یکی از دروازه‌های ورود به شهر محبوب بازارگردها، مرز رازی است. به مرز رازی که می‌رسید و پروسه اداری چک‌کردن پاسپورت و... تمام می‌شود، محوطه بزرگی پیش‌رویتان قرار می‌گیرد که شما را به پیاده‌روی دعوت می‌کند؛ محوطه‌ای که باید چمدان به دست آن را طی کنید تا به دَر فلزی بزرگی برسید. آن‌سوی دَر فلزی تا چشم کار می‌کند ون، پارک‌شده با راننده‌هایی چشم‌انتظار مسافران تازه از راه رسیده ایرانی. ون‌ها از مسیر سرسبزی می‌گذرند تا به اولین نشانه‌های شهری که ٣٤٠٠سال قدمت دارد، برسند؛ شهری که گربه‌های سفید با رنگ چشمان متفاوت به یکی از نمادهای آن بدل شده و یکی از میدان‌های این شهر تندیسی از این نماد را به نمایش گذاشته است. «وان»، شهر محبوب عاشقان خرید است و در سال‌های گذشته تعداد زیادی از ایرانی‌ها را برای خرید جذب کرده است.؛ شهری با مردمی عمدتا کُرد که به یُمن مسافران ایرانی‌شان، شما را با جملات کوتاه فارسی غافلگیر می‌کنند و باب دوستی را باز. نیمی از شهر را فروشگاه‌هایی با برندهای مختلف به تسخیر خود درآورده‌اند و غذاهای خوشمزه خیابانی و باقلواهای کنار استکان‌های کمرباریک چای، چاشنی وقت خستگی مسافرانند؛ ویژگی‌هایی که در کنار هم به شهر محبوب بازارگردهای ایرانی بدل شده تا جایی که ماه‌های گذشته افزایش چشمگیر گردشگران ایرانی در این شهر خبرساز شد و این سوال را مطرح کرد که چرا این تعداد گردشگر ایرانی راهی وان می‌شوند؟
ایرانی‌های رکورددار
«اقتصاد استان وان در شرق تركيه با افزايش ٤٠درصدي سفر گردشگران ايراني احيا شده و حضور ايرانيان خنده بر چهره صاحبان كسب‌وكار اين شهر نشانده است.» این خبری است که روزنامه «يني شفق» ترکیه سال گذشته درباره رشد ٤٠درصدی گردشگران ایرانی استان وان منتشر کرد و در حوزه گردشگری، سروصدای زیادی به راه انداخت.
راهنمایان گردشگری در ایران، آن زمان درباره این موضوع تحلیل‌های مختلفی کردند و آن را نتیجه اتفاقات مختلفی دانستند. مسعود عبداللهی، رئیس جامعه راهنمایان ایرانگردی و جهانگردی هم حالا در این‌باره به «شهروند» می‌گوید: «نزدیکی و نیازنداشتن به ویزا از جمله دلایلی‌اند که سبب شده وان مقصد گردشگران ایرانی شود، حتی در مقایسه با استانبول، استان وان گزینه بهتر و قابل دسترس‌تری برای ایرانیان است؛ شهری با امکانات مناسب و ارزان. برای سفر به وان می‌توان از وسیله شخصی، تورها و حتی اتوبوس استفاده کرد. اگرچه قطار تبریز- وان هم گزینه دیگری برای سفر به وان است و همه اینها دست‌به‌دست هم داده‌اند تا ما شاهد استقبال بالای ایرانی‌ها از این شهر باشیم. این شهر از جذابیت‌های گردشگری قابل ملاحظه‌ای برخوردار نیست اما گردشگری شهری و خرید آن به خوبی در جذب توریست موفق بوده است.»
