بحران اقتصادی، تنش‌های ژئوپلیتیک یا رویدادهای غیرقابل پیش‌بینی بخش جدایی‌ناپذیر تمام این دوران برای رکوردشکنی بوده، اما حالا در سال ۲۰۲۴ چه عواملی قیمت طلای جهانی را به اوج رسانده‌اند؟ فعال بودن دوجبهه جنگی در اوکراین و غزه ممکن است انگشت اتهام را به سوی تنش‌های ژئوپلیتیک ببرد، اما این همه ماجرا نیست و عوامل موثرتری رسیدن طلای جهانی به قله تاریخی را رقم زده‌اند. دست پنهان بانک‌های مرکزی در افزایش مداوم ذخایر طلای خود یکی از این عوامل است و در سمت دیگر، انتظار برای تغییر مسیر سیاست‌های پولی اقتصادهای بزرگ دنیا، فلز زرد را در حالت آماده‌باش برای صعود قرار داده است. به این ترتیب، عمده بانک‌های سرمایه‌گذاری بزرگ دنیا مجدد پیش‌بینی‌های خود از آینده اونس طلای جهانی را در جهت مثبت افزایشی کرده‌اند. «جهان‌صنعت» در ادامه مهم‌ترین محرک‌های قیمت طلا به لحاظ بنیادین را بررسی کرده که نشان می‌دهد چرا هنوز با وجود غافلگیر شدن بسیاری از نرخ‌های کنونی طلا، بسیاری نسبت به رشد قیمت‌ها امیدوارند.
ترکیب تقاضای واقعی طلای جهانی
طلای جهانی از سمت عرضه عموما تحولات چشمگیری را مانند نفت یا سایر کالاها تجربه نمی‌کند. بنابراین، عمده تحلیل درباره حال و آینده فلز زرد را باید معطوف به سمت تقاضا کرد. به‌طور تاریخی همانطور که در نمودار مشاهده می‌شود نیمی از تقاضای طلا مربوط به جواهرات است که از آن به‌عنوان تقاضای مصرفی یاد می‌شود. قریب به یک‌سوم تقاضا را تقاضای سرمایه‌ای مربوط به شمش و سکه طلا تشکیل می‌دهد. حدود ۸درصد در حوزه فناوری استفاده می‌شود و ۱۲درصد تقاضای بانک‌های مرکزی جهان است.
تقاضای بانک‌های مرکزی و ماجرای دلارزدایی
این ارقام تاریخی، چهره دیگری در فضای فعلی دارند به‌طوری که تقاضای مصرفی جواهرات به کمتر از ۵۰درصد و تقاضای سرمایه به محدود ۲۲درصد کاهش یافته و در مقابل تقاضای بانک‌های مرکزی با ۲۴درصد، سهمی تقریبا دوبرابر روند تاریخی خود نشان می‌دهند.
آمارهای منتشرشده از سوی شورای جهانی طلا نشان می‌دهد، بانک‌های مرکزی در نیمه نخست ۲۰۲۴ بیش از ۴۸۰تن خالص خرید طلا داشته‌اند. این رقم بالاترین سطح خرید بانک‌های مرکزی در نیمه اول هر سال براساس داده‌های تاریخی موجود است.
برخی این روند را به دلارزدایی نسبت می‌دهند، اما نکته جالب آن است که تازه‌ترین نظرسنجی شورای جهانی طلا از بانک‌های مرکزی جهان، عامل دلارزدایی را آخرین دلیل برای خرید طلا نشان می‌دهد. در صدر این جدول، خرید طلا با هدف پوشش ریسک تورم و پوشش ریسک در شرایط بحران قرار دارند که نشان می‌دهد نگرانی از فضای کلان اقتصاد جهان به‌ویژه در حوزه تورم و البته ریسک‌های ژئوپلیتیک محرک بسیار مهمی برای خرید طلا به حساب می‌آید. به هر ترتیب، اینگونه به نظر می‌رسد سکانداران پولی جهان موتور اصلی رشد قیمت‌ها در بازار جهانی طلا شده و مسبب اصلی رکوردشکنی‌های اخیر و احتمالا تداوم خوش‌بینی به قیمت‌ها محسوب می‌شوند.
