اجلاس سران کوالالامپور ۲۰۱۹ را بلوک جدید اسلامی می‌خوانند، چرا که رقیبی برای سازمان همکاری اسلامی و مرجعیت عربستان بر آن است و با برداشتی کثرت‌گرایانه و انعطاف‌پذیر، قرائت محدود و سختگیرانه سعودی از اسلام را به چالش می‌کشد. ماهاتیر محمد ۹۴ ساله نخست‌وزیر مالزی مبتکر این اقدام است و از چهار کشور مسلمان غیرعرب یعنی ایران، ترکیه، اندونزی و پاکستان به‌عنوان میهمانان ویژه دعوت به‌عمل آورده است. همچنین حضور تمیم بن‌حمد امیر قطر در این اجلاس نیز از دیگر موضوعات بحث‌برانگیز است. این اقدامات عصبانیت عربستان را به همراه داشته و ملک سلمان پادشاه سعودی در تماسی تصویری با نخست‌وزیر مالزی گفته که هر اقدامی باید از طریق سازمان همکاری اسلامی دنبال شود. علاوه بر این عربستان با فشار بر اندونزی و پاکستان، هشدارهایش را درخصوص حضور در این اجلاس اعلام کرده است. در همین خصوص سایت میدل‌ایست‌آی از تعبیر احضار تحقیرآمیز برای سفر عمران‌خان به ریاض استفاده کرده و نوشته که دلیل سفر ششم خان به عربستان، اطمینان از عدم شرکت پاکستان در این اجلاس بوده است.
اهداف اجلاس
نشست کوالالامپور با عنوان kl summit که از سال ۲۰۱۴ با تدبیر مالزی و ماهاتیر محمد بین کشورهای اسلامی برگزار می‌شود، با هدف گفت‌وگو برای حل مشکلات جهان اسلام برپا شده است. این نشست سه روزه با حضور ۴٠٠ نفر شامل ٢۵٠ نفر از رهبران، مقام‌ها، شخصیت‌های سیاسی و اندیشمندان از ۵۲ کشور جهان، در روزهای ۱۸ تا ۲۱ دسامبر (۲۷ تا ۳۰ آذر) در پایتخت مالزی برگزار می‌شود. وزارت خارجه مالزی از ارسال نامه برای هر ۵۷ عضو سازمان همکاری اسلامی خبر داده اما سایت میدل‌ایست‌آی نوشته تنها ۲۰ کشور این دعوت را پذیرفته‌اند و تنها چند کشور هم در این اجلاس در سطح سران حضور پیدا می‌کنند. اگرچه دبیر اجلاس سران کوالالامپور ۲۰۱۹ اعلام کرده تاکنون رهبران، مقام‌ها، شخصیت‌های سیاسی و اندیشمندان از ۵۲ کشور، شرکت خود را در این اجلاس مورد تایید قرار داده‌اند.
شرکت‌کنندگان دراین اجلاس قرار است ضمن بحث و گفت‌وگو در مورد مهم‌ترین چالش‌ها و معضلات کشورهای اسلامی و مسائل تاثیرگذار در جهان اسلام، از جمله وضعیت مسلمانان اویغور در چین و روهینگیا در میانمار، راهکارهایی را برای رفع این چالش‌ها مطرح کنند. همچنین از اصلی‌ترین موضوعات این اجلاس یافتن راه حل در شرایط جدید بین‌المللی، صلح، امنیت و نقش توسعه در دستیابی به حاکمیت ملی است.
ناخرسندی سعودی‌ها
برگزاری اجلاس کوالالامپور نارضایتی عربستان سعودی را از اهداف و ابتکارات این نشست برانگیخته است. ملک سلمان بن‌عبدالعزیز پادشاه سعودی شامگاه سه‌شنبه ۱۷ دسامبر بر نقش سازمان همکاری اسلامی در ایجاد وحدت میان کشورهای عضو این سازمان تاکید کرد. تاکید سلمان بر نقش این سازمان که مقر آن در جده است و بخش مهمی از بودجه آن را نیز عربستان تامین می‌کند در تماسی که او از ماهاتیر محمد نخست‌وزیر مالزی دریافت کرد، مطرح شده است. سلمان ضمن پافشاری بر نقش OIC در ایجاد وحدت، بر ضرورت انجام هر گونه تلاش میان اعضا در چارچوب این سازمان و در راستای تحقق منافع امت اسلامی تاکید کرد. سازمان همکاری اسلامی که عضویت تمامی ۵۷ کشور اسلامی را در بر می‌گیرد، امسال پنجاهمین سال فعالیت خود از زمان تاسیس را جشن گرفت.
در واقع نارضایتی عربستان را می‌توان ناشی از چند متغیر دانست: اول، نگرانی از بروز یک بلوک جدید قدرت که می‌تواند مرجعیت سعودی بر سازمان همکاری اسلامی را دچار چالش کند. دوم، شکل‌گیری یک بلوک اسلامی غیرعربی که می‌تواند ضمن چالش برای بلوک عربی، منجر به شکل‌گیری نیروهای گریز از مرکز درون عربی همچون قطر، عراق، سوریه و مغرب شود. سوم، تهدیدی که عربستان از ناحیه ظهور گفتمان‌های رقیب اسلامی احساس می‌کند که در صورت تبدیل شدن به یک ائتلاف می‌تواند تفسیر محدود و خشک سعودی از اسلام را دچار چالش جدی کند.
