5 حلقه اتصال جهان

اقتصاددانان در بانک تسویه‌ بین‌المللی، داده‌های بیش از 25000 شرکت را بررسی کرده و متوجه شدند که زنجیره‌های تامین طولانی‌تر شده زیرا سایر کشورها، به‌ویژه در آسیا، به نقاط مهم تجاری بین چین و ایالات متحده تبدیل شده‌اند. شرکت‌هایی که زنجیره‌های تامین را از دست چین بیرون می‌آورند، اغلب تولید را به کشورهایی مانند ویتنام منتقل می‌کنند که پیشتر اقتصادشان به شدت با چین درهم آمیخته بود. مکزیک، که سرمایه‌گذاری تولیدکنندگان چینی در آن در سال‌های اخیر افزایش چشمگیری داشته است، در حال تبدیل شدن به یک حلقه مهم در تجارت بین ایالات متحده و چین است. بنابراین این موضوع چندان مهم نیست که اقتصاد ایالات متحده و چین مدام در حال فاصله گرفتن از هم هستند. این اقتصادها به هر حال در جاهایی از کره زمین دوباره باهم جفت و جور می‌شوند. این 5 کشور تنها اقتصادهایی نیستند که از تغییرات ژئوپلیتیک سود می‌برند، اما نمادی هستند از چگونگی تغییر تجارت و جریان سرمایه‌گذاری.

بسته به این‌که چه چشم‌اندازی پیش‌روی خود دارید اقتصاد جهانی یا شاهد جدایی بی‌سابقه‌ای است که شرکت‌های غربی را به خاستگاه‌های خود نزدیک‌تر می‌کند و یا با توجه به اینکه درآمد و سود همچنان به جهانی شدن دامن می‌زند، چیزی تغییر نمی‌کند. با این حال، واقعیت چیزی شبیه به حد وسط این دو دیدگاه و البته بسیار پیچیده‌تر از آن است، این روابط بین شرکت‌هاست که واقعیت‌ها را می‌سازد. ممکن است شرکت‌ها به‌طور عمده از چین خارج نشوند، اما تغییری در حال رخ‌دادن است. این تغییر برخی از تولیدات از چین را هم توسط شرکت‌های چینی و هم توسط شرکت‌های غربی به کشورهایی از جمله مکزیک و لهستان منتقل کرده و سرمایه‌گذاری‌های جدیدی را که زمانی به سوی دومین اقتصاد بزرگ جهان هدایت می‌شد، به جای دیگر منتقل کرده است.

نتیجه نهایی یک حد واسط است که در آن همه طرف‌های شکاف بین چین و ایالات متحده می‌توانند تجارت کنند. این بدان معنا نیست که جهانی شدن به تاریخ پیوسته است، بلکه فقط رنگ دیگری به خود می‌گیرد.

اقتصاددانان هشدار می‌دهند این تغییرات عصر جدید اقتصاد و تجارت، برندگان و بازندگانی خواهد داشت و حتی اگر کشورهایی برندگان این عصر جدید باشند، اختلال در جریان سرمایه‌گذاری و تجارت تاثیری منفی بر رشد اقتصادی جهان خواهد داشت و کشورهای فقیر بیشتر از کشورهای ثروتمند آسیب خواهند دید.

ویتنام: تعادلی ظریف

نقش ویتنام به‌عنوان یک اقتصاد حلقه اتصال در سال‌هایی افزایش یافت که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور سابق ایالات متحده تعرفه‌های گمرکی بر کالاهای چینی وضع کرد و شیوع بیماری کرونا بر زنجیره‌های تامین اثر منفی گذاشت.

مجتمع کارخانه‌ای یک میلیارد دلاری «گروه فاکس‌کان تکنولوژی» که مک‌بوک‌های اپل را تولید خواهد کرد، یکی از نمونه‌های این نقش‌آفرینی رو‌به گسترش ویتنام در اقتصاد جهانی است؛ مجتمعی که در مزارع برنج شمال ویتنام از زمین سر برمی‌آورد. شرکت گورتک چین، که ایرپاد تولید می‌کند، در حال ساختن واحدی در کنار رودخانه کایوی ویتنام است که با درختان موز، حوضچه‌های نیلوفر آبی و بوفالوهای در حال چرا، احاطه شده است.

