در سال‌های گذشته در قشم، کیش و چابهار بعضی امکانات تفریحی گردشگری دریایی مثل، غواصی، اسکی روی آب، جت اسکی، آکواریوم و ماهیگیری تفریحی فراهم شده، اما جاذبه‌های دریای خزر تا به امروز نتوانسته به شکل تخصصی میزبان این نوع از گردشگری باشد و بیشتر رنگ گردشگری ساحلی به خود گرفته است. هفت‌سال پیش بود که از «بزرگترین طرح ملی گردشگری نوار ساحلی دریای خزر» رونمایی شد. این طرح از آستارا تا بندر ترکمن آغاز می‌شد و در ادامه تا حوزه کشورهای همسایه شمالی ایران امتداد پیدا می‌کرد. همان زمان، گیتی‌پسند، مجری این طرح توضیح داده بود که در راستای این طرح در طول دو ماه، خطوط کشتیرانی مسافری و مسافربری دریایی در سواحل داخلی و حوزه کشورهای همسایه شمالی ایجاد خواهد شد. همچنین با این طرح همه مسائل مختلف مربوط به سواحل ازجمله ساخت‌وساز در حاشیه دریا، کشتیرانی، گردشگری، توریسم، حفاظت از محیط‌زیست دریایی، صیادی و دیگر موضوعات ساماندهی خواهد شد. این پروژه با هماهنگی مسئولان ارشد نظام و همکاری سه استانداری گیلان، مازندران و گلستان انجام شد تا برای توسعه گردشگری دریایی بین بنادر و سواحل داخلی و دیگر کشورهای حوزه دریایی خزر، چندین شناور و کشتی گردشگری و مسافری دریایی خریداری شود. برنامه‌های نوشته شده و به سرانجام نرسیده این طرح کم نبود، چنان که گفته می‌شد با اجرای آن ١٧هزار شغل جدید ایجاد خواهد شد.
کشورهای همسایه برای گردش
در خزر چه کردند؟
در نبود برنامه‌ریزی و زیرساخت و ده‌ها سدی که بر سر راه گردشگری دریایی در شمال کشور وجود داشته، کشورهای دیگری که سهمی از خزر دارند، بیکار ننشستند و هر کدام طرحی ریختند و گردشگران را به دریا کشاندند. این میان بعضی با طرح‌هایی پیش آمدند که با محیط‌زیست سازگار نیست. مثل ترکمنستان که از سال ٨٦، شروع کرد به ساخت جزیره‌ای مصنوعی به نام «آوازه» در دریای خزر. در طول دو دهه گذشته امارات، قطر و بحرین، شبیه چنین کاری را در آب‌های خلیج فارس تکرار کرده و تنها به بهای اهداف اقتصادی، خسارت‌های فراوانی به محیط‌زیست دریایی وارد کرده بودند. با این‌که تا امروز بیش از ٥٠ جزیره بزرگ و کوچک طبیعی در دریای خزر ثبت شده، اما ترکمنستان بالاخره یک‌میلیون و ٦٠٠هزار متر مربع از سواحل دریای نزدیک بندر ترکمن باشی را با سنگ پرکرد تا با توسعه محیط‌زیست گیاهی آن و ایجاد یک فرودگاه بین‌المللی در این جزیره، آن‌را به یک مرکز گردشگری بین‌المللی تبدیل کند.
جمهوری آذربایجان و روسیه هم یک‌سال پیش برای اجرای طرح مشترک توسعه گردشگری در دریایی خزر، توافق کردند. این‌طور که آنها برنامه ریخته‌اند اجرای طرح گردشگری میان روسیه و جمهوری آذربایجان سود متقابل خواهد داشت و چشم‌انداز خوبی برای همکاری‌های پایدار و موثر بین دو کشور ایجاد خواهد کرد. این مسیرها می‌توانند هم طولانی و هم کوتاه باشند و می‌تواند مسیری دایره‌ای باشد و همه کشورهای ساحلی دریای خزر را دربر بگیرد.
وقتی که مجوز صادر شد
مجوز طرح گردشگری دریایی در مازندران بالاخره اوایل اردیبهشت صادر شد. بخش خصوصی سرانجام برای سرمایه‌گذاری در گردشگری دریایی اعلام آمادگی کرد و سازمان بنادر و دریانوردی مجوز آن را صادر کردند. این‌طور که محمدتقی انزانپور، مدیرکل بنادر و دریانوردی استان مازندران، به ایرنا توضیح داده است، این سرمایه‌گذار جایگزین سرمایه‌گذار قبلی شد که قرار بود چنین طرحی را در منطقه اجرا کند ولی به علت افزایش نرخ دلار و نوسانات قیمت ارز نتوانست از عهده آن برآید. او البته به میزان سرمایه‌گذاری پیشبینیشده اشاره نکرد و مسئولان میراث فرهنگی استان هم در این‌باره پاسخی به «شهروند» ندادند اما با سرمایه‌گذار نامه‌نگاری شده و بعد از مهیاشدن بستر لازم و انعقاد قرارداد، این برنامه تا پایان سال عملی خواهد شد.