سال ٢٠١٦ بود که حملات تروریستی، نگرانی‌های سیاسی و امنیتی و کودتای نظامی نافرجام، کاهش ٤٠درصدی گردشگر را به ترکیه تحمیل کرد تا به گفته اقتصاددانان یکی از ستون‌های اقتصاد این کشور (گردشگری) مجبور به تحمل زیان ٨میلیارد دلاری شود؛ زیانی معادل یک‌درصد تولید ناخالص داخلی ترکیه. اگرچه یک‌سال بعد ٣٢میلیون و ٤١٠هزار گردشگر وارد ترکیه شدند که از این تعداد ٢میلیون و ٥٠٢هزارنفر ایرانی بودند که با رشد ٥٠درصدی رکوردشکنی کردند. استقبال ایرانی‌ها از شهرهای ترکیه به حدی بود که تحلیلگران با استناد به آمارها بخش قابل توجهی از دلایل این رکوردزنی و احیای گردشگری در ترکیه را متوجه موج بی‌سابقه سفر ایرانیان به «وان» می‌دانند، البته ایرانیان به این رکوردزنی ادامه داده‌اند تا جایی که در تعطیلات اخیر ظرفیت هتل‌های وان تکمیل شد و مسافرخانه‌های ادارات دولتی و خوابگاه‌های دانشجویی به دستور استانداری وان به کمک آمدند تا جوابگوی ایرانیانی باشند که عیدفطر از پایانه مرزی کاپی‌کوی (رازی) وارد این شهر شده بودند.
عبداللهی، رئیس جامعه راهنمایان ایرانگردی و جهانگردی اقتصاد را مسأله‌ای مهم و اساسی در حوزه گردشگری می‌داند و می‌گوید: «درحوزه گردشگری اقتصاد مسأله‌ای اساسی است و اهمیت بالایی دارد. درحال حاضر بسیاری از آژانس‌های مسافری ورشکست شده‌اند؛ نوسانات ارزی باعث مختل‌شدن فعالیت آنها شده و مسافران خارجی کاهش چشمگیری داشتند. درچنین شرایطی شهرهایی مانند وان می‌توانند جایگزین‌های خوب و به‌صرفه‌ای باشند.»
پیش از این امین بیلمز، استاندار وان از افزایش گردشگران ایرانی در اعیاد گفته و جودت اوز گوکچه، عضو هیأت‌مدیره انجمن آژانس‌های مسافرتی و گردشگری استان وان هم از افزایش ١٠هزار نفری گردشگران ایرانی در تعطیلات سال نو میلادی خبر داده بود. از طرف دیگر آمارهای ترکیه نشان می‌دهد ١٨هزار گردشگر ایرانی برای تعطیلات نوروزی، استان‌هایی مانند استان شرقی وان، ارزروم، آنتالیا و ریزه را انتخاب کردند؛ «گردشگران ایرانی استان وان را دوست دارند و اغلب آن را برای سفر انتخاب می‌کنند. دلیل اصلی این امر، نزدیکی استان مذکور و فرصت‌های مناسب برای خرید است. ورود این گردشگران به استان وان باعث تکمیل ظرفیت صددرصدی هتل‌ها و مسافرخانه‌ها شده است.» رئیس جامعه راهنمایان ایرانگردی و جهانگردی، داشتن جاذبه‌های گردشگری و آثار تاریخی را به تنهایی عوامل کافی برای جذب گردشگر نمی‌داند: «تنها زیبایی‌های طبیعی کافی نیست، چون زمانی که از این زیبایی‌ها به درستی بهره برده نشود، نمی‌تواند کمکی به رونق گردشگر کند. گردشگر در انتخاب مقصد امنیت، رفاه و امکانات- هتل، بازار و...- سپس جاذبه‌ها و آثار تاریخی را مدنظر قرار می‌دهد. در واقع همه اینها دست‌به‌دست هم می‌دهند تا زیبایی‌ها دیده شوند و بتوان از آنها برای جذب گردشگر و توریست بهره برد.» عبداللهی معتقد است ترکیه توانسته با راهکارها و رویکردهای حساب‌شده‌ای که داشته، گردشگران را جذب شهرهایی همچون وان کند و ادامه می‌دهد: «یکی، دوسالی است که ایرانیان زیادی راهی این استان شرقی ترکیه می‌شوند اگرچه چهار، پنج‌سالی است که وان برای گردشگران ایرانی شناخته شده است. ایرانیانی هم در این شهر کار می‌کنند یا سرمایه‌گذاری کرده‌اند، کاری که قبلا در گرجستان صورت می‌گرفت. بعد از ناامنی‌های استانبول، گرجستان مقصد ایرانیان شد اما ماجراهای گرجستان سبب شد دوباره ترکیه به جایگاه قبلی خود در میان ایرانیان برگردد و شهرهایی مانند وان مورد توجه قرار گرفتند. همه اینها نشان می‌دهد آنها بیشتر از ما در حوزه گردشگری کار کرده‌اند.»