ویتنام ترکیبی‌ است از هزینه‌های پایین نیروی کار، زیرساخت‌ها‌ی بهبودیافته و قراردادهای تجاری در حال گسترش، که میزبان تامین‌کنندگان اپل از جمله شرکت صنایع لاکشیر پرسیژن و پگاترون شده است. غول‌های الکترونیک چین حدود یک دهه است که بخشی از تولیدات خود را از سرزمین اصلی چین به ویتنام منتقل کرده‌اند، اما این روند در سال‌های اخیر سرعت گرفته است.

ایالات متحده مقصد حدود یک‌سوم صادرات ویتنام است و چین بزرگترین تامین‌کننده مواد مورد نیاز تولیدکنندگان ویتنامی ماشین‌آلات و پوشاک است. ویتنام در ماه سپتامبر به‌طور رسمی روابط خود را با ایالات متحده به یک «مشارکت استراتژیک جامع» ارتقا داد؛ وضعیتی دیپلماتیک که پیشتر برای معدود کشورهایی از جمله چین و هند مصوب شده بود. در ماه سپتامبر ایالات متحده مشارکت در کمک به ویتنام برای توسعه صنعت نوپای نیمه‌هادی‌ها را اعلام کرد. از سویی ویتنام یکی از اعضای توافق مشارکت اقتصادی جامع منطقه‌ای (RCEP) است، توافق تجاری آزاد سه‌ساله‌ای به رهبری چین.

در سال 2022 کل صادرات ویتنام به ایالات متحده به 5/127 میلیارد دلار رسید و صنعت الکترونیک 32 درصد از کل صادرات ویتنام را به خود اختصاص داد؛ تقریبا ًدو برابر یک دهه قبل. این بخش تا ماه ژوئن 2022، حدود 3/1میلیون کارگر داشت. مقامات ویتنامی مطمئن هستند که این ارقام حالا بیشتر شده است. در سال 2022 واردات ویتنام از چین هم 6/147میلیارد دلار شد و میزان سرمایه‌گذاری گرین‌فیلد ویتنام در این سال به 9/25میلیارد دلار رسید. بین 2017 تا 2022 سرمایه‌گذاری گرین‌فیلد این کشور 1/139میلیارد دلار بود.

لهستان: موتورخانه تولید باتری

سال گذشته که دولت لهستان اعلام کرد این کشور در حال ساخت برند خودروهای الکتریکی خود به نام Izera است و سیگنالی واضح مخابره کرد که این کشور چندین برند را به رخ جهان می‌کشد، حالا جاه‌طلبی‌های بزرگ‌تری نسبت به قطب تولید خودروهای اروپای غربی دارد. شرکت الکتروموبایلیتی لهستان در سال 2022 قراردادی را با شرکت چینی جیلی هُلدینگ برای تامین فناوری این پروژه امضا کرد. قرار است در پایان سال 2025 تولید یک مدل هاچ‌بک و یک شاسی‌بلند در کارخانه‌ای واقع در قلب معدن زغال‌سنگ سیلزیا آغاز شود. لهستان در حال حاضر پیوندهای تثبیت‌شده‌ای با صنعت خودروسازی اروپا دارد و غول‌هایی مانند فولکس‌واگن و مرسدس بنز در حال برنامه‌ریزی برای ساخت کارخانه‌هایی در لهستان هستند تا خودروهای الکتریکی تولید کنند. اما در سال‌های اخیر سرمایه‌گذاری خارجی در این کشور افزایش یافته؛ به‌طوری‌که بخش قابل‌توجهی از 1/125میلیارد دلار سرمایه‌گذاری گرین‌فیلد که از سال 2017 جذب لهستان شده است، تنها مختص به کشورهای همسایه این کشور نیست. لهستان در رتبه‌بندی جهانی تولید باتری پس از چین قرار گرفته و میزبان شرکت‌هایی مانند ال‌جی‌کمیکال، نورت‌تولت سوئد، اس‌کی اینوویشن کره و یومی‌کور بلژیک است. براساس داده‌های رسمی، محموله‌های باتری‌های لیتیوم‌یون ساخت لهستان در سال گذشته بالغ بر 38 میلیارد زلوتی معادل 1/9میلیارد دلار بوده است که معادل 4/2درصد از کل صادرات این کشور است.

