جهان صنعت- داستان تلخ سقوط رشد تولید ناخالص داخلی در ایران که هر چندگاه یک‌بار اتفاق می‌افتد، بار دیگر در زمستان۱۴۰۳ خود را نشان داد. برآورد پژوهشکده پولی و بانکی در کنون‌بینی شاخص فعالیت بخش‌های مختلف نشان می‌دهد نرخ رشد تولید ناخالص داخلی در اسفندماه سال قبل به عدد ۵/۰درصد رسیده که نسبت به اسفندماه ۱۴۰۲ سقوط کرده است. در اسفندماه سال۱۴۰۲ نرخ رشد تولید ناخالص داخلی ۳درصد گزارش شده بود. بر پایه برآوردهای پژوهشکده یادشده نرخ رشد در اسفندماه۱۴۰۳ نسبت به بهمن‌ماه سال گذشته نیز سقوط بدی را تجربه کرده و از ۲/۲درصد به ۵/۰درصد رسیده است.
یک محاسبه ساده نشان می‌دهد نرخ رشد تولید ناخالص داخلی در زمستان سال گذشته معادل ۱/۱درصد و در زمستان سال۱۴۰۲ برابر با کمی مدارا ۶/۳درصد بوده است. به این ترتیب نرخ رشد تولید ناخالص در زمستان۱۴۰۳ نسبت به مدت مشابه۱۴۰۲ رقمی برابر با ۷۰درصد کاهش را تجربه کرده است.
آمارهای تاریک
درحالی‌که در آذرماه ۱۴۰۳ و در هنگامه ارسال لایحه بودجه۱۴۰۴ به مجلس نرخ رشد پیش‌بینی شده برای امسال از سوی سازمان برنامه و بودجه ۵/۳ درصد اعلام شده بود اما یخ زدن رشد در زمستان۱۴۰۳ نشانه خوبی برای دستیابی به این عدد نبود.
آمارهای تیره صندوق بین‌المللی پول پیش‌بینی کرده بود که نرخ رشد اقتصادی ایران در پایان سالجاری به ۳/۰درصد کاهش یابد و حال براساس ارزیابی بانک جهانی، اقتصاد ایران در پایان امسال، بار دیگر به عمق رشد منفی فرو می‌غلتد. بانک جهانی نرخ رشد اقتصادی ایران در پایان سالجاری را منفی ۶/۱درصد تخمین زده است.
برآورد این بانک از نرخ رشد اقتصادی ایران در سال گذشته ۳درصد است که شبیه به پیش‌بینی مرکز پژوهش‌های مجلس است. بازوی پژوهشی مجلس شورای اسلامی به‌تازگی نرخ رشد اقتصادی ایران در سالی که گذشت را ۸/۲درصد برآورد کرد، اگر این پیش‌بینی محقق شود، در واقع نرخ رشد اقتصادی سال گذشته حدود ۲/۲ واحد- درصد کمتر از نرخ رشد سال ۱۴۰۲ بوده است.
برآوردهایی دردناک
در گزارش بانک جهانی، نرخ تورم در پایان سالجاری به ۴۲درصد افزایش خواهد یافت تا براساس ارزیابی این نهاد بین‌المللی یک رکود تورمی تمام‌عیار بر اقتصاد ایران سایه افکند. صندوق بین‌المللی پول نیز پیشتر نرخ تورم در اقتصاد ایران، در پایان سال۱۴۰۴ را ۳/۴۳درصد پیش‌بینی کرده بود.
بر کسی پوشیده نیست که اقتصاد ایران در بیش از یک و ماه نیم گذشته از سال بیشتر از هر عامل دیگری، چشم و گوش به اخبار مربوط به مذاکرات ایران و آمریکا سپرده تا روشن شود سرانجام این نااطمینانی بی‌پایان به کجا می‌انجامد.
صندوق بین‌المللی پول نیز پیشتر با اشاره به جنگ تعرفه‌ای به راه افتاده در جهان احتمال داده بود که رشد اقتصادی در تمام جهان کاهش یابد که این به معنای افت تقاضا برای نفت به‌ویژه در چین است که خریدار عمده نفت ایران به‌حساب می‌آید. صندوق بین‌المللی پول نیز پیشتر با اشاره به جنگ تعرفه‌ای به راه افتاده در جهان احتمال داده بود که رشد اقتصادی در تمام جهان کاهش یابد که این به معنای افت تقاضا برای نفت به ویژه در چین است که خریدار عمده نفت ایران به حساب می‌آید.