روند معکوس دو دسته تقاضای
مصرفی طلا
خریداران مصرفی طلای جهانی را می‌توان در دودسته جواهرات با سهم ۴۶درصدی و تکنولوژی با سهم ۸درصدی از کل تقاضای طلا رصد کرد.
تقاضای جواهرات به دلیل افزایش قیمت‌ها در سال جاری افت محسوسی را تجربه کرده و در نیمه‌نخست سال قریب به ۸درصد کاهش را نسبت به مدت مشابه سال قبل نشان می‌دهد. مهم‌ترین منبع این تقاضا را دوکشور چین و هند با جمعیت بسیار بالا و علاقه سنتی به خرید جواهرات تشکیل می‌دهند که سهمی بیش از ۵۶درصد از کل تقاضا در سال جاری داشته‌اند. در نیمه نخست ۲۰۲۴ چین و هند به ترتیب که ۲۸۸تن و ۲۰۲تن تقاضای جواهرات داشتند که نسبت به مدت مشابه سال قبل ۱۷درصد و ۸درصد کاهش نشان می‌دهند.
دیگر تقاضای مصرفی اما آنچه در حوزه تکنولوژی استفاده می‌شود قرار دارد که به لطف توسعه هوش مصنوعی با رشد معناداری همراه شده است. مجموع تقاضای تکنولوژی به بیش از ۱۶۰تن در نیمه اول ۲۰۲۴ رسیده که رشد ۱۱درصدی را نسبت به مدت مشابه سال قبل نشان می‌دهد.
مجموع این دو متغیر به نظر می‌رسد از ناحیه تقاضای مصرفی محرکی برای قیمت طلا نتوان جویا شد، زیرا در قیمت‌های بالا و دائما صعودی، مصرف‌کنندگان کمی عقب‌نشینی می‌کنند و رشد تقاضای تکنولوژی نیز در حدی نیست که بتواند این کاهش را جبران کند.
تقابل سرمایه‌گذاران شرقی و غربی
در بازار طلا
هرچند در کشورهای شرقی تقاضای شمش و سکه طلا همچنان بالاست، اما افت تقاضای کشورهای غربی سبب شده از نگاه سرمایه‌ای شاهد افت تقاضا برای فلز زرد باشیم. به‌طوری که در نیمه نخست امسال مجموعا حدود ۴۵۴تن تقاضای سرمایه‌ای خالص وجود داشته که افت معنادار ۱۴درصدی را نسبت به سال گذشته نشان می‌دهد.
نکته‌ای به شدت جلب توجه می‌کند دوکشور پرتقاضای طلا، یعنی چین و هند هستند. برخلاف تقاضای مصرفی که در هر دوکشور کاهشی بود، تقاضای سرمایه‌ای رشدهای معناداری را نشان می‌دهد. به‌طوری که چینی‌ها و هندی‌ها در نیمه نخست امسال نسبت به مدت مشابه سال قبل به ترتیب ۶۴درصد و ۳۶درصد افزایش تقاضای سرمایه‌ای طلا را ثبت کرده‌اند. گویا در ایام رکوردشکنی قیمت‌ها، مردم بیشتر از نگاه سرمایه‌گذاری تا نگاه مصرفی و زیورآلات به طلا نگاه می‌کنند. رویکردی که در کشورهای غربی پس از فروکش تب تورم، جنگ اوکراین و کرونا تا حدودی متعادل شده است. به نظر می‌رسد غربی‌ها حالا برای بردن سرمایه‌شان به پناهگاه انگیزه کمتری دارند. تقاضای سرمایه‌ای از دوجهت می‌تواند مجدد تحریک شوند که در ادامه به بررسی جداگانه آنها می‌پردازیم.
