میدان امام علی(ع) امروز، میدان قیام، سبزه میدان، کهنه میدان، و یا میدان عتیق دوره سلجوقی، به عنوان بخشی از تاریخ و هویت اصفهان در دوره های مختلف، تاریخ بخشی زنده، از فضای این شهر بوده است. با وجودی که این میدان، به عنوان یکی از طرح های جامع، علمی و غیرانتفاعی کشور، جایزه خشت طلایی را به خود اختصاص داد، اما با گذشت دو سال، کسب و کار در این میدان رونق چندانی ندارد.
پروژه بزرگ میدان امام علی(ع) با هدف رونق بخشی بافت تاریخی مرکز شهر اصفهان در سه فاز، از عمده ترین پروژه های بافت قدیم اصفهان محسوب می شود که فاز اول آن در قالب زیرگذرها و میدان ترافیکی و پارک سوار مجلسی در سال 89 و فاز دوم آن در قالب میدان اصلی، فضای چندمنظوره زیرمیدان، کف سازی، بدنه سازی، میدان جلوخان مسجدجامع، طرح توسعه پارک سوار مجلسی در مرداد سال 92 به بهره برداری رسید. با این وجود بعد از گذشت چند سال و درحالیکه پیش بینی می شد با احیای میدان امام علی(ع) علاوه بر سامان گرفتن این محوطه از لحاظ بصری، شاهد رونق اقتصادی این منطقه باشیم اما مغازه هایی که در زمان آزادسازی میدان به مدیریت شهری واگذار شده بود با قیمت بالاتر به برخی متقاضیان پیشنهاد شد که هنوز برخی خریداری ندارد. هدف نهایی این گزارش بررسی این موضوع است که چرا با گذشت دو سال از احیای میدان امام علی، مغازه های دورتا دور آن، نه تنها رونقی نگرفته است، که حتی نتواسته، همانند میدان نقش جهان شاهد رونق کسب و کار و جذب گردشگر، در این میدان باشد.
به گفته یکی از کارشناسان شهری، شهرداری از جایگاه مدیریت خود در راستای سامان دهی نقاط فرسوده شهری که دارای معضلات بسیارند احیای میدان امام علی را انجام داد که تصمیمی درست در آن زمان بود از سویی دیگر مدیریت شهری باید به اولویت پروژه های قابل اجرا نیز توجه کند.
اما این سوال مطرح است که اجرای پروژه امام علی(ع) با این اسکلت و حجم در آن زمان با اعتباری بالغ بر 500 میلیارد تومان، آیا اولویت شهر اصفهان بود؟ و آیا اجرای این طرح به اندازه ای که برای آن هزینه شد بازگشت اقتصادی داشته است. اهمیت این موضوع زمانی بیشتر می شود که در آن برهه از زمان، پروژه بزرگی همچون مترو اصفهان نیازمند سرمایه گذاری بود.
به اعتقاد برخی از کارشناسان به طور قطع تاثیر مترو در کاهش ترافیک شهری بیشتر از احیای میدان امام علی(ع) بود و اگر بودجه ای که صرف احیای این میدان شد، در پروژه مترو هزینه شده بود امروز به جای فاز یک مترو شاهد افتتاح کامل خط یک آن بودیم.
عباس حاج رسولیها عضو شورای شهر اصفهان، پروژه میدان امام علی(ع) را بهترین پروژه قرن می داند و می گوید: پروژه هایی مانند میدان امام علی(ع) و سالن اجلاس سران فرصت های بزرگی بود که سقاییان نژاد آنها را از دست نداد و اگر شهردار سابق نبود این پروژه ها در اصفهان ایجاد نمی شد. میدان امام علی(ع) بافت سنتی مسجد جامع و ترافیک منطقه را ترمیم کرد و در واقع منطقه از یک مخروبه نجات یافت.
به اعتقاد حاج رسولیها، اینکه برخی می گویند هزینه‌کرد شهرداری از محل های دیگر در این پروژه اشتباه بود، اصلا درست نیست. برای میدان امام علی(ع) هزینه ای زیادی مصرف نشد و پولی از شهر اصفهان برای این محل هزینه نگردید. میدان امام علی(ع) کار با عظمتی است و هرکس می گوید بد بوده، از روی سیاست است.