تحریم با ناترازی اضافه
به جز وضعیت سخت‌گیری‌های احتمالی ناشی از شکست مذاکرات، اقتصاد ایران با بیماری‌ها و عوارض دیگری نیز دست به گریبان است، بانک جهانی نیز در این گزارش تصریح کرده که ناترازی انرژی و اعمال محدودیت‌های مربوط به برق و گاز، بخش‌های غیرنفتی اقتصاد ایران را تحت‌تاثیر قرار داده است.
شاخص تولید ناخالص داخلی
با توجه به برآورد رشد بخش‌های مختلف می‌توان برآوردی از رشد تولید ناخالص داخلی ارائه داد. بر این اساس، رشد سه‌ماهه زمستان۱۴۰۳ معادل ۵/۰درصد برآورد می‌شود که نسبت‌به رشد سه ماهه پاییز (۲/۱درصد) اندکی کاهش داشته است.
شاخص فعالیت صنایع و معادن
رشد شاخص فعالیت بخش صنایع و معادن در زمستان۱۴۰۳ نسبت به مدت مشابه سال قبل ۹/۱درصد برآورد شده که نسبت به رشد پاییز افزایش داشته است. یکی از آمارهای به‌روز در بخش صنایع و معادن، آمار تولید و فروش شرکت‌های بورسی است که به کمک آن می‌توان ترکیب و منبع تغییرات رشد در این بخش را بررسی کرد. براساس این آمار، در سه‌ماهه زمستان۱۴۰۳ به جز محصولات شیمیایی، خودرو و قطعات، محصولات غذایی و لاستیک و پلاستیک، رشد تولید سایر صنایع منفی گزارش شده است. تقریبا در همه صنایعی که رشد منفی داشتند، موجودی انبار نیز کاهش یافته؛ به این معنی که محدودیت‌های سمت عرضه مانند کمبود انرژی (برق و گاز و…) مانع اصلی رشد منفی این صنایع بوده است.
ارزش اسمی تراکنش‌های بخش‌های مربوط به ساخت‌وساز و ساختمان نیز در سه‌ماهه تابستان و پاییز نسبت به مدت مشابه سال قبل به ترتیب ۲۸درصد و ۳۳درصد رشد داشته است. این رشد در زمستان افزایش داشته و به محدوده ۴۳درصد رسیده است.
شاخص فعالیت بخش نفت
براساس برآوردهای مبتنی‌بر اطلاعات به‌روز در دسترس از بخش نفت، رشد شاخص فعالیت بخش نفت در سه ماهه زمستان ۷/۲- درصد برآورد شده است. این آمار برای پاییز مثبت ۳/۳ درصد بوده است. این آمار از روند نزولی رشد این بخش نشان دارد. رشد ارزش‌افزوده بخش نفت در حساب‌های ملی مرکز آمار در پاییز۱۴۰۳ معادل ۲درصد گزارش شده است.
براساس آمار اداره اطلاعات انرژی آمریکا، رشد تولید نفت‌خام ایران در سال۲۰۲۴ نسبت به سال قبل حدود ۳/۱۵درصد برآورد می‌شود. البته نرخ رشد تولید نفت ایران در ماه‌های این سال روند نزولی داشته و این روند نزولی از ژوئیه۲۰۲۴ شروع شده و در دسامبر به حداقل خود رسید. این رشد در مارس۲۰۲۵ نسبت به مدت مشابه قبل ۱/۲درصد بوده است.
شاخص فعالیت بخش کشاورزی
براساس برآوردهای انجام‌شده، رشد تولید بخش کشاورزی در زمستان۱۴۰۳ به ۶/۱درصد رسیده است. این رشد در سه‌ماهه پاییز ۲/۲ درصد بوده است. رشد بخش کشاورزی در ماه‌های اخیر روند باثباتی داشته است.