هزینه فرصت خرید طلا و ماجرای
نرخ‌های بهره
اولین عامل اثرگذار بر تقاضای سرمایه‌ای طلا، نرخ بهره دلار است که از آن به عنوان هزینه فرصت نگهداری طلا یاد می‌شود. از نگاه سرمایه‌گذاری، نگه‌داشتن طلا سودی به دارنده نمی‌دهد و در نتیجه وقتی نرخ بهره برای سپرده‌گذاران افزایش می‌یابد، هزینه فرصت نگهداری طلا افزایش می‌یابد. به بیان ساده، افراد به جای آنکه سرمایه‌شان را به طلا تبدیل کنند، ترجیح می‌دهند از سود آسانی که سپرده‌گذاری عایدشان می‌کند لذت ببرند.
سال‌های گذشته که تورم در اقتصادهای بزرگ دنیا و به‌ویژه آمریکا افزایشی شده بود، نرخ‌های بهره روند صعودی به خود گرفتند، اما از ابتدای سال ۲۰۲۴ همه چشم‌انتظار کاهش نرخ بهره بودند، مسیری که به جز آمریکا در سایر اقتصادهای غربی مثل اتحادیه اروپا، بریتانیا و کانادا آغاز شده است. بررسی‌های تاریخی نشان می‌دهد آغاز کاهش نرخ بهره در آمریکا با رشد قیمت اونس طلا همزمانی دارد؛ بنابراین، بسیاری این انتظار را بخش مهمی از رکوردشکنی‌های طلا در سال جاری عنوان می‌کنند. داده‌های تورم و اشتغال آمریکا که مهم‌ترین معیارهای فدرال‌رزرو برای آغاز کاهش نرخ بهره است، از ابتدای سال تلاطمات زیادی را تجربه کرد. همین یک ماه پیش بود که بازارها به سختی از دومرتبه کاهش نرخ بهره صحبت می‌کردند، اما داده‌های ضعیف اشتغال در پایان هفته بسیاری را نسبت به تسریع روند انبساط پولی خوش‌بین کرده است. همانطور که در نمودار مشاهده می‌شود فعالان بازار حالا انتظار دارند در هر سه نشست تا پایان سال ۲۰۲۴ نرخ‌های بهره توسط فدرال رزرو کاهش یابد. این موضوع می‌تواند از نگاه هزینه فرصتی منجربه تقویت تقاضای طلا شود.
روند کاهشی نرخ بهره فدرال‌رزرو به معنای کاهش ارزش دلار یا همان افت شاخص دلار آمریکا در اقتصاد جهانی است. از آنجایی که طلا مانند بسیاری از کامودیتی‌ها با دلار ارزش‌گذاری می‌شود، افت ارزش دلار به معنای تقویت قیمت طلاست. پس از این جهت نیز روند انبساطی سیاست پولی آمریکا به نفع فلز زرد خواهد بود.
تنش‌های ژئوپلیتیک در قیمت طلا پیش‌خور شده‌اند؟
مستقل از عوامل اقتصادی، ریسک‌های سیاسی یا به اصطلاح ژئوپلیتیک یکی از مهم‌ترین محرک‌های افزایش تقاضای طلاست. شورای جهانی طلا در یک پژوهش نشان داد هر ۱۰۰واحد افزایش در شاخص ریسک ژئوپلیتیک (GPR) به میزان 5/2درصد به رشد قیمت طلا کمک می‌کند. نمودار شاخص ریسک ژئوپلیتیک نشان می‌دهد نسبت به اوج تنش‌ها در سال‌های اخیر، یعنی آغاز جنگ اوکراین و حمله حماس به اسرائیل و شروع جنگ غزه، ریسک‌ها کاهش یافته است، اما هنوز این ریسک‌ها در محدوده بالایی قرار دارد و به عنوان یک محرک اصلی تقویت‌کننده تقاضا شناخته می‌شود. بسیاری معتقدند بازارها هنوز ریسک‌های ژئوپلیتیک موجود را در قیمت‌ها لحاظ نکرده‌اند و اگر سناریوهای خاص مربوط به جنگ‌های گسترده رخ دهد، قیمت ۳۰۰۰دلاری برای هر اونس طلا اولین اهداف در مسیر صعودی خواهند بود.
