«سفر ارزان‌قیمت داشتن در صنعت گردشگری امروزه یک ضرورت است. به این معنا که ارزان سفر کردن بخش مهمی از صنعت گردشگری است. این شیوه سفر را لذت‌بخش‌تر کرده و جذابیت بیشتری دارد و درعین‌حال سفر را برای همه ممکن می‌کند.
این نکته مهم را نیز در نظر داشته باشید که سفر حق همه اقشار دارد و همه باید به یک اندازه از آن بهره‌مند شوند. اما نکته مهم اینجاست که داشتن یک سفر ارزان چه داخلی و چه خارجی در ایران با مشکلات متعدد و کوچک و بزرگی همراه است. به‌عبارت بهتر شما به سفرهایتان هرچند که در ظاهر کم هزینه باشد نمی‌توانید سفر ارزان بگویید.
درحال‌حاضر سازمان‌ها و نهادهای مرتبط با گردشگری برنامه یا پلنی برای یک سفر ارزان‌قیمت و درعین‌حال با کیفیت ندارند. در واقع بدون در نظر گرفتن 10 دهک درآمدی شروع به ساخت بخشی از زیربناهای گردشگری مانند هتل‌ها کرده‌ایم. اما حتی هتل‌هایی نیز که ساخته می‌شود تنوع زیادی ندارد و ما در همان بخش اول و سفر لوکس و گران‌قیمت سرمایه‌گذاری می‌کنیم.
بدون دانستن هزینه واقعی زندگی این 10 دهک درآمدی و هزینه‌های اقتصادی دیگر نمی‌توان سفر ارزان‌قیمت داشت یا برای داشتن چنین سفرهایی برنامه‌ریزی کرد چون «برنامه‌ای» برای سفر ارزان‌قیمت وجود ندارد. در شرایط فعلی بیشتر زیرساخت‌های گردشگری در کشور معطوف به سه دهک اول است که دلایل مختلف و متعددی دارد. اما به‌هر‌حال برای پیشرفت و گسترش صنعت گردشگری نیاز به توسعه و برنامه‌ریزی برای همه 10 دهک اقتصادی هستیم. این شیوه باید برای گردشگری داخلی و خارجی همزمان باهم باشد و مانند همیشه بخش فرهنگ‌سازی آن هم فعال باشد.»
اینها بخشی از گفت‌وگوی «جامعه فردا» با اردشیر اروجی مدیرکل سابق دفتر اطلاعات و آمار سازمان میراث فرهنگی است. ما در ایران هنوز به این باور نرسیده‌ایم که سفر ارزان یک الزام است. چون همه مردم باید از رفاه برخوردار باشند و در ضمن سهمی در اقتصاد ملی و پیشرفت آن داشته باشند. ضمن اینکه داشتن تنوع در سفر می‌تواند هم گردشگر داخلی را تشویق کند و هم گردشگر خارجی را مجاب به آمدن! حال بد نیست بدانیم که چگونه یک سفر ارزان داشته باشیم یا اینکه چرا در ایران کمتر سفر ارزان داریم و سفرهایمان گران است.
تعریف واقعی از سفر ارزان چیست؟
سفر ارزان‌قیمت در واقع یک سفر کامل و با کیفیت است یعنی بخش مهم و اصلی سفر یعنی لذت بردن از سفر یا دیدن مکان‌های تفریحی، تاریخی و… را دارد اما در بخش هزینه‌هایش با توجه به برنامه‌ریزی‌ها متفاوت است و برخی بخش‌ها نیز برای ارزان‌تر شدن راهکارهای اقتصادی و استفاده بهینه از زمان و مکان را در خود دارد.
چرا سفر ارزان لازم است و چطور می‌توان (با توجه به تعریف شما) سفر ارزانی داشت؟
سفر با هزینه کم برای همه حتی اقشار برخوردار و پردرآمد جذاب است. کم هزینه بودن سفر برای افراد یک مطلوبیت است و سفر را برای همه جذاب‌تر می‌کند. اینکه پس از سفر با جیب خالی به خانه برنگردید و تا آخر ماه کم پول یا بی‌پول نباشید خیلی خوب است.
