گرچه ایران همواره مهد پرورش شعرا، عرفا، ادبا و نویسندگان بزرگ بوده اما گردشگری ادبی در کشورمان آن‌طور که باید و شاید مورد توجه قرار نگرفته است.
با نظر به این نکته که اکثر تورهای ورودی به کشور را اقشار میانسال و سالمند تشکیل داده و عموما نیز جذب فرهنگ و تاریخ کشورمان می‌شوند، لزوم توجه و اهمیت قائل شدن برای گردشگری ادبی امری ضروری و اجتناب‌ناپذیر است.
آنچه در این سال‌ها وجود داشته گردشگری ادبی در ایران را محدود به بازدید از آرامگاه حافظ و سعدی در شیراز کرده است. این در حالی است که از چهره‌های قدیمی‌تر همچون رودکی گرفته تا نیما یوشیج، جلال‌آل‌احمد و مهدی اخوان‌ثالث همگی بخشی از هویت ادبیات فارسی هستند که توجه به آنها می‌تواند دریچه‌ای نوین به روی صنعت گردشگری ایران باز کند.
ضعف تبلیغات در حوزه گردشگری ادبی
در صنعت گردشگری ایران از جمله در زمینه گردشگری ادبی اقدامات زیادی صورت می‌گیرد اما همواره تبلیغات در زمینه گردشگری ضعیف است. توجه داشته باشید که صنعت گردشگری ایران یک صنعت تکرو نیست. در واقع گردشگری صرفا با تکیه بر وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی کارش به جلو نمی‌رود و پیشرفت آن نیازمند همکاری همه دستگاه‌هاست.
سیدمحمدکاظم خلدی‌نسب کارشناس حوزه گردشگری که فعالیت به عنوان مدیرکل سابق برنامه‌ریزی و توسعه گردشگری را در کارنامه دارد ضمن تاکید بر لزوم توجه به گردشگری ادبی و رفع مشکلات این حوزه ابراز داشت: نصب بنرها، اطلاع‌رسانی‌ها و انتقال پیام‌ها و نکات مهم در حوزه گردشگری در صدا و سیما برای رفع مشکلات می‌تواند راهگشا باشد.
این کارشناس حوزه گردشگری افزود: ای‌کاش سازمان فرهنگی و هنری شهرداری تهران و تمام شهرداری‌ها اقدامی جامع برای معرفی چهره‌های فرهنگی، هنری و ادبی ایران از طریق نصب بنر و دیوارنویس‌ها در سطح شهر انجام دهند.
وی خاطرنشان کرد: توجه داشته باشید که چهره‌ای همچون عطار نیشابوری ظرفیت بزرگی را برای شهری همچون نیشابور در زمینه گردشگری ایجاد می‌کند. در زمینه استفاده از این ظرفیت می‌توان دیوارنوشت‌هایی از سخنان عطار را به سه زبان انگلیسی، فارسی و عربی بر دیوارهای نیشابور و سایر شهرها نوشت. اشعار و نوشته‌های سعدی نیز ظرفیت بزرگی هستند که می‌توان در قالب دیوارنوشت‌ها بخشی از آنها را به مردم و گردشگران معرفی کرد. افزون بر این می‌توان سخنان ارزشمند رودکی را نیز بر دیوارهای شهرها نوشت.
خلدی‌نسب در خصوص چندوجهی بودن حوزه گردشگری نیز به «جهان‌صنعت» گفت: وزارتخانه‌های صمت، تعاون و نیز نهادهای مربوطه در حوزه‌های هواپیمایی و محیط‌زیست با حوزه گردشگری مرتبط هستند و باید بحث تبلیغات رسمی در حوزه گردشگری و اطلاع‌رسانی را مد نظر قرار داده و در خصوص آن فرهنگ‌سازی کنند. اقدامات باید همگام و هم‌راستا در حوزه توسعه گردشگری انجام شود و در این مسیر گام برداریم.
