در هفتادوپنجمین سالگرد تأسیس سازمان ملل، تنش‌ها میان ایالات متحده و چین، دو عضو مهم و تأثیرگذار این سازمان که از مؤسسان آن بوده‌اند، شدت گرفته است و مجمع عمومی سامان ملل برای نخستین‌بار شاهد تقابل دونالد ترامپ و شی جینپینگ، رؤسای جمهور ایالات متحده و چین خواهد بود.
براساس برنامه اعلام‌شده از سوی سازمان ملل، ترامپ و شی دومین و چهارمین رؤسای جمهوری هستند که در روز افتتاحیه به صورت مجازی سخنرانی کردند. این نخستین سخنرانی شی در مجمع عمومی از سال 2015 محسوب می‌شود و این حضور را می‌توان نشانه تمایل چین برای نقش‌آفرینی بیشتر در صحنه بین‌الملل و رقابت جدی‌تر با ایالات متحده دانست.
از ابتدای سال 2020 و با شیوع ویروس کرونا از شهر ووهان چین، تنش‌ها میان واشنگتن و پکن شدت یافته است. ترامپ معتقد است پنهان‌کاری چین در هفته‌های اولیه شیوع ویروس باعث همه‌گیری آن در تمام جهان شد. رئیس‌جمهور آمریکا بر همین اساس تصمیم گرفت مذاکرات تجاری با پکن را معلق کند و پس از آن هم سرکوب معترضان در هنگ‌کنگ باعث شد تحریم‌هایی از سوی آمریکا علیه مقام‌های چینی اعمال شود. از طرف دیگر ترامپ با اشاره به نفوذ چین در سازمان بهداشت جهانی و «دنباله‌روی» این سازمان از چین در ماجرای شیوع کرونا، از تصمیم واشنگتن برای خروج از این مهم‌ترین نهاد بهداشتی جهان خبر داد.
خیز پکن برای جای خالی واشنگتن
کاهش تمایل ترامپ به ادامه تعهدات ایالات متحده در نهادهای بین‌المللی چین را بر آن داشته تا برای پرکردن جای خالی آمریکا سرمایه‌گذاری کند. هفته گذشته وزارت خارجه چین با اشاره به هفتادوپنجمین سالگرد تأسیس سازمان ملل، از برنامه‌های خود برای در‌دست‌گرفتن رهبری تلاش‌های جهانی برای مقابله با ویروس کرونا و دیگر چالش‌های مهم جهانی رونمایی کرد.
«وین تان»، دانشیار سیاست بین‌الملل از دانشگاه ملی چونگ هسینگ در تایوان، با اشاره به اولین حضور شی جینپینگ در مجمع عمومی سازمان ملل در پنج سال اخیر می‌گوید: «انتظار دارم سخنرانی شی در مجمع عمومی مطابق با همان سندی باشد که وزارت خارجه چین منتشر کرده است. شی قطعا در اظهارات خود به طور مشخص از برخی کشورها انتقاد خواهد کرد. در‌حالی‌که این سند مستقیم از ایالات متحده نام نمی‌برد، اما کاملا مشخص است که اشاره به حمایت‌گری، یك‌جانبه‌گرایی و رفتارهای قلدرمآبانه در این سند، ایالات متحده را خطاب قرار داده است».
این سند همچنین خواستار پاسخ جهانی هماهنگ به شیوع ویروس کرونا و همکاری بیشتر با کشورهای در‌حال‌توسعه در قاره آفریقا و جنوب شرقی آسیا و اجرای کنوانسیون‌های سازمان ملل متحد درباره تغییرات آب‌و‌هوایی و توافق‌نامه پاریس شده است.
تان با اشاره به این بخش‌ها می‌گوید: «اتفاقا این سند وزارت خارجه چین شامل مواردی است كه ترامپ مشخصا گفته قصد اجرای آنها را ندارد. وزارت خارجه خواسته بگوید که همه می‌دانیم ایالات متحده نمی‌خواهد این كارها را انجام دهد اما ما مایل هستیم آنها را با همراهی كشورهای دیگر انجام دهیم».
«ژاک دی لیزل»، استاد حقوق و علوم سیاسی در دانشگاه پنسیلوانیا هم می‌گوید: «شی جینپینگ اصرار دارد که چین باید نقش بسیار فعال‌تری در شکل‌گیری قوانین و نهادهای بین‌المللی ایفا کند، نهادهایی که ایالات متحده و غرب آنها را تأسیس و ارزش‌های آنها را تعیین کرده‌اند. در یکی، دو سال اخیر چینی‌ها با سرعت بیشتری سمت‌های مهم در سازمان‌های وابسته به سازمان ملل را به دست گرفته‌اند. پکن در تغییر‌دادن هنجارهای بین‌المللی و اعمال فشار برای تأمین خواسته‌های خود به‌گونه‌ای عمل می‌کند که پیش از این به طور سنتی ایالات متحده این‌گونه عمل می‌کرد؛ اما اکنون دیگر ایالات متحده چنین فشاری نمی‌آورد. کاری که چین انجام می‌دهد نه‌تنها باعث گشایش در روابط بین‌الملل نمی‌شود، بلکه به تغییر خطرناک هنجارهای بین‌المللی و تغییر تفسیرها از حقوق بشر می‌انجامد».
