ادامه جنگ تعرفه‌ها به عنوان عامل منفی در اقتصاد جهانی عمل کرده و باعث شد رشد اقتصاد آمریکا به منفی ۳درصد برسد. ادامه این روند باعث شد اکثر اقتصادهای دنیا در پیش‌بینی‌های خود از رشد اقتصادی بازنگری کردند. از آنجایی که رشد اقتصادی جهانی وابسته به قیمت نفت و انرژی است، در ابتدا نگرانی‌هایی وجود داشت و بسیاری نسبت به افزایش قیمت نفت بدبین بودند.
حسینی تصریح کرد: چند اتفاق باعث تغییر این روند شد و مصرف افزایش یافت؛ اول اینکه آغاز فصل تابستان به‌طور طبیعی باعث افزایش مصرف انرژی شد. دوم، کاهش نسبی ارزش دلار در برابر سایر ارزها (نتیجه‌ای از سیاست‌های اقتصادی دولت ترامپ)، که تاثیر مثبتی بر قیمت نفت گذاشت. سوم، ازسرگیری مذاکرات تجاری بین چین و آمریکا در روزهای سه‌شنبه و چهارشنبه هفته گذشته که به توافق‌هایی کلی در برخی زمینه‌ها منجر شد، ازجمله توافق بر سر صادرات فلزات نادر از چین به آمریکا. در مقابل آمریکا نیز برخی محدودیت‌ها در زمینه پذیرش دانشجویان چینی را کاهش داد. مجموع این تحولات باعث شد دیدگاه‌ها نسبت به بازار نفت کمی خوشبینانه‌تر شود و چشم‌انداز بازارهای جهانی مثبت شد. با این حال درگیری میان ایران و اسرائیل، دوباره فضای بازار را تحت تاثیر قرار داد و در همان لحظات آغازین درگیری‌ها، قیمت نفت ۷درصد رشد کرد. این تحولات ژئوپلیتیکی باعث شد قیمت نفت به ۳/۷۷دلار افزایش یابد.
سخنگوی اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های نفت، گاز و پتروشیمی با تاکید بر اینکه نفت کالای سیاسی است، گفت: قیمت نفت به شدت به تحولات سیاسی و امنیتی وابسته است. ادامه مسیر افزایشی قیمت نفت هم بستگی به این دارد روز دوشنبه که بازارهای جهانی باز می‌شود، آیا درگیری میان ایران و اسرائیل ادامه‌دار خواهد بود یا نه؟ اگر درگیری‌ها ادامه داشته باشد، قطعا تاثیر مستقیمی بر روند قیمت‌ها در هفته آینده خواهد گذاشت. حتی اگر تهدید بسته شدن تنگه هرمز را هم نادیده بگیریم، اصولا تحولات نظامی در جهان و از جمله ادامه جنگ روسیه و اوکراین همچنان یکی از ریسک‌های کلیدی بازار جهانی انرژی محسوب می‌شود. در مقابل اگر مسیر تنش‌زدایی و مذاکره در پیش گرفته شود-چنانکه سازمان ملل و برخی دیگر از نهادهای بین‌المللی پیشنهاد داده‌اند- احتمال دارد بازار به آرامش نسبی برسد و روند افزایشی قیمت‌ها متوقف شود. البته حملات جمعه شب ایران هم یکی دیگر از عوامل موثر است که باید در تحلیل‌های هفته آینده مدنظر قرار گیرد.
حسینی عنوان کرد: ممکن است طرف‌ها به این جمع‌بندی برسند که راه‌حل سیاسی و آتش‌بس، گزینه بهتری است. اگر این اتفاق بیفتد، احتمال کاهش قیمت نفت تا محدوده ۲دلار (نسبت به نرخ فعلی) وجود دارد.
وی با اشاره به پیش‌بینی موسسه جی‌پی مورگان درباره بازار نفت گفت: اگر مفروضات این موسسه را در نظر بگیریم نفت تا ۱۲۰دلار هم بالا خواهد رفت. بستگی به ابعاد جنگ خواهد داشت. در حال حاضر، بازار نفت هنوز واکنش نهایی خود را نسبت به تحولات سیاسی اخیر نشان نداده و قیمت‌ها در حالت تعلیق و نوسان قرار دارند. اگرچه احتمال درگیری مستقیم میان آمریکا و ایران پایین به نظر می‌رسد اما این نگرانی همچنان در بازار وجود دارد زیرا آمریکا تاکنون نقش نسبتا محدودی در پاسخ به حملات موشکی ایران ایفا و بیشتر تلاش کرده خود را در موضع «ناظر و میانجی» قرار دهد. به نظر می‌رسد مقامات آمریکایی ترجیح می‌دهند این تنش‌ها به میز مذاکره کشیده شود، نه به درگیری مستقیم اما اگر آمریکا درگیر جنگ شود، می‌توان قیمت‌های ۲۰۰ تا ۳۰۰دلار را هم برای هر بشکه نفت پیش‌بینی کرد.
