دنیای اقتصاد نوشت: دسته از افرادی که به خواندن کتاب‌‌های تاریخی علاقه‌ای ندارند، با سفر به مناطق تاریخی، درباره گذشته کنجکاو می‌شوند، زیرا آنها در واقع بازدید می‌کنند و با چشمان خود تایید می‌کنند. «دیدن باور کردن است!» مطالعات موردی زیادی در این بخش انجام شده که به عنوان مثال می‌توان به مطالعه جزیره روبن (آفریقای جنوبی)، منطقه شش (کیپ تاون) و موزه آپارتاید در ژوهانسبورگ اشاره کرد. گردشگری تاریک (Dark Tourism)، که به آن توریسم غمگین یا گردشگری سیاه نیز می‌گویند، نوعی از گردشگری است که شامل سفر به مکان‌‌هایی است که از نظر تاریخی یادآور تراژدی و مرگ است.

دسته‌های مختلفی از گردشگری تاریک وجود دارد که می‌توان به گردشگری قبرستان، گردشگری هولوکاست، گردشگری نسل‌‌کشی، گردشگری جنگ سرد و پرده آهنین، گردشگری کمونیسم، گردشگری منطقه فاجعه، گردشگری ماوراء‌‌الطبیعه، گردشگری میدان جنگ و گردشگری هسته‌‌ای اشاره کرد. براساس اطلاعات شرکت تحلیلگر بینش‌‌های آینده بازار (FMI)، نقاط گردشگری بسیاری وجود دارد که به‌طور غیرمستقیم یا مستقیم با مرگ مرتبط هستند، مانند میدان‌‌های جنگ، موزه‌ها و اردوگاه‌های زندان. گردشگری تاریک با گردشگری میراثی و فرهنگی مرتبط است و بنابراین «تاریخ» در اینجا نقش حیاتی دارد. این امر انتقال اطلاعات مربوط به گذشته از جمله قهرمانان ناشناس و مبارزات آنها را تسهیل می‌کند.

جنبه‌های محرک رشد توریسم

جاذبه‌های گردشگری زیادی مانند مناظر زیبا، طبیعت بکر، مناطق حیات وحش و ... وجود دارد. با این حال، گردشگری تاریک بر مکان‌‌هایی تمرکز می‌کند که با گذشته ارتباط دارند، خواه این مکان مرگ باشد یا سرزمینی که در آن جنگ یا برخی فجایع رخ داده است. محبوبیت گردشگری تاریک بستگی به تعداد گردشگرانی دارد که بازدید از مکان‌‌های تاریک را انتخاب می‌کنند. عوامل محرک برای گردشگران را می‌توان در نیروهای بیولوژیکی و فرهنگی اجتماعی که رفتار افراد را تعیین می‌کنند، تقسیم کرد. میل به کشف «ناشناخته‌ها و غیرمعمول یا ماوراء‌الطبیعه» را می‌توان به عنوان عوامل محرک برای گردشگری تاریک در نظر گرفت. برخی از محرک‌‌های عمومی عبارتند از:

- مکان‌‌هایی مانند قبرستان‌‌ها می‌توانند مناطق جذاب و آینده‌‌نگر برای اهداف معنوی و گذشته‌‌نگر احتمالی باشند.

- «هیجان و ریسک‌جویی»، گردشگرانی را که عاشق ماجراجویی، هیجان و کنجکاوی هستند، جذب می‌کند.

- نیاز به آشنایی با مکانی که فاجعه‌‌ای مانند قتل عام را تجربه کرده است. باز هم کنجکاوی در اینجا نقش کلیدی دارد.

- خودشناسی و یادگیری درباره چنین سایت‌‌هایی تا بعدا در گروه‌های اجتماعی به بازگویی آنها بپردازند.

- ترغیب به بازدید از سایت‌‌هایی که خاطرات جاودانه مرتبط با افراد یا حتی داستان‌هایی درباره ساختمان‌های جن‌‌زده و ... دارند.

- سایر دلایل

عامل اصلی که این بخش را به حرکت درمی‌آورد، اصطلاح «مرگ» است. حتی اگر منفی و خشن است، بسیاری از مردم کنجکاو هستند که این اصطلاح را درک کنند، زیرا مفهوم مرگ در طبیعت اجتناب‌‌ناپذیر است و نمی‌توان برآن غلبه کرد. گردشگری تاریک همچنین می‌تواند با گردشگری میراث مرتبط باشد و از این رو این مکان‌‌ها می‌توانند تاثیر تاریخی قابل توجهی نیز داشته باشند و صرفا مکانی نیستند که در آن یک رویداد غم‌انگیز رخ داده است. همدلی می‌تواند جنبه دیگری باشد که بازدیدکننده را برای دانستن داستان‌های قهرمانانه‌‌ای که ممکن است در یک مکان خاص اتفاق افتاده باشد، علاقه‌مند کند.