برخلاف سال آبی گذشته (منتهی به شهریور۱۴۰۳)، وضعیت بارندگی در کشور در پنج‌ماهه ابتدای سال آبی جدید (مهر تا بهمن۱۴۰۳) مناسب نبوده و نسبت‌به دوره مشابه سال قبل کاهش داشته است. بنابراین در صورت ادامه وضعیت موجود در بارندگی‌ها، با وجود اینکه رشد بخش کشاورزی در سال۱۴۰۳ مثبت برآورد می‌شود، رشد این بخش در سالجاری با توجه به کاهش بارندگی‌ها می‌تواند کاهش پیدا کند.
شاخص فعالیت بخش خدمات
رشد بخش خدمات در سه‌ماهه زمستان کاهش محسوسی داشت و به ۱/۰درصد رسید که نسبت به سه رشد سه‌ماهه پاییز، حدود ۲ واحد درصد کمتر بوده است (شکل ۱) این میزان رشد کمترین میزان رشد از ابتدای سال ۱۴۰۲ بوده است.
براساس آمار شاپرک، ارزش اسمی تراکنش‌های شاپرک در سه‌ماهه منتهی به اسفند نسبت به مدت مشابه سال قبل حدود ۴۹درصد رشد داشته که با توجه به اینکه رشد سطح عمومی قیمت‌ها پایین‌تر از این رشد است، می‌توان گفت در این‌دوره فعالیت در بخش‌های خدماتی نسبت به مدت مشابه سال قبل افزایش داشته است. همچنین تعداد تراکنش‌ها نیز در این دوره ۴درصد رشد داشته است. بررسی آمار زیربخش‌های مهم بخش خدمات می‌تواند دید بهتری از نوسانات این بخش ارائه دهد:
بخش خرده‌فروشی و عمده‌فروشی: ارزش اسمی تراکنش‌های بخش خرده‌فروشی و عمده‌فروشی در سه‌ماهه منتهی به اسفند۱۴۰۳ نسبت به مدت مشابه سال قبل ۴۳درصد رشد داشته که با توجه به تورم، می‌توان گفت ارزش حقیقی تراکنش‌ها تقریبا معادل رشد قیمت‌ها افزایش داشته است. البته رشد پاییز حدود ۳۳درصد بوده که از افزایش فعالیت در این بخش نشان دارد.
بخش حمل‌ونقل: ارزش تراکنش‌های بخش حمل‌ونقل در زمستان ۱۴۰۳ نسبت‌به مدت مشابه سال قبل ۲۹درصد رشد داشته که نشانه کاهش فعالیت‌ها در این زیر بخش است. به علاوه رشد تعداد تردد ماشین‌های سنگین در جاده‌های کشور در نیمه ابتدای سال (نسبت‌به مدت مشابه سال قبل) مثبت و حدود ۱/۳درصد برآورد شد ولی این رشد در پاییز منفی شد و به ۸/۴-درصد رسید و براساس آخرین آمار در زمستان نیز این رشد منفی تشدید شد و به ۱/۶- درصد کاهش یافت.
فعالیت‌های املاک و مستغلات: ارزش اسمی تراکنش‌های آژانس‌های فروش، مدیریت و اجاره املاک که در سه‌ماهه ابتدایی سال (نسبت به مدت مشابه سال قبل) تنها ۶درصد رشد کرده بود، در سه‌ماهه تابستان ۱۴۰۳ بیش از ۶۲درصد رشد داشته است. همچنین رشد پاییز ۵۵درصد بوده است. البته در زمستان، این نرخ کاهش یافته و به ۲/۲۶درصد رسیده است. بنابراین روند نزولی رشد ارزش تراکنش‌ها در ماه‌های زمستان از کاهش رشد فعالیت در این بخش نشان دارد.
بخش مالی: ارزش اسمی تراکنش‌های این زیربخش در سه‌ماهه ابتدایی سال نسبت به مدت مشابه سال قبل تنها ۲/۱درصد رشد کرده بود. در سه‌ماهه دوم۱۴۰۳، رشد این بخش نیز دچار تحول مثبت شده و رشد ارزش تراکنش‌ها نسبت به مدت مشابه سال قبل به بیش از ۶۰درصد رسیده است. در پاییز و زمستان، ارزش تراکنش‌ها نسبت به مدت مشابه سال قبل بیش از دو برابر شده لذا می‌توان گفت این زیربخش رشد قابل‌توجهی در افزایش ارزش تراکنش‌ها داشته است.