نفت ایران در تله روسی

مهفام سلیمان‌بیگی: مشتریان نفتی ایران در مشت روسیه؛ همان کشوری که گفته می‌شود برای منافع خود، سد راه برجام شده است. پس از تحریم غول نفت و گاز جهان، حالا او وارد بازار خاکستری نفت ایران شده و یکی‌یکی، اندک مشتریانش را به چنگ می‌آورد. تخفیف روسیه برای نفت تحریمی خود آن‌قدر جذاب بوده که هند محافظه‌کار را نه‌تنها پای کار بیاورد، بلکه واردات نفت این کشور از روسیه به دو برابر برسد. از آن سمت، چین هم توانسته است معافیت تحریمی آمریکا را برای واردات انرژی از روسیه به دست آورد.

چرخش روسیه به سمت مشتریان شرقی

روسیه سومین تولیدکننده و دومین صادرکننده بزرگ نفت در جهان است. اهمیت روسیه در بازار انرژی جهان به حدی است که پس از شعله‌گرفتن جنگ روسیه و اوکراین، تحریم کشور مهاجم روسیه با شک و تردید اتفاق افتاد.

روسیه قبل از تحریم‌، روزانه پنج میلیون بشکه نفت خام و ۲.۸ میلیون بشکه میعانات و مایعات گازی و محصولات نفتی صادر می‌کرد. این میزان از صادرات، معادل هفت درصد بازار انرژی جهان است. در این میان، اروپا بزرگ‌ترین مشتری روسیه بود و حدود نیمی از نفت صادراتی روسیه را می‌خرید. ایالات متحده آمریکا نیز بیش از ۶۰۰ هزار بشکه در روز واردات نفت خام از روسیه داشت. در واقع ۶۵ درصد از صادرات نفت و محصولات نفتی روسیه راهی اروپا و آمریکا می‌شد و در مقابل بازارهای آسیایی سهم چندانی از بازار انرژی روسیه نداشتند. برای مثال، هند سال گذشته تنها سه درصد از نفت وارداتی خود را از روسیه تأمین کرده بود و چین، به‌عنوان بزرگ‌ترین واردکننده نفت جهان، تنها ۱۵ درصد از نفت وارداتی خود را از روسیه تأمین می‌کرد.

حالا اما ورق برگشته است و تخفیف‌های جذاب نفت روسیه باعث شده هندی‌ها بدون در نظر گرفتن ملاحظات تحریمی، شروع به واردات نفت از روسیه کنند.

این در حالی است که مقامات هندی به رویترز گفته بودند با روی کار آمدن ریاست‌جمهوری جدید در ایران، بنا دارند واردات نفت از ایران را از سر بگیرند و با تقویت امید به احیای برجام، گفت‌وگوهایی در این زمینه بین مقامات ایرانی و هندی از سر گرفته شده بود.

هند  واردات  نفت  از   روسیه  را  دو برابر  کرد

حالا رویترز در گزارشی جدید اعلام کرده خرید نفت هند از روسیه از زمان درگیری‌های نظامی مسکو - کی‌یف

 در مجموع بیش از دو برابر کل سال ۲۰۲۱ میلادی بوده است؛ زیرا پالایشگاه‌های هندی این محموله‌ها را با تخفیف خریده‌اند، در حالی که شرکت‌ها و کشورهای غربی از آن اجتناب کرده‌اند.

هند، سومین واردکننده و مصرف‌کننده بزرگ نفت جهان، بیش از ۸۵ درصد از نیاز نفت خام خود یعنی روزانه حدود پنج میلیون بشکه را وارد می‌کند.

در این میان، چین نیز به‌عنوان دومین واردکننده نفت جهان و بزرگ‌ترین مشتری سال‌های تحریم ایران، نه‌تنها از معافیت تحریمی خود برای واردات انرژی از روسیه خبر داده، بلکه واردات زغال‌ سنگ از روسیه را پس از جنگ این کشور با اوکراین دو برابر کرده است.

وزارت خزانه‌داری آمریکا اعلام کرد ادامه واردات زغال‌ سنگ و نفت توسط چین از روسیه نقض تحریم‌ها نیست. به گزارش ایرنا، خزانه‌داری آمریکا همچنین توضیح داده است که تاکنون هیچ تلاشی را از سوی چین برای تضعیف تحریم‌ها علیه روسیه شاهد نبودیم و قصد داریم نقش فعالی برای چین جهت حل بحران روسیه و اوکراین در نظر بگیریم.