یک سفر ارزان نیازمند داشتن دو چیز اساسی و مهم است، یکی داشتن اطلاعات و دیگری مهارت. داشتن اطلاعات خرد و کلان از سفر (از فرهنگ و آداب و رسوم گرفته تا هزینه و سطح زندگی)، به‌همراه داشتن مهارت استفاده از این اطلاعات در سفر حیاتی است. نخستین عامل برنامه‌ریزی برای سفر ارزان‌قیمت انتخاب درست و شناخت کامل از مقصد سفر است. به این معنا که چه سفر داخلی باشد و چه خارجی، مقصد را باتوجه به میزان هزینه در نظر گرفته شده از ابتدا انتخاب کنیم. باید دید سفر داخلی است، درون شهری است یا برون‌شهری، درون استانی است یا به استان‌های همجوار یا حتی استان‌های دورتر است.
شناخت مقصد می‌تواند کمک کند که حتی در زمان اوج سفر شما مکان‌ها یا جاذبه‌های کمتر شناخته شده یک شهر یا به‌طور‌کلی مقصد گردشگری را بدانید و از این نکته کمتر شناخته شده بودن برای ارزان‌تر شدن سفر استفاده کنید. این موضوع نیز مستلزم آن است که شما سفر را رفتن از یک نقطه به نقطه دیگر ندانید.
اشاره کردید که سفر رفتن از یک نقطه به نقطه دیگر نیست. این موضوع چه معنایی دارد و چه ارتباطی با سفر ارزان‌قیمت دارد؟
سفر فقط رفتن از یک شهر به شهر یا کشور دیگر نیست. سفر رفتن یک فرآیند است. فرآیندی که سه بخش پیش از سفر، سفر و پس از سفر دارد. زمانی که تصمیم به سفر گرفتید و مقصد را انتخاب کردید، نخستین موضوع مهم هزینه‌های سفر و برنامه‌ریزی برای آن است. بنابراین جمع‌آوری اطلاعات در مورد مقصد همچنان ادامه دارد ضمن اینکه شروع به پس‌انداز برای این سفر می‌کنید. جمع‌آوری اطلاعات کمک می‌کند که با دانسته‌هایتان زمان بهتر و مفیدتری را صرف پس‌انداز کنید. انجام این بخش از سفر به هیجان و جذابیت سفر هم دامن می‌زند. در این مدت شما می‌توانید انتخاب کنید که با چه وسیله‌ای به مقصدتان سفر کنید؛ هوایی یا زمینی. البته خود شیوه زمینی به ریلی، وسیله عمومی و شخصی تقسیم می‌شود. دانستن هر کدام از این مدل‌ها می‌تواند در کنترل هزینه و مدیریت سفر به شما کمک‌های بسیاری کند. فراهم آوردن وسایل و نیازهای سفر از طریق لیست اقلام، از لباس‌های مخصوص تا لوازم مورد نیاز و احتیاطی شامل همه این پیش‌بینی‌ها می‌شود.
بخش بعدی فرآیند خود سفر و لذت بردن از مناطق دیدنی و اتفاق‌های تازه و ثبت این اتفاق‌ها به شیوه عکس و فیلم حتی یادداشت‌برداری است. پس از سفر هم به اشتراک‌گذاری این خاطره‌ها و تجربه‌های ثبت شده و استفاده از این تجربه‌ها برای سفرهای بعدی است.
آیا سفر کردن با تور (سفر گروهی) را می‌توان جزو سفرهای ارزان‌قیمت دانست؟
نحوه سفر کردن یکی از بخش‌های مهم و کلیدی هزینه‌ها در سفر است. یعنی سفر گروهی در کاهش هزینه‌های سفر بسیار موثر است. براساس آخرین آمار اعلام شده توسط مرکز آمار ایران، فقط سه‌درصد از ایرانی‌ها با تور سفر می‌کنند و 97 درصد بقیه سفر شخصی یا بدون تور به سفر می‌روند. این نشان می‌دهد که فرهنگ سفرهای گروهی در ایران هنوز در مراحل ابتدایی است. البته این عدم تمایل و گسترده نبودن فرهنگش دلایل متعددی دارد. یکی از اصلی‌ترین دلایل آن دخالت نهادها و سازمان‌های مختلف و متعدد برای گرفتن مجوز این سفرهاست. این موضوع خودش هم هزینه‌های سفر را بالا می‌برد و هم فرآیند سفر را طولانی‌تر می‌کند. این مشکل هم در سفرهای داخلی وجود دارد و هم سفرهای خارجی. نبود ثبات و برنامه‌ریزی متناسب عدم تمایل به سفرهای گروهی را افزایش می‌دهد. در‌حالی‌که سفرهای گروهی هزینه‌های مسافر را به‌شدت کاهش می‌دهد و جذابیت سفر را هم بیشتر می‌کند. این موضوع به‌خصوص در سفرهای خارجی مشهود است که هزینه سفر شخصی به مقاصد خارجی به‌طور میانگین دو برابر هزینه سفر با تور است!