افزایش واحدهای کارخانه‌های باتری‌سازی در لهستان با جهش واردات مواد خامی چون گرافیت از چین همراه بوده است. ارزش صادرات چین به لهستان از سال 2017 تاکنون 112 درصد افزایش یافته و در سال 2022 به 2/38میلیارد دلار رسیده است. وابستگی به واردات از چین به‌طور گسترده آسیب‌پذیری بالقوه صنعت نوپای خودروهای برقی اروپا را یدک می‌کشد؛ صنعتی که با موجی از واردات خودروهای پلاگین [اتصال برقی دوگانه‌سوز] چینی ارزان‌قیمت هم مواجه است. با این حال، در لهستان و جاهای دیگر، نگرانی‌های ژئواستراتژیک درازمدت وزن کمتری نسبت به تقویت اقتصادی فوری واحدهای کارخانجاتی جدید دارند.

کارخانه تولید باتری‌های لیتیوم یون ال‌جی با قدمت پنج‌ساله در وروتسواف، در بخش جنوب غربی کشور، بزرگترین کارخانه در نوع خود در اروپا است که بیش از 7000 کارمند دارد. قرار است این کارخانه با 500 میلیون یورو، معادل530 میلیون دلار، در سال 2025 تکمیل شود و بنابراین این کارخانه باتری‌های کافی را برای تامین انرژی سالانه 1 میلیون خودروی پلاگین تولید خواهد کرد.

بعد از حدود یک ساعت رانندگی به سمت جنوب از وروتسواف، در نیسا، سرمایه‌گذاری مشترک یومی‌کور بلژیک و فولکس واگن، 7/1میلیارد یورو منابع مالی نصیب کارخانه‌ای خواهد کرد که مواد کاتدی، باتری‌ها را تولید می‌کند. مرسدس بنز هم در حال ساخت کارخانه خودروهای برقی در همان نزدیکی‌هاست؛ کارخانه‌ای که بیش از یک میلیارد یورو هزینه دارد.

در سال 2022 صادرات لهستان به اتحادیه اروپا به 8/257میلیارد دلار، واردات آن از چین 2/38میلیارد دلار و میزان سرمایه‌گذاری گرین‌فیلد آن به 8/17میلیارد دلار رسید. از 2017 تا 2022 لهستان 1/125میلیارد دلار گرین‌فیلد جذب کرده است.

مراکش: آنجا که پیمان‌های تجارت آزاد نتیجه می‌دهند

مراکش که بزرگترین ذخایر فسفات جهان را در خود جای داده، در حال تبدیل شدن به یکی از عوامل مهم تحول صنعت خودرو در جهان است. این ماده معدنی یک عنصر کلیدی در باتری‌های لیتیوم-آهن فسفات (ال‌اف‌پی) است؛ سلول‌های قابل شارژی که رشد سریعی در مصارفی چون خودروهای الکتریکی یافته‌اند.

این کشور در حال حاضر بخش خودرویی رو به رشدی دارد و کارخانه‌های متعلق به رنو و استلانتیس ان.وی روزانه هزاران خودرو تولید می‌کنند که با ده‌ها تامین‌کننده آمریکایی قرارداد دارند. از جمله این شرکت‌ها لیر کورپوریشن میشیگان و گروه کامرشیال ویکل در نیو آلبانی اوهایو هستند که برنامه‌های توسعه خود را در سال جاری در لهستان اعلام کردند.

اکنون زنجیره تامین باتری خودروهای برقی ریشه‌های خود را در مراکش مستحکم کرده‌اند. روابط تجاری قوی مراکش با اروپا و ایالات متحده، همراه با نگرش استقبال‌کننده این کشور نسبت به سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی، مراکش را به مکانی تبدیل می‌کند که در آن شرکت‌هایی که در هر دو طرف شکاف رو به رشد ایالات متحده و چین همسو هستند، می‌توانند رقابت یا همکاری کنند.