حالا تخفیف 20 تا 30 دلاری روسیه روی هر بشکه نفت، زنگ خطر را برای صادرات نفت ایران به صدا درآورده است و از گردش روسیه از بازارهای غربی انرژی به سمت بازارهای شرقی حکایت می‌کند.

کمی پیش نشریه «اکونومیست» با اشاره به تخفیف 25‌درصدی روسیه روی هر بشکه نفت، در تحلیلی نوشت احتمالا مشتریان سنتی نفت ایران راه‌حل نجات روسیه از تحریم‌های نفتی باشند.

طبق تحلیل اکونومیست، کلید حل مشکل تحریم‌ نفتی روسیه از سوی غرب، در دستان هند است که به خرید نفت بسیار ارزان روسیه علاقه نشان داده؛ البته نه به تنهایی. ظاهرا گره کار زمانی باز می‌شود که چین هم وارد بازی شود.

چین که ۱۰.۵ میلیون بشکه در روز نفت وارد می‌کند، می‌تواند فرصت‌‌‌طلبانه واردات خود را به ۱۲‌ میلیون بشکه برساند؛ چراکه هم روسیه تخفیف خوبی می‌دهد، هم چین مخازن خالی برای ذخیره این حجم از نفت را در اختیار دارد. البته ممکن است در حوزه بانکی مشکلاتی ایجاد شود که از منظر اکونومیست برای آن نیز راه‌حل دارند. تحلیلگران انتظار دارند چین که بزرگ‌ترین واردکننده نفت جهان است، به دنبال خرید نفت ارزان‌تر از روسیه باشد. مت اسمیت، تحلیلگر ارشد شرکت کپلر، در‌این‌باره گفته: «ما بر این باوریم که چین و تا حد کمتری هند، خرید نفت روسیه را که تخفیف بالایی خورده است، افزایش خواهند داد».

به گفته الن والد، کارشناس ارشد مرکز جهانی انرژی در شورای آتلانتیک، چین همچنان نفت روسیه را وارد می‌کند و اگر چینی‌ها بخواهند پول نفت را به یوان و با تخفیف پرداخت کنند، احتمالا خریدشان را افزایش هم بدهند. او همچنین هشدار داده که افزایش خرید چین با تخفیف زیاد از روسیه ممکن است روی قیمت‌های تمام بازار جهانی نفت تأثیر بگذارد.

هم‌زمان با افزایش فروش نفت ارزان روسیه به چین و هند، در داخل کارشناسان از نگرانی درباره از‌دست‌دادن مشتریان قدیمی ایران، یعنی هند و چین می‌گویند.

روسیه   دو برابر   ایران   تخفیف   می‌دهد

برای مثال، چند روز پیش حمید حسینی، رئیس اتحادیه صادرکنندگان نفت، گاز و پتروشیمی، به خبرآنلاین گفته بود: همین حالا روسیه تخفیف 20‌ درصدی روی محموله‌های نفت خود اعمال کرده؛ این تخفیف در همین شرایط دو برابر تخفیف‌هایی است که ایران به مشتریان خود می‌دهد و در نتیجه موضع ما در تنها بازار مهمی که داریم نیز تضعیف خواهد شد.

او همچنین گفته که شرایط کنونی سبب می‌شود روسیه به رقیب ما در بازار چین تبدیل شود: «‌به هر حال، بازار چین در سخت‌ترین روزهای تحریمی بازار مهمی برای ایران بود و اگر ما از این فرصت برای بازگشت به بازارهای جهانی استفاده نکنیم، با رقیب قدرتمندی که تخفیف‌های بسیار بالاتری از ما می‌دهد، در بازار چین مواجه می‌شویم. من فکر می‌کنم اگر به توافقی در وین نرسیم، به خاطر وضعیت جدید، همین فروش نفتی را که داریم نیز از دست می‌دهیم و وضعیت بدتر می‌شود؛ چرا‌که روسیه‌ جای ما را می‌گیرد».

روسیه  فرصت‌ها  را  روی هوا  می‌زند!