سفرهای گروهی به شما این امکان را می‌دهد که از سفرها و تورهای لحظه آخری هم استفاده کنید. تورهای لحظه آخری ممکن است هزینه‌های سفر را تا 50 درصد یا بیشتر کاهش دهد.
در بخش حملونقل چطور آیا راهکار مناسبی وجود دارد؟
هزینه حملونقل بیش از نیمی از سفر را به خودش اختصاص می‌دهد. بنابراین انتخاب یک وسیله حملونقل مناسب می‌تواند تا حدود زیادی از هزینه‌های سفر کم کند. انتخاب ما ایرانی‌ها در این مورد هم گران‌ترین و ناشیانه‌ترین انتخاب‌هاست. براساس آخرین اطلاعات مرکز آمار ایران بین 55 تا 65 درصد مسافران داخلی برای سفر از وسیله نقلیه شخصی استفاده می‌کنند! به همین دلیل هم در فصل اوج مسافرت جاده‌های فرسوده و پرمحدودیت ما تبدیل به قتل‌گاه می‌شود. استفاده از وسیله نقیله مناسب می‌تواند هزینه‌های سفر را معقول‌تر کند. ضمن اینکه داشتن دانش کافی از مقصد سفر می‌تواند در انتخاب شما برای حملونقل حین سفر بسیار کمک کند.
با این توضیحات چطور می‌توان هزینه هتل و محل اقامت را کاهش داد؟
محل اقامت یا استقرار موضوع بعدی هزینه است. تعدد محل اقامت امکان کنترل هزینه‌ها را به شما می‌دهد. هتل‌های یک تا پنج ستاره، هتل آپارتمان، هاستل (مهمان‌پذیر) مجتمع‌های رفاهی-پذیرایی، پانسیون‌ها، خانه مسافر و… همه و همه انتخاب‌های ما برای یک سفر هستند که از گران قیمت به ارزان‌قیمت برای شما لیست شده‌اند. ارزان‌ترین محل اقامتی که این روزها خیلی به آن پرداخته می‌شود خانه مسافر است که بیشتر در بوم‌گردی و خانه‌های روستایی تجهیز شده نمود پیدا کرده است. این شیوه در داخل کشور به‌تازگی رواج پیدا کرده و برای آن در حال فرهنگ‌سازی هستند. ماندن در چنین اقامت‌گاه‌هایی علاوه بر هزینه کم می‌تواند سلامت بیشتر و استفاده از امکانات طبیعی برای سفر بهتر و کم هزینه‌تر به مسافر کمک کند. البته در چند سال اخیر محوطه‌های اقامتی یا کمپ‌ها هم برای سفر ارزان‌قیمت طراحی شده است. در این کمپ‌ها کانکس‌هایی برای استراحت و اقامت وجود دارد که سرویس‌های بهداشتی و حمام آن عمومی و مشترک است. مسافر با پرداخت هزینه‌ای معقول و حتی کم می‌تواند از این کانکس‌ها استفاده کند. حتی این امکان هم وجود دارد که بدون اجاره کانکس‌ها از محوطه استفاده کرده و چادرهای مسافرتی برپا کنند.