اما اکنون که این طرح اجرا شده، یکی از کارشناسان شهری که نمی خواهد نامش فاش شود، می گوید:
توجه به میدان نقش جهان نشان می دهد که عمده رونق آن ناشی از حرکت هایی است که اطراف میدان شکل گرفته و بازار، نقش کلیدی در توسعه آن دارد. در پروژه میدان امام علی(ع) نیز طرح های اطراف میدان بسیار اهمیت دارند که در صورت اجرا شاهد رونق این فضا خواهیم بود. وی تاکید می کند: البته پروژه عتیق یا میدان امام علی(ع) برای مدیریت شهری تجربه ای بزرگ بود تا یاد بگیرد تا در اجرای پروژه های دیگر تمام جوانب را بسنجد و مطالعات جامع برای آنها انجام دهد.
به طور یقین اگر امروز پروژه میدان امام علی(ع) بخواهد در خور نام پایتخت دوره سلجوقیان باشد باید میلیاردها تومان دیگر برای آن هزینه کرد تا بتواند به آنچه در ذهن طراحان آن بوده دست یافت و این نیازمند مشارکت عمومی برای آزادسازی و اجرای فاز سوم آن است.
نکته ای که قابل مشاهده است در اجرای پروژه های شهری شاهد برخی نارضایتی ها هستیم که شهرداری باید در آزادسازی ها، این نارضایتی عمومی را به حداقل برساند. نمود بالای این نارضایتی زمانی جلوه می کند که گردش مالی بالای سبزه میدان را با میدان امام علی امروز مقایسه کنیم. یک کارشناس اقتصاد شهری با روبروی هم نشاندن این میدان در دو برهه زمانی و مقایسه گردش اقتصادی این دو دوره معتقد است که بسیاری از نارضایتی شهروندان از عملکرد شهرداری با مقایسه این فاکتور اقتصادی، نمود عینی خود را نشان می دهد. مهندس حکمت معتقد است که در بحث پروژه هایی از این دست، که قابلیت جذب مشارکت مردمی دارند شهرداری باید با کمک نهادهای غیرانتفاعی و محلی از تمامی ظرفیت ها برای رونق و توسعه آن استفاده کند. حکمت؛ به این موضوع اشاره می کند که شهرداری اصفهان اگرچه خوب تخریب می کند و با سرعت فازهای اولیه را افتتاح می کند، اما اساسا یک بهره بردار مناسب نیست و به همین دلیل پروژه های مهمی مانند برج جهان نما، بازار حکیم و حتی پروژه تفریحی شهر رویاها به گرد پای رونق و گستردگی پروژه ای مانند سیتی سنتر اصفهان نمی رسد.
منصور نجفی شهردار منطقه 3 اصفهان است. او می گوید: قرار است این میدان را کسبه به صورت خودجوش به بازار طلا تبدیل کنند. وی می افزاید: در حال حاضر، در قسمت A6 در شرق میدان، طلافروشان در حال تجهیز و راه اندازی هستند و قصد دارند قسمت های دیگر غرب و شمال و جنوب میدان را نیز به همین صورت طراحی کنند. در میدان امام علی(ع) 170 باب مغازه وجود دارد و نکته حائز اهمیت آن است که هر مغازه ای که ساخته شد، مردم بلافاصله آن را خریداری کردند و این نشان می دهد که این واحدها راکد باقی نخواهند ماند.
اگر چهارصد سال پیش، به هر دلیل، ضرورتی مبنی بر وجود فضایی در مرکز شهر، سبب ایجاد میدان نقش‌جهان گردید؛ امروز این پرسش پدید می آید که ضرورت، احیای میدان امام علی(ع) در مقیاسی مشابه نقش جهان برای بازسازی چه می بود.
به گفته یکی از کارشناسان شهری بهتر بود میدان امام علی(ع) بر اساس نیازهای روز شهر احیا می شد. وی ادامه می دهد: متاسفانه عادت داریم که به گذشته نگاه کنیم در حالیکه باید متناسب با روز و سطح دانش فنی، کارهای جدید را برنامه ریزی کنیم تا بهره مندی آن برای نسل های آینده باقی بماند. وی با انتقاد از عملکرد شرکت طراح میدان امام علی(ع)، معتقد است: در اجرای این طرح بسیار سطحی برخورد شده است، وی ادامه می دهد: متاسفانه شرکت مشاوری که مجموعه میدان امام علی(ع) را طراحی کرد، متوجه کارکرد آن نبوده و به نظر می رسد که تنها به دنبال الگوبرداری از میدان نقش جهان بوده است.
ریحانه سجادی