در سال 2022 در مراکش، 3/15میلیارد دلار پروژه‌ جدید کارخانه‌های گرین‌فیلد با سرمایه‌گذاری سرمایه‌گذاران خارجی به تصویب رسید؛ یعنی تقریباً به اندازه مجموع پنج سال قبل؛ و این روند هیچ نشانه‌ای از احتمال عقب‌گرد را نشان نمی‌دهد. در ماه مه گذشته شرکت فناوری پیشرفته Gotion چین با مراکش قراردادی برای ساخت یک کارخانه باتری 4/6میلیارد دلاری امضا کرد که یکی از بزرگترین کارخانه‌های ساخت باتری در دنیا خواهد بود. در ماه سپتامبر شرکت سی‌ان‌جی‌آر ادونس‌متریال، سازنده چینی قطعات باتری، پروژه‌ای 2 میلیارد دلاری را در مراکش به تصویب رساند که برای تولید باتری‌های ال‌اف‌پی لازم برای تجهیز سالانه یک میلیون خودرو کفایت می‌کند. تورستن لاهرس، مدیر اجرایی سی‌ان‌جی‌آر اروپا می‌گوید مراکش «مکانی شیرین» برای ساخت باتری‌های خودروهای آینده است.

اما مواد معدنی و دسترسی به بازار تنها بخشی از داستان مراکش است: سیاست صنعتی ایالات متحده نیز در این داستان تأثیرگذار است. در سپتامبر گذشته شرکت ال‌جی کمیکال کره‌جنوبی و یوشان از شرکت‌‌های تابعه گروه هویایون چین، اعلام کردند که قصد دارند مراکش را تبدیل کنند به پایگاه جهانی خود در بازار ال‌اف‌پی برای تولید انبوه در سال 2026. در این اطلاعیه، این دو شرکت شریک‌هم به صراحت درباره منطق اقتصادی تصمیم خود اعلام کردند: انتخاب مراکش تحت تاثیر شرایط قانون کاهش تورم ایالات متحده بود. قانون 2022 تخفیف‌های مالیاتی برای فروش خودروهای برقی تعیین کرده که قطعات آنها استانداردهای آمریکایی را رعایت کرده باشند. قطعات و نیز مواد معدنی از کشورهایی تامین می‌شود که قراردادهای تجارت آزاد با ایالات متحده دارند.

در سال 2022 میزان صادرات مراکش به ایالات متحده به 7/1میلیارد دلار، میزان واردات آن از چین 8/5میلیارد دلار و سرمایه‌گذاری گرین‌فیلد این کشور به 3/15میلیارد دلار رسید. کل سرمایه‌گذاری گرین‌فیلد مراکش در بازه زمانی 2017 تا 2022 به حدود 2/34میلیارد دلار رسیده است.

مکزیک: درِ فرعی ایالات متحده

سال 2023 مکزیک چین را به‌عنوان بزرگترین صادرکننده کالا به آمریکا تحت‌الشعاع قرار داد. اما این همه داستانی نیست که می‌گوید چگونه رابطه اقتصادی مکزیک با غول اقتصادی همسایه و نیز بقیه جهان در حال تغییر است. از سال 2017، ارزش واردات مکزیک از چین سریعتر از صادرات مکزیک به ایالات متحده رشد کرده است.

دلیل این رشد این است که بسیاری از تولیدکنندگانی که این روزها کارخانه‌های خود را در ایالت‌های مرزی مکزیک افتتاح می‌کنند، شرکت‌های چینی هستند و همه چیز، اعم از قطعات خودرو یا مبلمان را با تمرکز بر بازار ایالات متحده می‌فروشند. انجمن پارک‌های صنعتی خصوصی مکزیک در اوایل سال جاری از اعضای خود نظرسنجی کرده و دریافته است که آنها انتظار دارند طی دو سال آینده، از هر 5 کسب‌وکار جدیدی که فروشگاهی را در مکزیک راه‌اندازی می‌کنند، یک نفر چینی باشد.