مسئولان استانی بر نوشهر تمرکز کرده‌اند. شهری که از پیش زیرساخت‌هایی مانند اسکله، موج‌شکن، حوضچه و ترمینال مسافر را داشته و می‌تواند مبدأ حرکت کشتی مسافری برای گردشگری داخلی باشد. حالا بناشده خط کشتیرانی گردشگری دریایی از بندر نوشهر به عنوان منطقه ویژه اقتصادی راه‌اندازی شود؛ بندری با مساحتی حدود ٤٠ هکتار که با داشتن ١١ پست اسلکه تجاری، خدماتی، تجهیزات مناسب خشکی، دریایی و آبخور پنج متر نسبت به سایر بنادر شمالی موقعیت مناسبی دارد.
با این همه در اجرای طرح گردشگری دریایی باید تمامی تهدیدات را در نظر گرفت؛ تشدید آلودگی دریای خزر، بی‌توجهی به رفتار طبیعی این زیست‌بوم و ساخت‌وسازهای غیر مجاز در حریم دریا. از سوی دیگر باید در برنامه‌ریزی‌ها به توزيع نامناسب گردشگران در فصول مختلف سال و تراكم كم جمعیت در زمستان، ناکافی‌بودن تأسیسات و تجهیزات ورزشی و تفریحی ساحلی و زیرساخت‌های محیطی و کالبدی فضای ساحلی و همین‌طور کمبود سرویس بهداشتی در سواحل تفریحی توجه داشت.
کار با مدیریت یکپارچه شدنی است
سیف‌الله فرزانه، مدیرکل اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مازندران به «شهروند» میگوید: «استاندار مازندران طرح مدیریت یکپارچه را برای اجرای گردشگری دریایی در نظر گرفته است. بر این اساس دستگاه‌های درگیر مثل دریانوردی، شرکت آب منطقه‌ای، منابع طبیعی، شیلات و شهرداری‌های حوزه درگیر این کار می‌شوند و علاوه بر این سازمان میراث، صنایع و گردشگری به عنوان متولی گردشگری، پکیج این طرح را خواهد بست. ما در حالی مسئول این کار شده‌ایم که بنادر و دریانوردی استان مدعی دریا است؛ چون برای اجرای چنین طرح گسترده‌ای باید استانداردهای قانونی رعایت شود. در حال حاضر در حال مذاکره هستیم که نهایی خواهد شد.»
او دلیل این‌که طرح‌های مختلف گردشگری دریایی در خزر تاکنون به سرانجام نرسیده را نبود همگرایی می‌داند: «سرمایه گذار داخلی و خارجی فراوان است اما این ماییم که هنوز نتوانسته‌ایم پکیج را ببندیم. سرمایه‌گذار نباید وارد پروسه اداری شود و با این درگیری‌ها وقتش تلف شود. ما باید در کمترین زمان ممکن پکیجی آماده کنیم و اکنون در حال انجام آن هستیم؛ تا امروز نتوانسته‌ایم چون اختلاف سلیقه داریم. همه ما مدعی هستیم. این است که با مدیریت یکپارچه‌ای که استاندار تشکیل داده، به انجام این برنامه امیدوار شده‌ایم.»
فرزانه که خود را «بچه‌دریا» می‌داند، معتقد است طرح‌های گردشگری در خلیج فارس انجام شده؛ چون موج آن دریا، سختی و دیوانگی موج خزر را ندارد: «دریای شمال و جنوب از نظر امواج کاملا متفاوت‌اند. دریا در گلستان، گیلان و مازندران حدود ٩٠٠ کیلومتر طول دارد اما ما تا به امروز حتی نتوانسته‌ایم یک کشتی تفریحی به آن بیندازیم. سازمان بنادر هنوز نتوانسته یک کشتی که با استانداردهای دریای مازندران مطابقت داشته باشد، معرفی کند. می‌گویند دریای مازندران وحشی است و با هر استانداردی جور در نمی‌آید. ما هم جان انسان‌ها را محترم می‌شماریم و لازم می‌دانیم در ساخت کشتی بسیار دقت شود. تا قبل از این خیلی‌ها آمدند کشتی ساختند و حاصل کارشان نابود شد و رفت. استانداردها را رعایت نکردند و کشتی‌شان با یک موج از بین رفت؛ مثل کشتی میرزا کوچک خان گیلان که حالا از کار افتاده و تعطیل است.»
اواخر فروردین همچنین خبر آمد که برای گشت‌زنی، پذیرایی و تردد گردشگران ۱۳۶ اسکله گردشگری دریایی در مازندران از رامسر تا گلوگاه ساخته خواهد شد احمد حسین زادگان، استاندار مازندران در جلسه ساماندهی سواحل دریای مازندران گفت که هزینه ساخت هر اسکله درجه یک ٧٠٠میلیون تومان برآورد شده است و ایجاد آنها توسعه زیرساخت‌های صنعت گردشگری دریایی را به همراه دارد. برنامه آزادسازی حریم ساحل هم در حال تهیه و تدوین است تا برای هیأت دولت ارسال شود.
مدیرکل میراث فرهنگی استان مازندران امیدوار است که با روی ریل افتادنِ کار گردشگری دریایی مازندران، به اشتغال پایدار کمک خواهد شد؛ چنان‌که استان‌های شمالی دیگر نیازی به مشاغل دیگر نداشته باشند و هر سه استان مشغول کارهای مربوط به گردشگری شوند. این امیدواری در حالی است که تا به امروز بارها این طرح پیش رفته و به سرانجام نرسیده است. اکنون سازمان بنادر در حال مطالعه طرح است. مازندران جت اسکی و شناورهای کندرو دارد اما قایق‌های کندرو و کروز ندارد.