امروزه در عرصه‌های مختلف بحث‌های مرتبط با این حوزه مطرح می‌شود و جهان با توجه به ضرورت‌ها به‌دنبال جایگزینی روش‌های سنتی با رویه‌های سبز است. حوزه گردشگری نیز به‌عنوان یکی از صنایعی که با طبیعت در ارتباط نزدیک است، با ایجاد مفاهیمی مانند گردشگری پایدار، اکوتوریسم و تغییر در صنایع هتلداری و حمل‌ونقلی به‌دنبال کاهش آسیب به محیط زیست و فرهنگ‌های بومی است.
در این میان آموزش و فرهنگ‌سازی برای توسعه گردشگری پایدار از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. افسانه احسانی، رئیس هیئت‌مدیره و مدیر آموزش مؤسسه «آوای طبیعت پایدار»، نزدیک به ۲۰ سال است که در حوزه آموزش گردشگری فعالیت می‌کند. او همچنین کتابی با عنوان «اکوتوریسم؛ راهی برای گردشگری پایدار» تألیف کرده است. «کارنگ» در گفت‌وگو با این فعال حوزه گردشگری به بررسی شرایط آموزش در این صنعت پرداخته است.
از چه زمانی وارد حوزه آموزش در صنعت گردشگری شدید؟
آموزش در حوزه گردشگری سابقه نسبتاً طولانی در ایران دارد. من از اواخر دهه ۷۰ شمسی وارد این حوزه شدم. حوزه آموزش در حوزه اکوتوریسم که حوزه تخصصی من نیز هست، از سال ۱۳۸۲ با دوره‌های آموزشی راهنمایان طبیعت‌گردی در ایران بنا نهاده شد. من هم از همان سال وارد این حوزه شدم.
هدف این آموزش این است که مردم را با ارزش‌های طبیعت آشنا کنیم تا به نحوی کسانی که در این دوره‌های آموزشی شرکت می‌کنند، مفسرین طبیعت باشند. این دوره‌ها برای راهنماهای طبیعت‌گردی در نظر گرفته شده است. افرادی که در این دوره‌ها شرکت می‌کنند، مدرکی زیر نظر وزارت میراث فرهنگی و گردشگری دریافت می‌کنند که به وسیله آن می‌توانند به‌عنوان راهنمای گردشگری شاغل شوند.
اکوتوریسم در واقع یک نوع مسافرت خردمندانه است و کسانی که این نوع مسافرت را انتخاب می‌کنند،
قصد دارند مسئولانه سفر کنند. از مهم‌ترین اصول این نوع سفر این است که گردشگر تلاش کند
کمترین آسیب را به طبیعت برساند و حتی برای طبیعت و همچنین ارتقای کیفیت زندگی جوامع محلی مفید باشد
اکوتوریسم در واقع یک نوع مسافرت خردمندانه است و کسانی که این نوع مسافرت را انتخاب می‌کنند، قصد دارند مسئولانه سفر کنند. از مهم‌ترین اصول این نوع سفر این است که گردشگر تلاش کند کمترین آسیب را به طبیعت برساند و حتی برای طبیعت و همچنین ارتقای کیفیت زندگی جوامع محلی مفید باشد.
ارتباط اکوتوریسم با طبیعت‌گردی پایدار چیست؟
مفهوم گردشگری پایدار نیز به اکوتوریسم نزدیک است، اما اکوتوریسم شاخص‌های بسیار جدی‌تری دارد. در واقع این شاخه از گردشگری مجموعه اصولی دارد که مربوط به اکوسیستم است و هر کس که به آنها توجه نکند، نمی‌تواند ادعا کند که در حال انجام سفر اکوتوریسم است. برای مثال در اکوتوریسم مشارکت جامعه محلی برای گردشگر مهم است و اگر قرار است در جایی اقامت کند، آن اقامتگاه باید دارای شاخص‌های سبز و با محیط زیست سازگار باشد.
در مورد گردشگری پایدار اما هر سفری با هر هدفی و در هر مکانی می‌تواند به شاخص‌های گردشگری پایدار نزدیک شود. برای مثال یک هتل چندستاره با رعایت نکات محیط زیستی و فرهنگی به گردشگری پایدار نزدیک می‌شود یا یک وسیله نقلیه که برای سفر مورد استفاده قرار می‌گیرد، می‌تواند با داشتن ویژگی‌های محیط زیستی به گردشگری پایدار کمک کند.
