اقتصاد بازار: بسیاری او را پدر گردشگری ایران می دانند؛ محمدتقی رهنمایی، قدیمی‌ترین فعال عرصه گردشگری ایران. وی برای نخستین بار در کشور در سال 1358 پایان نامه دکترای خود را با موضوع گردشگری نوشت.
مصاحبه اقتصاد بازار را با مردی که دیدگاه های جالبی در مورد گردشگری دارد می خوانید:
اقتصاد بازار: گفته می شود کشور با موج جدید ورود گردشگر روبرو می شود. ارزیابی شما از وضعیت این صنعت در کشور و زیرساخت های آن چیست؟
متاسفانه تصویر نادرستی از گردشگری در ذهن ما ایجاد شده و آن را همانند کارخانه ای صنعتی می دانیم که با ورود ماشین‌آلات و مونتاژ آنها، شروع به تولید می‌کند، در حالیکه گردشگری فرایندی انسانی است. قبل از انقلاب سال‌ها طول کشید که گردشگری ایران رونق بگیرد. در آن زمان تبلیغاتی درست و واقع گرایانه از کشور در افکار جهانی شکل گرفت و همزمان با آن نسبت به توسعه زیرساخت ها و مراکز اقامتی و هتل‌ها در مقصدهای اصلی گردشگری برای اسکان گردشگران اقدام شد. در گام سوم علاوه بر شهرهای بزرگ، مقصدهای گردشگری در شهرهای متوسط و کوچک و حتی مناطق دور افتاده تعریف شد؛ به گونه‌ای که سازمان ایرانگردی و جهانگردی در 112 نقطه کشور مجموعه های اقامتی با نام مهمانسراهای جهانگردی ساخت. همزمان با این اقدامات نسبت به توسعه زیرساخت‌های حمل و نقل، همچون تجهیز هواپیمایی ملی ایران پرداخته شد. علاوه براین، بسترسازی فرهنگی در بین مردم بازار، مراکز عمومی و ... شکل گرفت و در پنجمین گام امنیت گردشگران را فراهم شد. تمام این فاکتورها در سال‌های قبل از انقلاب، عزمی ملی در نظام تصمیم‌گیری کشور برای توسعه گردشگری بود. اما بعد از انقلاب دید مردم و مجموعه حکومت نسبت به گردشگران تغییر کرد و در دوران جنگ، پذیرای گردشگران نبودیم. با این وجود در دوران سازندگی دولت متمایل به رونق گردشگری بود. در سال 1370 شورای عالی گردشگری و جهانگردی تشکیل شد تا آب رفته را به جوی بازگرداند و سپس با اصلاح ساختار، این سازمان به طور مستقل به سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری تبدیل شد. اما با توجه به گذشت زمان با رکود گردشگری، متاسفانه نیروی انسانی ماهر این بخش به رشته تحلیل رفت. دولت های بعدی نیز اقداماتی انجام دادند اما عزم ملی میان نهادهای حاکمیتی کشور در این خصوص وجود نداشت. از طرفی بانک ها به عنوان بخشی از منابع سرمایه گذاری، زیر بار مصوبات شورای عالی جهانگردی در دادن وام‌های کم بهره به سرمایه‌گذاران گردشگری نرفتند. در دوران هشت ساله دولت نهم و دهم نیز نگاه جدی به بخش گردشگری نشد. در دوره اخیر نیز دولت یازدهم با انبوهی از مشکلات و مسائل از جمله در گردشگری مواجه شد. در این دولت با آسیب‌شناسی لازم، مذاکرات برجام رویکرد جدیدی در کشور ایجاد کرد. گردشگرانی که پیش از این خاطرات خوبی از ایران داشتند و به یکباره حدود 30 سال دروازه‌‍‌‌های گردشگری ایران به روی آنها تنگ و بسته شده بود، در سه سال اخیر دریچه‌هایی به روی آنها باز شد و اکنون تقاضا برای سفر به کشورمان زیاد شده است. اما این مساله زمان‌بر است چرا که ما نمی‌توانیم در مدت 6 ماه، هتل بسازیم و یا ناوگان هوایی خود را یک ساله توسعه دهیم و سیستم حمل و نقل شهری و ریلی خود را متناسب با سلیقه گردشگران تجهیز کنیم.