نفت در لبه بحران
هدایت‌الله خادمی، نماینده سابق مجلس با اشاره به حملات اخیر اسرائیل در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» بیان کرد: تصویر حمله اسرائیل به ایران، در خصوص قیمت نفت، به هر حال تاثیر روانی خود را خواهد گذاشت و شاهد افزایش قیمت خواهیم بود. این اتفاق حتما افتاده زیرا بازار، بازاری نامطمئن خواهد شد و جنگ نیز بسیار گسترده شده است. به هر حال، اگر این وضعیت ادامه پیدا کند، شرایط بسیار بدتر خواهد شد. به این معنا که اگر اسرائیل بخواهد به سمت مراکز نفتی ایران برود و به مراکزی که در حوزه صادرات فعالیت دارند حمله کند، شرایط واقعا بحرانی می‌شود و می‌توان گفت صادرات نفت ایران تقریبا قطع خواهد شد. وی افزود: اگر اوضاع تا این حد پیش برود، باز هم اتفاق بنیادی‌ای در بازار جهانی نفت نمی‌افتد چراکه صادرات نفت ایران در حدی نیست که بازار جهانی را متلاطم کند. خادمی با اشاره به تهدید ایران برای بستن تنگه هرمز عنوان کرد: در خصوص بحث بستن تنگه هرمز، به نظر من چنین اتفاقی نخواهد افتاد چون در یکی، دو سال گذشته که احتمال حمله اسرائیل به ایران مطرح بوده، کشورهای عربی همسایه که صادرکننده نفت هستند، با زیرکی روابط خود را با ایران بهبود دادند. دست‌کم در ظاهر، روابط دیپلماتیک خود را به شکلی تنظیم کردند که اگر چنین اتفاقی بیفتد، ایران دلیلی برای حمله به آن مناطق یا جلوگیری از انتقال نفت آن کشورها نداشته باشد یا به تاسیسات نفتی آنها آسیبی نرساند.
او افزود: این زیرکی با هماهنگی ابرقدرت‌ها انجام شده است. از سوی دیگر، اگر قرار باشد تنگه هرمز بسته شود، لازمه‌اش ورود مستقیم آمریکا به جنگ خواهد بود. آمریکا در حال حاضر، هرچند عملا نقش اصلی در حمایت از اسرائیل دارد اما سعی کرده ظاهر بی‌طرفی خود را حفظ کند. آنچه تاکنون رخ داده با هماهنگی کامل آمریکا بوده است. شاید ایران تصور کرده باشد که اظهارات ترامپ مبنی بر عدم تمایل به جنگ یا توصیه‌اش به اسرائیل برای حمله نکردن جدی بوده و اسرائیل هم از او پیروی می‌کند اما این تصورات اشتباه بودند.
خادمی با تاکید بر اینکه در همین حملات اخیر نیز آمریکا نقش پشتیبان را دارد، گفت: آمریکا تلاش کرده حضور خود را علنی نکند. ایران هم در حال حاضر تصور می‌کند که آمریکا هنوز وارد جنگ نشده است. اگر روزی آمریکا به‌طور مستقیم وارد جنگ با ایران شود، ممکن است ایران گزینه بستن تنگه هرمز را در نظر بگیرد اما باز هم بعید می‌دانم شرایط برای این کار مهیا باشد. تنگه هرمز چیزی نیست که به این راحتی بتوان آن را بست، هرچند ممکن است برای مدتی کوتاه اختلالاتی در انتقال نفت ایجاد شود.
وی با تاکید بر اینکه افزایش قیمت نفت محتمل است، تصریح کرد: این افزایش‌ها بازار را به شدت متلاطم نخواهد کرد. ناپایدار خواهد بود، گسترش نخواهد یافت و موقتی خواهد بود. امیدواریم کار به جایی نرسد که مراکز نفتی ایران مورد هدف قرار بگیرند چراکه در آن صورت اثرات اصلی آن بیشتر در داخل کشور خواهد بود. اگر مراکز پالایشی نفت ایران آسیب ببینند، مردم ایران بیشترین آسیب را خواهند دید و در سطح منطقه تاثیر چندانی نخواهد گذاشت. آن زمان حتی در تامین بنزین، گازوئیل و بسیاری از نیازهای داخلی دچار مشکل خواهیم شد. امیدواریم هیچ‌گاه به آن نقطه نرسیم.