حسن مرادی، کارشناس انرژی نیز به «شرق» توضیح می‌دهد: روسیه در جنگ است و طبیعی است که برای تأمین هزینه‌های گزاف خود، از هیچ فرصتی در بازار جهان چشم‌پوشی نکند و در چنین شرایطی طبیعی است که تخفیفات و تسهیلاتی را در نظر بگیرد و نفت را با قیمت پایین‌تری در بازارهای جهانی بفروشد.

او ادامه می‌دهد: کشورهای خریدار طبیعتا به منافع بلند‌‌مدت و استراتژیک خودشان اهمیت می‌دهند و قطعا منافع ما اهمیتی برای آنها نخواهد داشت. ما ناچاریم در همین شرایط جایگاهمان را در بازار پیدا کنیم. دو راه داریم؛ یکی این است که روسیه را مجبور کنیم این‌چنین تخفیف ندهد که تقریبا نشدنی است و دومی این است که در مذاکراتمان با خریداران، تسهیلاتی را در نظر بگیریم؛ البته باید امیدوار باشیم آنها هم به روابط به شکل بلندمدت نگاه کنند و با توجه به منافع بلندمدتی که با ما دارند از ما نفت بخرند. مرادی می‌افزاید: تحریم روسیه شرایطی را به وجود آورده که ما مجبوریم تخفیف بیشتری روی فروش نفتمان لحاظ کنیم. ما ناچار هستیم به این شرایط تن بدهیم تا از آن هم عبور کنیم. خوشبختانه قیمت کمی ترقی کرده و می‌تواند بخشی از تخفیف‌ها را جبران کند.

راه  نجات  از  تله  روسیه  چیست؟

جواد یارجانی، مدیر پیشین امور اوپک و روابط با مجامع انرژی وزارت نفت، درباره تأثیر تخفیف کلان روسیه روی وضعیت فروش ایران، به «شرق» می‌گوید: روسیه مشتریان خود را داشته و حالا هم بیشتر سعی دارد مشتریان خودش را حفظ کند. این دست اقدامات روسیه به‌طور کلی روی بازار نفت تأثیر دارد و قیمت‌ها را کمی پایین می‌آورد و این تأثیر به شکل غیرمستقیم به ایران هم می‌رسد، ولی گمان نمی‌کنم بتواند مستقیما روی صادرات نفت ایران تأثیر بگذارد.

او ادامه می‌دهد: همه کشورها به دنبال منافع خودشان هستند. چین از بزرگ‌ترین خریداران نفت روسیه بوده و حالا هم که اروپا خرید نفت خود را از روسیه کم کرده طبیعتا این کشور دنبال آن است که سهم خودش را در بازارهایی مثل چین و هند افزایش دهد.

به گفته این تحلیلگر، در شرایط فعلی برای اینکه ایران بتواند موقعیت خودش را در بازارهای انرژی هدف محکم کند، بهترین کار این است که نفت تنها بخشی از روابط اقتصادی‌اش باشد.

او توضیح می‌دهد: لازم است اقداماتی مثل نفت در برابر پروژه‌های اقتصادی با کشورهایی مثل هند و چین انجام شود. وقتی خرید نفت با روابط اقتصادی گره بخورد، تأثیر تحریم‌ها کمتر خواهد شد. ضمن اینکه گرچه تحریم‌های ما کمی کم‌رنگ شده، اما شرایط ما هنوز با عادی‌شدن فاصله زیادی دارد. هنوز هر کشور و شرکتی که بخواهد نمی‌تواند نفت ایران را بخرد. پیش از هر چیزی باید برای رفع تحریم تلاش کنیم تا تنوع خریدار داشته باشیم. یارجانی در نهایت درباره قیاس تخفیف‌های نفتی ایران و روسیه در شرایط تحریمی می‌افزاید: اطلاعاتی که درباره تخفیف نفت ایران وجود دارد، تماما فرض است و هیچ‌کس دقیق از آن خبر ندارد؛ اما نتیجه‌گیری منطقی این است که تحریم شرایطی را تحمیل کند که مجبور شویم تخفیفاتی در نظر بگیریم. با‌این‌حال، این را که تخفیف زیاد روسیه چقدر می‌تواند بر آن مؤثر باشد، نمی‌توانم دقیق بگویم؛ چون آمار شفافی در دست نیست.