در ماه آوریل، تی‌دی‌آی منیوفکچرینگ مکزیکو، شاخه‌ای از شرکت ماشین‌سازی ژجیانگ یینلون، تامین‌کننده چینی سیستم‌های خنک‌کننده برای خودروها و ماشین‌آلات سنگین، تأسیساتی به مساحت 152000 فوت مربع را در پارک صنعتی هوفوسان، در نزدیکی مونتری، افتتاح کرد؛ اینجا همه مستاجران چینی هستند.

اسکات چن، رئیس و مدیرعامل این شرکت می‌گوید، یینلون، زیرمجموعه این سازنده چینی مستقر در کالیفرنیا، شاهد افزایش هزینه‌های نیروی کار در ایالات متحده و همچنین افزایش هزینه واردات کالا از چین بوده است. بنابراین این شرکت در سال 2021 تصمیم گرفت برای خدمات‌رسانی به مشتریانی از جمله کاترپیلار، جنرال‌موتورز و جان‌دیر، 20 میلیون دلار برای ساخت کارخانه در مکزیک سرمایه‌گذاری کند. چنین سرمایه‌گذاری‌هایی پیشتر نیز نتیجه داده بود. در فوریه 2023، حدود یک سال پس از خرید زمین توسط یینلون، دولت مکزیک اعلام کرد که شرکت تسلا یک کارخانه گیگافکتوری برای تولید خودروهای الکتریکی در همان ایالت نوئوو لئون افتتاح خواهد کرد. اسکات چن می‌گوید سرمایه‌گذاری اولیه 20 میلیون دلاری یینلون در اولین کارخانه مکزیکی‌اش کوچک خواهد بود. اما او پیشتر کارخانه دومی هم اجاره کرده، کارخانه‌ای از نظر اندازه بزرگتر از اولی و نیز به فکر ایجاد کارخانه سوم است. در همین حال، چن در تلاش است تا با ارائه پاداش‌هایی به میزان 80 درصد از دستمزد پایه، برای جذب تکنسین‌ها و مهندسان شاغل در شرکت والد یینلون در چین به مکزیک، کارمندان این مرکز جدید را تقویت کند. در نهایت، چن می‌گوید امیدوار است که به‌جز چند نفر کارگر چینی را که از چین می‌آیند، بقیه را با کارمندان محلی جایگزین کند. او می‌گوید هر سال تعداد کارمندان مکزیکی ما بیشتر می‌شود و کارمندان چینی به چین بازمی‌گردند و پیش‌بینی می‌کنیم که تا دو سال دیگر تقریباً همه کارکنان از مردم محلی مکزیک خواهند بود.»

یکی از بزرگ‌ترین جذابیت‌ها برای یینلون و دیگر شرکت‌های چینی که در مکزیک کارخانه راه‌اندازی می‌کنند، قرارداد تجارت آزاد 30ساله این کشور با ایالات متحده و کانادا است. ترامپ برای مذاکره مجدد در مورد پیمان اصلی با هدف تقویت تولید در آمریکای شمالی و کاهش اتکای ایالات متحده به واردات چینی بر این کشورها فشار آورد و در این زمینه موفق هم بود. اما او فکر نمی‌کرد شرکت‌های چینی حاضر در مکزیک دری فرعی به آمریکا بیابند؛ دری که به آن‌ها اجازه می‌داد از تعرفه‌هایی رهایی یابند که ترامپ بر واردات آمریکا از چین وضع می‌کرد. نتیجه چه بود؟ براساس گزارش شبکه آمریکای لاتین و کارائیب در چین (LACNC)، نتیجه این شد که اعلامیه‌های سرمایه‌گذاری شرکت‌های چینی در سال 2022 تقریباً 50 درصد افزایش یافت و به 5/2میلیارد دلار رسید. این روند در سال 2023 نیز ادامه یافته است. شرکت ماشین‌های سنگین لینگونگ در ماه اکتبر گذشته اعلام کرد که یک پارک صنعتی در نووو لئون می‌سازد که مقامات ایالتی می‌گویند، باعث خواهد شد ۵ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری صنعتی و حدود ۷۰۰۰ شغل جدید برای این ایالت به ارمغان آید.  ژانگ ران، سفیر چین در مکزیک، در رویدادی که در ماه اکتبر توسط کمیسیونی از سنای مکزیک برگزار شد، اعلام کرد: «شرکت‌های چینی وارد مرحله جدیدی از پیکربندی جهانی شده‌اند که مکزیک یک حلقه کلیدی در این فرآیند است». در سال 2022 صادرات مکزیک به ایالات متحده به 9/454میلیارد دلار رسید. واردات این کشور از چین هم رقمی معادل 5/77میلیارد دلار بود. در همین سال میزان سرمایه‌گذاری گرین‌فیلد مکزیک به 41 میلیارد دلار رسید و از سال 2017 تا 2022 حدود 9/161میلیارد دلار سرمایه‌گذاری گرین‌فیلد در مکزیک به ثبت رسیده است.