رابطه انتخابات آمریکا با قیمت طلا تغییر می‌کند؟
فارغ از جنگ‌های یادشده، یک ریسک مهم غیراقتصادی انتخابات آمریکاست؛ جایی که آمدن ترامپ می‌تواند بر بازار طلا نیز اثرگذار باشد. هرچند روند تاریخی ارتباط خاصی بین طلا و اینکه چه حزبی در آمریکا بر سر کار است نشان نمی‌دهد، اما از نظر افزایش یا کاهش ریسک‌های ژئوپلیتیک می‌توان بازار جهانی فلز زرد را بررسی کرد. طبق گزارش شورای جهانی طلا، انتخابات آمریکا به طور تاریخی اثر مستقیمی بر افزایش یا کاهش ریسک‌های ژئوپلیتیک ندارد، گرچه می‌تواند به صورت غیرمستقیم اثرگذار باشد. تازه‌ترین تحلیل بانک سرمایه‌گذاری بلک‌راک از ریسک‌های ژئوپلیتیک، انتخابات آمریکا را حتی بین ۱۰ریسک اول سال ۲۰۲۴ به حساب نیاورده است. با این حال، سیاست‌های دوقطبی‌ساز دونالد ترامپ مشابه رویکردش نسبت به ناتو، تغییرات اقلیمی و تقابل تجاری سخت با چین می‌تواند اثر انتخابات امسال بر طلا را نسبت به گذشته متفاوت کند. به هر ترتیب، آنچه واضح است بالا بودن تنش‌های ژئوپلیتیک و عدم کاهش معنادار آن در کوتاه‌مدت است. بنابراین، طلا همچنان از این جهت حمایت می‌شود و انتخابات آمریکا نیز اگر به سمت سیاست‌های تنش‌زا پیش برود می‌تواند این روند را تشدید و انگیزه سرمایه‌گذاران برای خرید طلا را تقویت کند.
شکست پیش‌بینی‌ها و آپدیت جدید بانک‌های سرمایه‌گذاری
آغاز سال ۲۰۲۴ بسیاری انتظار افزایش قیمت طلای جهانی را داشتند، اما ارقام فعلی نشان می‌دهد قیمت‌ها از سقف‌های انتظاری نیز فراتر رفته است. انجمن بازار شمش لندن (LBMA) در نظرسنجی ابتدای سال خود نشان می‌داد سقف انتظاری مجموعه تحلیلگران ارشد بازار طلا قیمت ۲۴۰۰دلاری است که حال از این رقم فراتر رفته‌ایم. به نظر می‌رسد خوش‌بینی‌ها به بازار طلا بیش از گذشته افزایش یافته است. بانک سرمایه‌گذاری جی‌پی‌مورگان، متوسط قیمت طلا در فصل پایانی ۲۰۲۴ را ۲۵۰۰دلار و برای سال ۲۰۲۵ را متوسط ۲۶۰۰دلار پیش‌بینی کرده است. مورگان استنلی، دیگر بانک سرمایه‌گذاری نیز پیش‌بینی کرده طلای جهانی در فصل پایانی سال میلادی به بیش از ۲۶۰۰دلار می‌رسد. در سوی دیگر، گلدمن ساکس، دیگر بانک سرمایه‌گذاری در تازه‌ترین گزارش خود پیش‌بینی کرده قیمت طلا برای سال ۲۰۲۵ به ۲۷۰۰دلار به ازای هر اونس خواهد رسید.
این خوش‌بینی‌ها در شرایطی رقم می‌خورد که ابتدای سال نرخ‌های کنونی نیز بالا به نظر می‌رسید. بنابراین، باید دید فضای رکوردشکنی فعلی چه مقدار پیش‌بینی‌ها را متاثر کرده و چقدر عوامل بنیادی حمایت‌کننده از طلا ظرفیت افزایش را دارند. به هر ترتیب، طلا از ابتدای سال جاری توانسته یکی از پربازده‌ترین دارایی‌ها در بازارهای جهانی باشد و همچنان نیز برخلاف بازارهای سهام جهانی با موج خوش‌بینی همراه است.