سیاست‌های گردشگری ترکیه را می‌توان کلید معمای ازدحام توریست‌هایی دانست که از جاذبه‌های ایران چشم می‌پوشند و راهی استان کوچکی مانند وان می‌شوند تا در رونق آن سهم بسزایی بازی کنند. وزارت گردشگري و فرهنگ تركيه، سال گذشته در گزارشی از هزینه‌کرد ٣میلیارد دلاری گردشگران ایرانی خبر داد و اعلام کرد: «ايران جزو ٥ كشور گردشگرفرست به تركيه است و در جريان سفر به تركيه به‌طور ميانگين هر مسافر ايراني بين هزار تا ١٥٠٠ دلار و هر خانواده ايراني سه‌هزار و ٥٠٠ دلار هزينه مي‌كنند؛ هزینه‌کردی که بی‌شک با نوساناتی که نرخ ارز داشته، در سال‌جاری رقم بالاتری خواهد بود.»
وان؛ زرنگ‌تر از اربیل و گرجستان
«انگار در تهران راه می‌رفتید! شهر پر بود از چهره‌های آشنا. در تاکسی، مغازه‌ها، فروشگاه‌ها و حتی هتل همه فارسی صحبت می‌کردند.»هانیه یکی از گردشگران ایرانی است که برای سومین‌سال متوالی تعطیلات عید را در وان گذرانده است. «عید فطر، عید اصلی مردم ترکیه است، برای همین تخفیف‌ها و جشنواره‌های خوبی برگزار می‌شود. هربار که به وان می‌آیم، خرید یک سالم را انجام می‌دهم.»هانیه طوری از وان صحبت می‌کند که لحظه‌ای فکر می‌کنید در نخستین فرصت به این شهر سفر کنید.«ما نمی‌توانیم برای خرید به کشورهای اروپایی سفر کنیم، بنابراین ارزان‌ترین و کوتاه‌ترین راه همین وان است. هم کیفیت کالاها بالاست هم ارزان‌تر از تهران تمام می‌شود.» او اهل ارومیه است و ساکن تهران. «بیشتر اهالی تبریز و ارومیه به وان سفر می‌کنند. در‌سال چندین‌بار. البته آنها یک مزیت هم دارند؛ خیلی از واژه‌های زبان ترکی و آذری مشترک است و این درحالی است که مسافت کوتاه‌تری را هم نسبت به شهرهای دیگر ایران برای رسیدن به وان طی می‌کنند.» وقتی‌هانیه خبر استقبال بالای ایرانیان از وان را می‌شنود، خنده بلندی سر می‌دهد: «وان شهر ایرانی‌هاست تا جایی که بعضی از منوها و قیمت‌ها به زبان فارسی است.»
عرفان فکری، جهانگرد و فعال گردشگری هم در گفت‌وگو با «شهروند»، استقبال گردشگران ایرانی از وان را بالا می‌داند و در واکاوی دلایل استقبال ایرانیان از سفر به وان سه موضوع اصلی را اعلام می‌کند: «ترکیه با سیاست‌های گردشگری که در پیش گرفته، توانسته درآمد چشمگیری از این صنعت داشته باشد. مقایسه کوتاه میان ایران و ترکیه نشان از این دارد که ترکیه در تولید محتوا، تبلیغات و حتی در نمایشگاه‌های مختلف گردشگری که در دنیا برگزار می‌شوند، حضور گسترده‌ای داشته است، برعکس ایران! یکی از این نمایشگاه‌ها، نمایشگاه گردشگری عربی است که در دوبی برگزار می‌شود. در چند‌سال اخیر ایران هیچ‌گاه در این نمایشگاه شرکت نکرده، درحالی‌که ترکیه همیشه حضور پررنگی داشته و غرفه‌ای که در این نمایشگاه دارد به‌حدی بزرگ است که می‌توان گفت در نمایشگاه عربی یک سالن در اختیار دارد. این نمونه ساده‌ای از کوتاهی مسئولان گردشگری هر منطقه‌ای از ایران است که در مجموع سبب شده حال گردشگری ایران خوب نباشد.»