اندونزی: در جست‌وجوی وزنه تعادل

اندونزی به‌طور فعال به‌دنبال جذب شرکت‌هایی از ایالات متحده و چین برای تحقق دیدگاه جوکو ویدودو، رئیس‌جمهور این کشور، مبنی بر ایجاد یک زنجیره تامین کامل وسایل نقلیه الکتریکی است. برای اینکه تعادلی برقرار باشد در سلطه شرکت‌های چینی در پالایش نیکل و ساخت باتری، از تسلا و فولکس‌واگن هم دعوت به سرمایه‌گذاری شده است. پیشتر این دعوت‌ها اتحادهای شرکتی منحصربه‌فردی را در بین بلوک‌های جغرافیایی سیاسی به وجود آورده بود. در ماه مارس گذشته فورد موتور قراردادی را با شرکت چینی ژجیانگ هوایو کبالت و واله برزیل امضا کرد تا عرضه نیکل، فلزی که در تولید باتری‌های برقی استفاده می‌شود، متوقف شود. اندونزی با داشتن منابع طبیعی فراوان و جمعیتی بالغ بر 270 میلیون نفر، در این فکر است که برای این کشور خیلی مهم است که مجبور نباشد بین دو اقتصاد بزرگ جهان یکی را انتخاب کند. پارک صنعتی باتانگ در جاوه مرکزی محل استقرار تعدادی از شرکت‌های آمریکایی است. در میان آنها شرکت‌های آمریکایی وجود دارند که از چین به این محل نقل‌مکان کرده‌اند؛ از جمله این شرکت‌ها، شرکت سازنده لامپ‌های خورشیدی آلپاین لایت را می‌توان نام برد. پارک صنعتی مورووالی، در جزیره سولاوسی، تحت سلطه سرمایه‌گذاران چینی است که عمدتاً در کار پردازش نیکل تخصص دارند. با این حال، تراز سرمایه‌گذاری ایالات متحده و چین در اندونزی در طول سال‌ها به‌طور فزاینده‌ای غیرمتعادل رشد کرده است؛ به‌طوری‌که سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی چین در نیمه اول سال 2023 دو برابر سرمایه‌گذاری ایالات متحده بوده است. این نابرابری وزیر ارشد، لوهوت پانجایتان، را بر آن داشت تا اوایل سال جاری از شرکت‌های آمریکایی به دلیل دور شدن از اندونزی انتقاد کند. او گفت: «ما نمی‌توانیم به التماس و خواهش از شما ادامه دهیم. ممکن است از دست ما به خاطر تجارت با کشورهای دیگر عصبانی باشید، اما ما باید زنده بمانیم.» در سال 2022 میزان صادرات اندونزی به ایالات متحده از مرز 6/34میلیارد دلار گذشت، میزان واردات این کشور از چین هم به 5/71میلیارد دلار رسید. در همین سال میزان سرمایه‌گذاری گرین‌فیلد در اندونزی به رقمی برابر با 15 میلیارد دلار رسید. اما در بازه زمانی 2017 تا 2022 رقم سرمایه‌گذاری گرین‌فیلد در اندونزی به 2/90میلیارد دلار افزایش یافت.