شرایط اکوتوریسم و گردشگری پایدار در ایران را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
تا زمانی که آماری در این‌باره در دست نباشد و کار پژوهشی انجام نشود، خیلی نمی‌توان به این سؤال جواب دقیقی داد، اما آنچه می‌توانم بر اساس تجربه زیستی خود بیان کنم، این است که مفهومی که تا پیش از اوایل دهه ۸۰ وجود نداشت، در آن برهه از زمان موجودیت پیدا می‌کند و به رسمیت شناخته می‌شود.
در ادامه برای این مفهوم منابع درسی تعریف می‌شود و افرادی دوره‌های آموزشی مربوط به این حوزه را طی می‌کنند و وارد بازار کار می‌شوند و برخی از آنها اقدام به کارآفرینی می‌کنند. در مجموع اثرات مثبت آموزش در این حوزه قابل توجه است و به رشد بخش‌هایی از صنعت گردشگری از جمله ایجاد تنوع شغل در این حوزه، ایجاد معیشت مکمل برای جامعه بومی و همچنین فعالان گردشگری کمک کرده و می‌توان فواید آن را از منظرهای مختلف بررسی کرد.
یکی از بخش‌هایی که در سال‌های گذشته در صنعت گردشگری ما با رشد همراه بوده، خانه‌های بوم‌گردی بوده‌اند. آیا برای افرادی که قصد راه‌اندازی یک اقامتگاه بوم‌گردی دارند، آموزش خاصی در نظر گرفته شده است؟
ایده خانه‌های بوم‌گردی نیز از سال‌ها پیش با هدف حفظ فرهنگ و اصالت شکل گرفت. پایان‌نامه من در دانشگاه درباره این موضوع بود که ما چطور می‌توانیم این اقامتگاه‌ها را به اکولوژ نزدیک کنیم. اکولوژ اقامتگاه‌هایی هستند که تمام شاخص‌های محیط زیست را دارند.
اینکه این اقامتگاه‌ها به این سمت‌وسو بیایند همیشه از اهمیت برخوردار بوده است، اما باید توجه کنیم که به رسمیت شناخته‌شدن خانه‌های بوم‌گردی زمان‌بر بود، سال‌ها برای شکل‌گیری این اقامتگاه‌ها مخالفت‌هایی وجود داشت و بسیاری از آنها طی این سال‌ها با مشکلاتی مانند پلمب‌شدن مواجه بودند.
البته همین حالا هم شاهدیم که مشکلات اقامتگاه‌ها حل نشده است. از حدود سال‌های ۱۳۹۸-۱۳۹۷ انجمن خانه‌های بوم‌گردی شکل گرفت و به رسمیت شناخته شد. دوستان در این انجمن اقدام به برگزاری کارگاه‌ها و دوره‌های آموزشی برای افزایش سطح کیفیت خدمات کرده‌اند که در این دوره‌ها مسائل فرهنگی و محیط زیستی در نظر گرفته شده است. خود ما نیز چندین کارگاه آموزشی با موضوع طبیعت پایدار برای این بخش از صنعت گردشگری برگزار کرده‌ایم.
در مجموع کارهایی انجام شده، اما اینکه این آموزش در قالب سرفصل‌های از پیش تعریف‌شده باشد، می‌دانم که انجمن یک دوره آموزشی طراحی کرده که در مراحل نهایی تصویب قرار دارد. در ماه گذشته نیز یک دورهمی در کاشان برگزار شد و صاحبان حدود ۵۰ اقامتگاه در آن حضور داشتند که در آن به تبادل تجربه و آموزش پرداخته شد.
مهم‌ترین چالش‌هایی که در حوزه کاری شما وجود دارد، چه مواردی هستند؟
آموزش‌ها در این حوزه باید به‌صورت جزئی‌تر ارائه شود، همچنین باید همه ذی‌نفعانی که به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم تحت تأثیر این جریان هستند، پیدا شوند و نحوه جلب مشارکت آنها بررسی شود. متأسفانه اغلب هنگامی که تصمیمی در کشور برای اشتغال‌زایی گرفته می‌شود، بحث‌های اقتصادی خیلی از موضوعات فرهنگی و اجتماعی را قربانی خود می‌کند. در این حوزه مسائل زیادی وجود دارد که معمولاً با این پاسخ که «حالا وقت چنین کارهایی نیست» مواجه می‌شوند.
معمولاً تصمیماتی گرفته می‌شود که جمعی نیست و وضعیت موجود در آنها به‌درستی لحاظ نشده است. باید توجه کنیم که ما در این حوزه با جامعه انسانی مواجه هستیم و این موضوع در ایران که دارای تنوع فرهنگی و اقلیمی بسیاری است، اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.
منبع: کارنگ