جنبه عاطفی بازوی اضافی انگیزه است، زیرا احساسات باعث ایجاد حس قدردانی، ناامنی، برتری یا فروتنی می‌شود. همه این عوامل با یکدیگر درآمیخته‌اند. این نوع گردشگری، هنوز در حال تحقیق برای درک جنبه «چرایی» است، که به معنای واقعی کلمه مردم را به بازدید از مکان‌‌هایی با جاذبه‌ها و فعالیت‌‌های تاریک سوق می‌دهد. جنبه‌های ذکرشده در بالا تنها یک زاویه از جنبه‌های فردی است که کاملا به روان‌‌شناسی فرد و بر ویژگی‌‌های انسانی حاکم است و دلایلی مانند «باید اخلاقی»، «انگیزه‌های آموزشی»، «ریشه‌‌گردی» و «همدلی و کنجکاوی» را به وجود می‌‌آورد؛ که فرد را برای بازدید از مکان‌‌های تاریک ترغیب می‌کند و باعث افزایش توجه‌به بخش گردشگری تاریک می‌شود.

عوامل مانع رشد گردشگری

در کنار عوامل ذکر شده، جاذبه‌های مرتبط با بخش گردشگری تاریک نیز وجود دارد. یک جاذبه توریستی ممکن است آموزشی یا مهارتی باشد که این بستگی به بازدیدکنندگانی دارد که از آن مکان بازدید می‌کنند. «اطلاعات نادرست» درباره یک مکان، پنهان کردن یا حذف چالش‌‌هایی که واقعا با آن مواجه شده‌‌اند، یک عامل بازدارنده رشد برای بخش گردشگری تاریک است. همچنین سایت‌‌هایی وجود دارند که مربوط به کنجکاوی بیش از حد و شایعه‌‌پراکنی هستند که مسائل اخلاقی و انسانی این بخش را زیر سوال می‌‌برند. علاوه بر این عوامل، هزینه‌های بالا برای توریست‌‌ها، امکانات ناکافی ارائه شده به گردشگران، بازاریابی منفی و تبلیغات سایت‌‌های گردشگری تاریک، تصور منفی از گردشگری تاریک و کمبود پرسنل ماهر برای نگهداری از سایت‌‌ها نیز مانعی بر رشد گردشگری تاریک است.

مقاصد جهانی گردشگری تاریک

گردشگری تاریک در سراسر جهان پراکنده است. سایت‌های گردشگری تاریک مختلفی در سراسر جهان وجود دارد که هند بیشترین میزان از این مناطق را به خود اختصاص داده است. قلعه بانگره، کولدهرا، آلیان والا بوج و کورسئون از جمله مقاصد تاریک در هند به‌‌شمار می‌‌روند. علاوه بر این، اردوگاه کار اجباری و نابودی در آشویتس لهستان، زمین صفر یادبود ملی ۱۱ سپتامبر در آمریکا، قلعه داراکولا و قلعه بران در ترانسیلوانیا، پارک یادبود صلح هیروشیما در ژاپن، جزیره عروسک‌‌ها در مکزیک و موزه جک قاتل در لندن از جمله مقاصد گردشگری تاریک در جهان به‌‌شمار می‌‌روند که گردشگران بسیاری به خود جذب می‌کنند.

همه این سایت‌‌ها نقش حیاتی در اقتصاد منطقه‌‌ای مربوطه و در حفظ وجهه آن منطقه خاص دارند. به‌طور کلی، مقاصدی که به عنوان مکان‌‌های گردشگری تاریک در فهرست نهایی قرار می‌گیرند شامل موزه‌ها، زاغه‌ها، خرابه‌های تاریخی، گورستان‌‌ها، جبهه‌های جنگ و مناطقی می‌شود که حوادث غم‌‌انگیزی در آنها رخ داده است. گردشگری تاریک به‌‌دلیل اینکه حوادث غم‌انگیزی که در گذشته رخ داده و تصویر تاریخی که منعکس و زنده می‌کند به منطقه‌‌ای محبوب تبدیل می‌شود. بخش گردشگری تاریک تحت تاثیر این مقاصد است زیرا تمایل دارند افراد زیادی را جذب کنند و مفهوم گردشگری تاریک را گسترش دهند.