فکری، بیگانگی ایرانیان با جاذبه‌های گردشگری داخلی را حاصل کم‌کاری دست‌اندرکاران این حوزه می‌داند و می‌گوید: «ما در تولید محتوا و تبلیغات به‌حدی کم‌کاری کرده‌ایم که بیشتر ایرانیان با جاذبه‌ها بیگانه‌اند و این درحالی است که هرقدر تبلیغ و سرمایه‌گذاری روی تولید محتوا صورت بگیرد، بی‌شک مردم استقبال بیشتری از جاذبه‌های داخلی خواهند داشت.» این جهانگرد، جاذبه‌های ایران را کم نمی‌داند و ادامه می‌دهد: «ترکیه، ارمنستان و ... از ساده‌ترین موضوعات و جاذبه‌های گردشگری‌شان بهترین کلیپ‌ها و تبلیغات را درست می‌کنند و به واسطه آن در جذب گردشگر داخلی و خارجی موفق‌اند و این درحالی است که در این عرصه ما کوتاهی‌های زیادی داشته‌ایم. در شهری همچون وان بستر گردشگری خرید مهیاست و گردشگر به راحتی می‌تواند از فروشگاه‌های متنوعی که وجود دارد خرید باکیفیت و ارزان‌تری داشته باشد.» فکری نزدیکی وان به ایران را هم دلیل مهمی در استقبال ایرانیان از آن می‌داند و می‌گوید: «تمام بسترهایی که برای وان و سایر شهرهای ترکیه می‌توان نام برد در گرجستان هم مهیاست، اما بعد مسافتی سبب شده بیشتر مسافران گرجستان راهی وان شوند و این شهر به انتخاب اول آن بدل شود. قبل از به خطر افتادن امنیت عراق، اربیل می‌رفت تا مقصد گردشگران ایرانی شود و در همین راستا سازه‌های مدرن شهری می‌رفتند تا در شهر جا خوش کنند. اما گزینه اربیل حذف شد و ارمنستان هم که در مقوله گردشگری نتوانسته همپای ترکیه پیش برود، بنابراین برنده این بازی ترکیه است که استان‌هایی همچون وان می‌توانند مقصد نهایی گردشگران ایرانی شوند.»
«حساب دفعاتی که به وان سفر کرده‌ام، از دستم در رفته!» آیدین، ساکن تبریز است و بیشتر اعیاد را به وان سفر می‌کند. «بیشتر برای جشنواره‌هایی که برگزار می‌شود به وان سفر می‌کنم. هم سرگرم‌کننده است، هم می‌توانم با قیمت مناسب کالای برند خریداری کنم.» وقتی از سفرهای داخلی سخن به میان می‌آید، بعد از کمی مکث می‌گوید: «به بعضی از شهرها مثل اصفهان، یزد و شیراز و شمال سفر کرده‌ام. هزینه سفر در ایران خیلی بالاست. کیفیت هتل‌ها و خدماتی که ارایه می‌دهند اما پایین است.» او هم مانند بسیاری با جاذبه‌های گردشگری ایران غریبه است. «هیچ تبلیغاتی در این زمینه ندیده‌ام؛ تنها شهرهایی مثل مشهد، اصفهان و ... برای مردم آشنا هستند.»
