فرش دستباف ایرانی همواره به عنوان یکی از شناخته‌شده‌ترین برندهای ایرانیان در سراسر جهان شناخته شده است.
اگرچه در سال‌های دور این صنعت-هنر جایگاه شاخصی در حوزه صادرات ایران داشته است اما در سه دهه گذشته به دلیل سیاست‌های بین‌المللی کشور و کاهش میزان گردشگران ورودی به ایران، صنعت فرش دستباف با رکود جدی مواجه شده و قافیه را به رقبای منطقه‌ای همچون هند، پاکستان و ترکیه واگذار کرده است.
این شرایط در حالی رقم خورده است که فعالیت بخش بزرگی از روستاییان و مناطق محروم سراسر کشور در زمینه تولید فرش دستباف این نوید را می‌دهد که در صورت شکل‌گیری بازار صادراتی گسترده در این حوزه بتوان به توسعه اقتصادی مناطق محروم امیدوار بود.
در شرایط فعلی به دلیل رکود صنعت گردشگری کشور از یک سو و نبود سیاست‌های حمایتی و تشویقی از سوی دیگر، صنعت پردرآمد فرش دستباف وضعیت نامطلوبی دارد. حال ناخوش صنعت گردشگری کشور و اقبال ضعیفی که گردشگران اروپایی و آمریکایی برای سفر به ایران نشان داده‌اند، در کنار نبود بازاریابی مناسب و بی‌توجهی به سلایق کشورهای دیگر در نهایت باعث شده صنعت فرش دستباف ایرانی با رکود چشمگیر مواجه شود.
نباید از نظر دور داشت که ایران در حوزه فرش دستباف استادکارهایی در اختیار دارد که نظیر آنها در هیچ کجای جهان وجود ندارد و کشورهای همسایه خواستار به خدمت گرفتن آنها هستند. طبیعی است که بی‌توجهی به این استادکاران می‌تواند منجر به پرورش نیافتن هنرمندان جدید این حوزه و در پی آن افتادن صادرات صنعت فرش ایران به سراشیبی سقوط شود.
اهمیت فرش دستباف ایرانی
فرش دستباف ایرانی به عنوان یک تولید هنری بی‌بدیل در جهان همواره مطرح بوده است. طی دهه‌ها و سده‌های گذشته فرش ایرانی به عنوان یک کالای ناب در دنیا مورد توجه قرار گرفته است.
دکتر اسرافیل شفیع‌زاده دانش‌آموخته دکترای اقتصاد گردشگری از دانشگاه مادرید اسپانیا ضمن تاکید بر اهمیت صنعت فرش دستباف ایرانی و تاثیر مثبتی که بهبود صنعت گردشگری بر صادرات آن می‌گذارد ابراز داشت: به هر حال شما از اتفاقاتی که در سال‌های گذشته افتاده باخبر هستید، قبلا ترکیه در زمینه فرش دستباف پیشقدم بود و خیلی از کمپانی‌های غربی از جمله کمپانی هند شرقی در ارتباط با تجاری کردن این محصول همکاری‌هایی با دولت ترکیه داشتند. در زمان رضاشاه شرکت سهامی فرش ایران تاسیس می‌شود و این شرکت فعالیت‌های زیادی انجام می‌دهد که بتواند سازماندهی بهتری کرده و کار صادرات فرش شتاب بگیرد و قیمت فرش ایرانی رشد پیدا کند. با این روش این امید وجود داشت که شرایط بافندگان فرش ایرانی بهتر شود.
وی افزود: به سبب اتفاقاتی که افتاد صادرات فرش ایران که در دهه ۷۰ بین دو تا سه میلیارد دلار برآورد می‌شد کاهش پیدا کرد و در حال حاضر متاسفانه رقم صادرات فرش دستباف حدود ۷۰میلیون دلار است. در حال حاضر کشورهایی مانند پاکستان، ترکیه و افغانستان موقعیت را مغتنم شمرده و در موقعیت غالب تجارت بین‌المللی فرش قرار گرفته‌اند. در نتیجه فعالیت کشورهای همسایه شرایط به گونه‌ای است که کشور ما پایین‌تر از افغانستان، ترکیه، پاکستان و هند قرار گرفته که این مساله مایه تاسف است.
جای خالی حمایت از فرش دستباف
فرش دستباف ایرانی با وجود اهمیت و جایگاه مشخصی که در حوزه صادرات دارد آن‌طور که باید و شاید مورد توجه مسوولان امر قرار نگرفته است.
دکتر شفیع‌زاده ضمن اشاره به کم‌توجهی‌های صورت‌گرفته به فرش دستباف خاطرنشان کرد: مقام‌ها و دست‌اندرکاران ایرانی حوزه فرش دستباف می‌توانستند اتحادیه و بافندگان فرش را تشویق کنند اما در این سال‌ها شاهد آن بودیم که اتحادیه‌های فرش همواره اعتراض داشتند که صنعت فرش دستباف رو به نابودی و اضمحلال است. حمایت‌های لازم در دو دهه گذشته صورت نگرفته است و صنعت فرش را به وضعیت کنونی رسانده است.