فشار سنگین بر پاکستان
مشارکت عمران‌خان نخست‌وزیر پاکستان در این اجلاس توام با فشارهای دوجانبه است. از یکسو فشار ریاض بر اسلام‌آباد و از سوی دیگر فشار دیگر دولت های اسلامی غیرعرب برای ارتباط نزدیک‌تر و موثرتر پاکستان با مجموعه بزرگ‌تر و موثرتر که جمعیتی بالغ بر ۶۰۰ میلیون نفر را در دل خود جای می‌دهد و مساحت جغرافیایی آنها بیش از ۶ میلیون کیلومتر مربع می‌شود.عمران‌خان پیش‌تر نه تنها تمایل جدی خود را برای حضور در این نشست اعلام کرده بود، بلکه هفته‌های اخیر وزیر امورخارجه پاکستان را نیز برای شرکت در نشست مقدماتی وزیران کشورهای نشست کوالالامپور، به دوحه پایتخت قطر فرستاد. قابل ذکر است که خان، ماهاتیر محمد را الگوی حکمرانی خود می‌داند.
تارنمای انگلیسی‌زبان «داون» پاکستان روز شنبه به نقل از منابع آگاه عربی نوشت: سیگنال‌هایی که اخیر از ریاض به اسلام‌آباد رسیده حاکی از نارضایتی سران سعودی از نخست‌وزیر پاکستان است به همین دلیل عمران‌خان در سفر روز شنبه گذشته با سفر به عربستان به ملاحظات طرف سعودی پرداخته است. تارنمای داون نوشت: عمران‌خان تلاش کرده تا سران عربستان را متقاعد کند که روابط اسلام‌آباد با ریاض با وجود تعامل پاکستان با سایر کشورهای مسلمان، محکم و پایدار خواهد ماند. از سوی دیگر نشست سران کوالالامپور همزمان با تلاش‌های نخست‌وزیر پاکستان برای کمک به تنش‌زدایی در منطقه باعث شده تا آزمونی جدید برای عمران‌خان ایجاد شود. او از یک طرف مشتاق قرار گرفتن در صف رهبران مسلمان منطقه برای مشارکت در مسیر حل معضلات جهان اسلام است و از طرف دیگر مراقب منافع متحدان عربی پاکستان است. با توجه به عدم تمایل متحدان عربی پاکستان به برگزاری نشست کوالالامپور، عمران‌خان تلاش خواهد کرد ضمن تبیین چشم‌انداز پاکستان برای ایجاد وحدت میان کشورهای دوست و اسلامی، اجازه ندهد فضای سردی که پیش از این به دلیل ملحق نشدن پاکستان به ائتلاف عربی مشارکت‌کننده در جنگ یمن به‌وجود آمده بود، این بار نیز سایه آن بر پاکستان سنگینی کند. همچنین خان به‌دنبال سیاستی است که کمک‌های اقتصادی عربستان تحت‌الشعاع قرار نگیرد.
بلوک اسلامی جدید؟
برگزاری اجلاس کوالالامپور آن هم با حضور سران مالزی، ایران، ترکیه و قطر و با مشارکت اندونزی و پاکستان این پرسش را مطرح کرده که آیا شاهد شکل‌گیری یک ائتلاف اسلامی جدید هستیم که هسته اصلی آن را بازیگران اسلامی غیرعرب تشکیل می‌دهند؟ در همین خصوص آندریاس کریگ استادیار کالج پادشاهی لندن معتقد است فشار عربستان بر پاکستان برای عدم حضور در این اجلاس ضمن اینکه قدرت نرم سعودی در پاکستان را نشان می‌دهد، همزمان ناشی از رویکرد کثرت‌گرایانه و مصالحه‌جویانه این اجلاس است که هم عربستان و هم امارات با آن اخلاف مبنا دارند.
عبدالباری عطوان کارشناس مسائل جهان عرب نیز معتقد است: سازمان همکاری اسلامی که نشست کوالالامپور برای عبور از آن و به‌عنوان گزینه جایگزین برای آن تلاش می‌کند، صرفا به نامی بدون محتوا تبدیل شده است و هیچ ارتباطی با همکاری اسلامی ندارد، زیرا از کشوری که مقر آن است، جانبداری کرده و به هیچ‌وجه بی‌طرف نبوده است و به یکی از اداره‌های وزارت خارجه سعودی تبدیل و نقش آن به انتشار برخی بیانیه‌ها محدود شده است. سخنان یاسین اکتای مشاور رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه که به‌عنوان نظریه‌پرداز ایدئولوژیک این نشست از او یاد می‌شود، نیز اظهارنظر دیگری در گرایش بازیگران عضو برای شکل دادن به یک مجموعه جدید است. او گفت: «سران عرب کجا هستند؟ درحالی‌که اسلام و مسلمانان در جهان با خطر گسترش تنفر و دشمنی مواجهند.»