وجود تشابه فرهنگي و جغرافيايي ازجمله مهمترين علل سفر ايراني‌ها براي گذراندن تعطيلات در تركيه عنوان شده، ولي علاوه بر اين، تعدد مراكز ارایه خدمات به گردشگران در همه شهرها، ارزان بودن خدمات و سفر در مقايسه با سفرهاي داخلي، وجود مراكز خريد در شهرها، حلال بودن و تنوع غذايي، احساس راحتي و آرامش بدون حس بيگانگي، از جمله جاذبه‌هاي گردشگري تركيه محسوب مي‌شود كه همه‌ساله گردشگران پرشمار ايراني را به خود جذب كرده است.
«وان» رفتن چقدر برایمان آب می‌خورد؟
در وان برای یافتن هتل و اقامتگاه دچار مشکل نمی‌شوید، چون تعداد آنها به‌گونه‌ای است که توان پاسخگویی گردشگران را دارد. در این بخش قیمت‌ها تقریبی با احتساب نرخ ٢٣٦٠ تومانی قیمت لیر آورده شده است.
هتل‌های ۵ ستاره: حدود ٥٠٠ - ١٨٠ لیر
هتل‌های ۴ ستاره: حدود ٣٠٠-٩٠ لیر
هتل‌های ۳ ستاره: حدود ٣٠٠-٨٥ لیر
سایر هتل‌ها: حدود ٢٧٠-١٠٠لیر
نزدیک ۶۰ رستوران و کافه مختلف در شهر وان وجود دارد که می‌توانید برای صرف صبحانه، ناهار و شام روی آنها حساب کنید.
رستوران‌های ارزان‌قیمت: حدود ١٢-٧ لیر
رستوران‌های مقتصدانه: حدود ٥٥-٢٠لیر
فست‌فودهای زنجیره‌ای مانند مک دونالد یا فست‌فودهای مشابه: حدود ١٥-١٠ لیر
خوب است بدانید برای خرید مواردی چون آب‌معدنی و تنقلات، روزانه چیزی حدود ۵ لیر را می‌توانید در نظر بگیرید.
راه‌های رسیدن به وان
وان ازجمله شهرهای خارج از ایران است که می‌توان با هزینه‌های کمتر و به صورت زمینی به آن سفر کرد. از تبریز ون‌هایی هستند که به صورت مستقیم به وان می‌روند. از هر شهری که به تبریز وارد شوید پس از آن می‌توانید از طریق ون‌های وان به این شهر بروید. اما اگر ساکن تبریزید، می‌توانید از طریق قطار یا اتوبوس به خوی بروید و پس از آن از ون یا تاکسی برای رفتن به وان استفاده کنید. اگر مستقیم از تبریز به وان بروید هزینه‌های رفت‌وآمد شما بیشتر می‌شود. اگر در استان‌های شرقی، جنوبی یا مرکزی ایران زندگی می‌کنید، می‌توانید از طریق قطار، اتوبوس یا هواپیما به ارومیه یا تبریز بروید. اگر قصد دارید از ارومیه سفر کنید، پس از رسیدن به این شهر می‌توانید از طریق اتوبوس به خوی بروید و سپس به سمت وان حرکت کنید. اما اگر به تبریز رفتید، می‌توانید از طریق ون‌های وان به صورت مستقیم به این شهر سفر کنید. عوارض خروج از کشور برای بار نخست ۲۲۰هزار تومان، بار دوم ۳۳۰هزار تومان و بار سوم به بعد ۴۴۰هزار تومان است که می‌توانید آن را به صورت اینترنتی یا در پایانه‌های مرزی زمینی پرداخت کنید. بهترین راه برای رفتن به شهر وان، مرز رازی است که تنها با وان ۱۰۰ کیلومتر فاصله دارد. مرزهای زمینی در تمامی روزها باز هستند و تعطیلی ندارند. ساعت کاری مرز رازی: در نیمه نخست سال ٠٠: ٩ تا ٠٠: ١٧ (به وقت ایران) و در نیمه دوم‌سال ٣٠: ٩تا ٣٠: ١٦ است. دیگر مرزهای مشترک ایران و ترکیه مرز بازرگان و مرز سرو هستند و در صورتی که شما قبل از سفر به وان قصد داشته باشید به شهری دیگر مثل ترابزون سفر کنید، می‌توانید از طریق آنها به خاک ترکیه وارد شوید.