تنش‌ها میان واشنگتن و پکن تنها محدود به شیوع کرونا، رابطه اقتصادی دو کشور و سرقت‌های تجاری چین نمی‌شود. یکی از موضوعاتی که در سال‌های اخیر در دستور کار سازمان ملل نبوده و دوباره مورد توجه قرار گرفته است، عضویت تایوان در نهاد بین‌المللی و سازمان‌های تابعه آن است. تایوان پیش از این تا سال 1971 عضو سازمان ملل بود، اما با فشار حکومت چین که تایوان را بخشی از سرزمین اصلی چین می‌داند، این عضویت لغو شد.
تایوان عملکردی قابل توجه در مقابله با ویروس کرونا داشته و در این جزیره 23 میلیون نفری تنها هفت مورد مرگ بر اثر ابتلا به کرونا ثبت شده است؛ اما فشارهای چین مانع از حضور رئیس‌جمهور تایوان در مجمع جهانی بهداشت شد. در کنار آن، تلاش‌های ایالات متحده برای بهبود رابطه با تایوان و افزایش صادرات نظامی خود به این کشور، چین را خشمگین کرده است. در تازه‌ترین نمونه آن، هفته گذشته سفیر آمریکا در سازمان ملل در ملاقات با مقام‌های ارشد تایوان درباره راه‌های افزایش نقش‌آفرینی تایوان در سازمان ملل مذاکره کردند. این موضوع هم بدون تردید با واکنش چین روبه‌رو خواهد شد.
روز گذشته دبیر کل سازمان ملل متحد در سخنرانی افتتاحیه نشست مجمع عمومی این سازمان درباره خطر جنگ سرد میان آمریکا و چین هشدار داد و گفت جهان تاب تحمل چنین اختلافی را ندارد. با وجود هشدار آنتونیو گوترش، رئیس‌جمهور ایالات متحده، در سخنرانی خود در هفتادوپنجمین مجمع عمومی سازمان ملل بی‌سابقه‌ترین حملات را علیه چین انجام داد. ترامپ که در ماه‌های اخیر بارها چین را بابت انتشار «ویروس چینی» کرونا مورد انتقاد قرار داده بود، از تریبون مجازی سازمان ملل دوباره به انتقاد از پکن پرداخت و گفت: «ما با ویروس چینی که یک دشمن نامرئی است، مبارزه می‌کنیم که صدها هزار نفر را به کام مرگ فرستاده و بیشترین آمار کشته را بعد از جنگ جهانی دوم بر جای گذاشته است. این ویروس را از بین خواهیم برد و آینده خوبی با همکاری صلح‌آمیز رقم خواهیم زد، اما تردیدی نیست که چین باید پاسخ‌گو شود، چرا‌که این ویروس را به دنیا فرستاد. سازمان بهداشت جهانی که تحت کنترل چین است در ابتدا به اشتباه گفت که این ویروس خطرناک نیست، اکنون با رقم‌خوردن چنین فاجعه‌ای سازمان ملل باید چین را پاسخ‌گو کند.
تحریم‌های فلج‌كننده علیه ایران
ترامپ در ادامه سخنرانی خود به وضعیت خاورمیانه پرداخت و گفت: «ما تحریم‌هایی فلج‌کننده علیه حکومت ایران اعمال کردیم و همچنین ابوبکر البغدادی، رهبر تروریست‌های دنیا را کشتیم. او در بخشی دیگر گفت: «ما در راستای توقف برنامه هسته‌ای ایران تلاش می‌کنیم و از توافق هسته‌ای شکست‌خورده با این کشور خارج شدیم و شدیدترین تحریم‌ها را علیه بزرگ‌ترین حامی تروریسم اعمال کردیم». رئیس‌جمهور آمریکا با اشاره به اقدام این کشور در ترور فرمانده سپاه قدس مدعی شد که واشنگتن در راستای جلوگیری از تروریسم تلاش می‌کند. او گفت در روزهای اخیر هم معاهده صلح بین اسرائیل با امارات و بحرین امضا کردیم و به‌زودی بسیاری از کشورهای دیگر روابط خود با اسرائیل را عادی‌سازی خواهند کرد. این قراردادها عصر جدیدی برای خاورمیانه به همراه دارد. رئیس‌جمهور آمریکا همچنین تأکید کرد که قصد دارد به جنگ در افغانستان پایان دهد. ترامپ با اشاره به مذاکرات صلح در افغانستان گفت: «امروز ایالات متحده در تلاش است جنگ در افغانستان به پایان برسد و ما صلح را از طریق اعمال قدرت برقرار می‌کنیم، با اینکه سلاح‌هایمان، پیشرفته‌ترین و مرگ‌بارترین تسلیحات نظامی جهان است اما امیدوارم هرگز نیازی به استفاده از آنها نداشته باشیم»