آیا در ایران ما این همه تنوع و حق انتخاب داریم؟ تا جایی که می‌دانم تنوع چندانی نداریم. دلیل آن چیست؟
متاسفانه ما در مورد محل‌های اقامتی سفر هم با مشکلاتی روبه‌رو هستیم. در اینجاست که نشان می‌دهد برنامه‌ریزی‌های گردشگری در کشور ما متناسب با همه دهک‌های درآمدی نیست. براساس اطلاعات موجود و اعلام شده توسط مرکز آمار ایران بین 66 تا 67 درصد مسافران محل اقامت سفر خود را خانه دوستان و آشنایان انتخاب می‌کنند. این یعنی ما به‌هیچ‌وجه تنوع محل اقامتی را نداریم و به گردشگری به‌عنوان یک صنعت نگاه نمی‌کنیم. بازهم براساس آمار اعلام شده مرکز آمار ایران حدود چهار تا پنج درصد مسافران اقامت‌گاه‌های عمومی مانند هتل را انتخاب می‌کنند. این آمار نشان می‌دهد که بیشتر مسافران با تورها (سه‌درصد) از هتل‌ها برای محل اقامت استفاده می‌کنند. این نشان می‌دهد که ایرانی‌ها از محل‌های شخصی و نیمه‌‌خصوصی بیشتر استفاده می‌کنند و بنابراین سفرهای‌شان کم هزینه‌تر نمی‌شود و برنامه‌ای هم برایش وجود ندارد. در تمام دنیا حتی ثروتمندان بسیاری وجود دارند که خانه‌های خود را برای کرایه دادن به مسافران وقف می‌کنند. به این ترتیب فقط برنامه‌ریزی برای اداره آن محل اقامت با کمترین هزینه با بیشترین بازدهی را دارند تا در سفرهای ارزان‌قیمت و گردش مالی و اقتصاد ملی خود سهمی داشته باشند.
بخش‌های دیگر سفر مانند غذا خوردن یا مقاصد سفر وکم‌هزینه شدن سفر را چطور می‌توان برنامه‌ریزی کرد؟
غذا یکی از اصلی‌ترین محل‌های هزینه در سفرهاست. در واقع از این بخش نمی‌توان صرف‌نظر کرد بنابراین باید به‌درستی این بخش را مدیریت کرد. بررسی انواع غذاخوری‌ها و تنوع نوع آنها می‌تواند به کم هزینه بودن سفر شما کمک کند. حتی می‌توان با صرف‌نظر کردن از غذا خوردن در رستوران‌ها و به‌جای آن استفاده از غذاهای ساده که می‌توان از مغازه‌ها و فروشگاه‌های مواد غذایی تهیه کرد هزینه غذا را به حداقل رساند. خوردن و تجربه غذاهای خیابانی که ممکن است در حضور خود شما هم تهیه شود، هم هزینه مسافر را کم می‌کند و هم لذت سفر را افزایش می‌دهد. استفاده از غذاهای محلی هم تجربه جدید و کم‌هزینه‌ای است که باید آن را امتحان کرد. در ایران بیش از 600 نوع غذای متفاوت و محلی داریم که از این قابلیت به‌خوبی می‌توانیم استفاده کنیم که تا امروز کمتر به آن توجه شده است.
سفر برای دیدن مقاصد و شهرهای تازه است. دیدن مراکز تفریحی، تاریخی، فرهنگی، مناظر طبیعی و… است. هزینه استفاده از مراکز تفریحی در همه شهرهای دنیا بیش از مرکز فرهنگی یا تاریخی است. بنابراین در یک سفر ارزان‌قیمت دیدار و استفاده از مراکز تفریحی همیشه در اولویت‌های آخر است. نکته مهم دیگر اینکه سوغاتی و صنایع دستی را به‌جای اینکه از مراکز توریستی بخرید از محل فروش عمده آنها یا بازارها بخرید. در مراکز توریستی به‌طور معمول سوغاتی‌ها گران‌تر هستند. ضمن اینکه چانه‌زنی را هم از یاد نبرید و البته سعی کنید چانه‌زنی را به شیوه اصولی و علمی آن پیش ببرید. داشتن اطلاعات در این زمینه یکی از مهم‌ترین فنون چانه‌زنی است که بدانید برای چه چیزی و چطور باید چانه بزنید.
با توجه به همه آنچه که در مورد سفر ارزان برای شما توضیح دادم متوجه می‌شوید که داشتن یک سفر ارزان در داخل کشور کار خیلی ساده و راحتی نیست. ضمن اینکه در سیاست‌گذاری کلان و برنامه‌ریزی‌های اقتصادی ما برای سفر ارزان‌قیمت جایگاهی تعریف نشده است.
وجود تنوع و داشتن حق انتخاب از اساسی‌ترین ملزومات یک سفر ارزان‌قیمت است. چراکه بدون داشتن این دو شاخص برنامه‌ریزی امکان ندارد. وجود سفر ارزان‌قیمت همان‌طور که گفتم نیازمند برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری کلان بر اساس تمام دهک‌های درآمدی است. بدون این دیدگاه برنامه‌ریزی و زمان بندی برای این کار غیرممکن است.
منبع: جامعه فردا