این عضو جامعه تورگردانان ایران ضمن اشاره به تاثیری که صنعت گردشگری می‌تواند بر بهبود وضعیت صادرات فرش دستباف داشته باشد ابراز داشت: به هر روی بخشی از مساله صنعت فرش وابسته به جریان سیال گردشگری است. همانگونه که مستحضر هستید صنایع‌دستی و فرش با صنعت گردشگری در ارتباط هستند. اگر به ترکیه توجه کنید متوجه می‌شوید که رونق بازار فرش ترکیه وابسته به توسعه صنعت گردشگری در این کشور است.
وی افزود: کشور ما در عرصه بین‌المللی منزوی است و مرزهای آن بسته است و بازدیدکنندگان از بازار فرش دستباف هم اساسا توان خرید ندارند. از سوی دیگر توجه داشته باشید که گردشگرانی که از کشورهایی نظیر عراق به ایران می‌آیند اساسا هدفشان انجام سفر زیارتی است.
لذا اگرچه از حضور این گردشگران خوشحال هستیم اما باید پذیرفت که آنها از طیف گردشگرانی نیستند که بیایند و روی صنعت فرش ایران تاثیر بگذارند. جذب گردشگران کشورهای غربی و یا کشورهایی نظیر ژاپن است که می‌تواند روی صنعت فرش ایران تاثیر بگذارد. بازار ژاپن همواره بازار مهمی برای صادرکنندگان فرش ایرانی بوده است. همچنین بازار آمریکا زمانی حدود ۵۰ درصد از بازار صادرات فرش ایران را به خود اختصاص داده بود.
تاثیر روابط بین‌المللی بر صادرات فرش
روابط بین‌المللی مناسب با کشورهای گردشگر و توسعه‌یافته می‌تواند زمینه حضور گردشگران ورودی در کشور را فراهم کرده و از این طریق بازار فروش و صادرات فرش دستباف ایرانی را به جریان بیندازد.
شفیع‌زاده عضو انجمن صنفی دفاتر خدمات مسافرت هوایی و جهانگردی ایران ضمن تاکید بر اهمیت وجود روابط بین‌المللی مناسب بر افزایش صادرات فرش دستباف ابراز داشت: رابطه ایران باید با سایر دولت‌ها متعادل شود چرا که اگر بازار آمریکا باز شود و فرش ایرانی به این کشور صادر شود قریب به سه میلیون نفری که در این صنعت کار می‌کنند وضعیتشان بهبود پیدا می‌کند.
این بافندگان فرش امروز دارند در روستاها از بین می‌روند. این در حالی است که در بیشتر روستاهای ایران عملا امکانات تولید فرش دستباف وجود دارد. توجه داشته باشید که پراکندگی بالای تولیدکنندگان فرش دستباف ایرانی خصوصا در مناطق محروم به گونه‌ای است که اگر صنعت فرش ایران رونق گیرد روستاهای ایران آباد می‌شود و کسب‌و‌کارها توسعه پیدا کرده و ارزش صادراتی کشور بیشتر شده و تراز تجاری ایران مثبت می‌شود. مقایسه سه میلیارد دلار درآمدی صنعت فرش در دهه هفتاد با درآمد ۷۰میلیون دلاری که در حال حاضر وجود دارد گویای وضعیت امروز این صنعت است.
صنعت فرش ایران در حال نابودی
چندی پیش رییس اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان فرش خبر از جذب فعالان حوزه فرش ایران در یکی از کشورهای همسایه داد. دکتر شفیع‌زاده ضمن تایید این مطلب به «جهان صنعت» گفت: صنعت فرش ایران در حال نابودی است، ترکیه دارد حتی رفوگران فرش ایرانی را جذب کرده و می‌برد.
درآمد ترکیه از رفوگری فرش ۱۵۰میلیون دلار است در حالی که ارزش سالانه صادراتی ایران در حوزه فرش به ۷۰ میلیون دلار کاهش پیدا کرده است. درواقع ارزش کار خدماتی ترکیه با استفاده از رفوگران ایرانی بیش از دو برابر ارزش صادراتی فرش ایران است. وی افزود: در نمایشگاه صنعت فرش که چندی پیش برگزار شد شرکت کردم و خیلی غم‌انگیز بود که در تمام شش سالن فرشی که آنجا بود یک مشتری خارجی حاضر نبود. یعنی ما اتباع کشورهای دیگر را برای نمایشگاه ندیدیم، حال به هر دلیل اتباع کشورهای اروپایی به ایران نمی‌آیند اما سوال اینجا است که چرا اتباع ممالک عرب‌زبان منطقه را مجاب به حضور در ایران نمی‌کنند. عضو جامعه تورگردانان ایران در خاتمه خاطرنشان کرد: سفارتخانه‌های ایران در ممالک خارجی باید فعال باشند و در زمینه دعوت از اتباع خارجی به نمایشگاه‌های ایران از جمله نمایشگاه فرش اقدام کنند.
جهان صنعت