اقتصاد بازار: در این شرایط ما الگویی برای جذب گردشگران در راستای توسعه پایدار این صنعت داریم؟
ایران ظرفیت‌های بسیار بالایی در توسعه گردشگری دارد اما بخش بزرگی از این ظرفیت‌ها بالقوه بوده و هنوز بالفعل نشده است. به عنوان مثال کاشان حدود 40 سال پیش برای گردشگران داخلی و خارجی مقصد گردشگری نبود اما با سرمایه‌گذاری هایی که در خرید و تجهیز خانه‌های تاریخی این شهر در قالب مهمانسراهای گردشگری شد، مردم این شهر نیز از لحاظ فکری و اقتصادی پذیرای گردشگران شدند. در جاهای دیگر کشور نیز همین گونه است. به عنوان مثال دشت کویر ایران امروز برای صنعت، کشاورزی و شهرسازی استعدادی ندارد و تنها توانش بهره‌گیری برای جاذبه های گردشگری است البته باید با برنامه‌ریزی، قدم به قدم در کویر نفوذ کنیم. از سوی دیگر ایران یکی از 10 کشور قدیمی و باستانی دنیاست و تمدنی چند هزار ساله دارد. به گفته هِگل "ایران در ساخت تاریخ بشریت سهم بالایی دارد اما مردم ایران با تاریخ کشورشان آشنا نیستند به این دلیل این کشور در حاشیه مانده است". علاقه گردشگران به ایران نیز تنها به این دلیل است و چرا که تاریخ رم و یونان بدون تعاملات اقتصادی و فرهنگی با هخامنشیان، ساسانیان و اشکانیان قابل فهم نیست.
اقتصاد بازار: به اعتقاد شما معیاری که گردشگران خارجی در زمان ورود خود به ایران دارند با توجه به برخی از محدودیت‌های فرهنگی ما، هنگام خروج از کشورمان به آن می‌رسند؟
بنده سال‌ها با گردشگران بسیاری مواجه بودم. گردشگرانی در بخش های مختلف علمی با دید منفی و تحت تاثیر تبلیغات خارج از کشور وارد ایران می‌شدند. اما بعد از گشت و گذار در کشورمان عنوان کردند آنچه در ایران بوده و با شنیده‌هایشان همخوانی ندارد. گردشگران خارجی در ایران با پوشیدن یک روسری یا مانتو اذیت نمی‌شوند و آنچه آزاردهنده است سازمان‌دهی سفر آنهاست. به طور قطع ایران، مقصد گردشگرانی که به اصطلاح "توریست عشرتی" گفته می شود، نیست. آنها به این موضوع واقفند چرا که توریست عشرتی برای اروپاییان در سواحل مدیترانه و برای آمریکایی‌ها در کشورهای آمریکای مرکزی فراهم است. گردشگران خارجی با انگیزه و اهدافی چون طبیعت، مردمان، سنت، آثار تاریخی و ... به کشورمان سفر می‌کنند.
اقتصاد بازار: با این تفاسیر آیا بستر حضور سرمایه‌گذار خارجی در صنعت گردشگری ایران فراهم است؟
هنوز مکانیزم‌هایی که بانک‌ها برای سرمایه‌گذاری و هدایت سرمایه‌ها دارند به شکل قانون درنیامده است. به عنوان مثال وقتی خارجی‌ها در کشوری همچون ایران سرمایه‌گذاری می‌کنند، برای خود شریک تجاری انتخاب می‌کنند پس این شریک باید با سازوکارهای رفتار با نظام جهانی سرمایه‌گذاری آشنا باشد. متاسفانه هنوز بسترسازی‌های قانونی سرمایه‌گذاری به صورت شفاف در ایران برای حضور در بخش گردشگری و سایر بخش‌ها فراهم نشده است.
اقتصاد بازار: دربحث گردشگری شهرهای مختلفی از جمله اصفهان مطرح است. در دهه اخیر بر صنعتی بودن آن تاکید شد و اما امروز برخی مسئولان به این نتیجه رسیده‌اند که صنایع محور توسعه نبوده و بر روی گردشگری مانور می دهند. به اعتقاد شما گردشگری می‌تواند منجر به توسعه پایدار اصفهان شود؟
به اعتقاد بنده، اصفهان در اولویت برنامه‌ریزی گردشگری ایران نیست چرا که اصفهان به عنوان یک مقصد گردشگری، وضعیتش تثبیت شده و به همین دلیل با بحران روبروست. چرا که به مقصدهایی که بتواند بار اضافه را از دوش اصفهان بردارد، توجه نشده است. به عنوان مثال در ایام تعطیلات کشور مردم تنها چند مقصد شمال، مشهد، شیراز، اصفهان را برای سفر انتخاب می کنند و طبیعی است با هجوم مردم به این شهرها با بحران کمبود هتل و مراکز اقامتی و ... مواجه می‌شویم در حالیکه ایران مقصدهای جذابی همچون همدان، کرمانشاه، اردبیل، تبریز، کاشان، کرمان، یزد و ... را دارد. بنابراین باید جغرافیای گردشگری ایران را عوض کرد. اصفهان همانند یک ظرف، ظرفیت مشخصی دارد که بیشتر از آن سرزیر و موجب صدمه به این شهر می‌شود. فضای گردشگری اصفهان را باید از کمی به کیفی سوق داد. متاسفانه اصفهان نظام بازتولید گردشگری ندارد مگر چقدر سی و سه پل و نقش‌جهان قابلیت بازدید دارد؟ اما برای اینکه اصفهان مقصد گردشگری باقی بماند باید از جذابیت این شهر استفاده و گردشگران را به مقصدهای فرعی سوق داد.