رقابت منطقه‌ای در گردشگری ادبی
در سال‌های اخیر بسیاری از کشورهای منطقه و همسایه ایران همچون ترکیه، تاجیکستان و آذربایجان اقداماتی را جهت مصادره برخی از شعرا و ادبای ایران به نام کشور خود صورت داده‌اند. در حال حاضر کشورهای ترکیه و افغانستان در خصوص مولوی ادعاهایی دارند و همچنین ترکیه مدعی است که ابوعلی سینا پزشک و ادیب ایرانی نیز به ترکیه تعلق دارد. خلدی‌نسب کارشناس حوزه گردشگری ضمن اشاره به تلاش کشورهای همسایه برای مصادره چهره‌های ادبی ایران به «جهان‌صنعت» گفت: اگر در خصوص معرفی و مطرح کردن شعارها و سخنان چهره‌های مشهور ادبی و تاریخی خود اقدام نکنیم، کشورهای دیگر نام‌آوران ادبیات ما را به نام خود مصادره کرده و از ظرفیت‌های آن چهره‌ها برای توسعه فرهنگ و گردشگری خود بهره می‌برند.
وی افزود: اگر اشعار زیبای رودکی و سایر چهره‌های کشورمان را در اقصی نقاط ایران دیوارنویسی کنیم دیگر سایر کشورها جرات نخواهند کرد که اعلام کنند این شاعر شهیر به کشوری غیر از ایران تعلق دارد. در سال‌های اخیر از همین غفلت ما استفاده شده و مولانا که متعلق به فرهنگ و تمدن ایران است توسط برخی از کشورهای همسایه مصادره شده است. وی ضمن ابراز امیدواری جهت همکاری دستگاه‌ها با هدف معرفی جاذبه‌های گردشگری ادبی در کشور اضافه کرد: امیدوارم وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و شهرداری‌ها اقدامی مقتضی برای شناساندن چهره‌های فرهنگی و ادبی ایران صورت دهند. به نظرم باید تمام تلاش خود را برای نسل آتی انجام دهیم و چه زیباست مطالب مطرح شده توسط بزرگان و شعرای ایرانی در معرض دید دانش‌آموزان و مردم قرار داشته باشد تا به ایرانی بودن خود افتخار کنند. افزون بر این، پیام بزرگان ایران در هنگامی که گردشگران به ایران سفر می‌کنند می‌تواند از طریق دیوارنوشت‌ها به آنها منتقل شود. این کارشناس حوزه گردشگری در خاتمه یادآور شد: آرامگاه‌های بزرگان و شعرای ایرانی نیز می‌تواند با برگزاری برنامه‌هایی به محل‌هایی برای شناخت بیشتر فرهنگ و بزرگان ایران‌زمین تبدیل شود.
اقدامات انجام‌شده برای توسعه گردشگری ادبی
طبیعتا شهرداری به سبب تکلیفی که در حوزه ارائه خدمات به شهروندان دارد باید اقدامات مقتضی جهت معرفی جاذبه‌های گردشگری و از جمله گردشگری ادبی را به انجام رساند.
جهت اطلاع از اقدامات شهرداری تهران برای معرفی جاذبه‌های ادبی تهران از محمد مویدی سرپرست شرکت توسعه فضاهای فرهنگی شهرداری تهران پرسیدیم که چه اقدامتی در جهت معرفی جاذبه‌های ادبی پایتخت گرفته است که وی گفت: شرکت توسعه فضاهای فرهنگی در راستای تلاش برای حفظ آثار تاریخی اقدامات زیادی انجام داده است. از مهم‌ترین خانه‌هایی که توسط شرکت توسعه فضاهای فرهنگی بازسازی و مرمت شده‌اند می‌توان به خانه سیمین و جلال، خانه اخوان‌ثالث، خانه دکتر شریعتی و خانه استاد معین اشاره کرد.
بنابراین امروز مجموعه‌ای از خانه‌موزه‌هایی در اختیار سازمان توسعه فضاهای فرهنگی شهرداری تهران قرار دارد که تلاش شده ضمن حفاظت از ویژگی‌های تاریخی و فرهنگی آنها در مسیر بهره‌برداری شهروندان تهرانی قرار گیرد.
وی افزود: تلاش داریم در خانه‌موزه‌ها دستاوردهای فرهنگی، ویژگی‌ها و ارزش‌های اخلاقی شخصیت صاحب موزه را به نمایش بگذاریم. نمونه کامل و ارزشمند آنچه گفته شد در خانه سیمین و جلال وجود دارد که این مجموعه مورد تقدیر و تشویق موسسه ایکوم قرار گرفته و نیز جوایز ملی و بین‌المللی را به سبب مرمت، حفاظت و بهره‌برداری اخذ کرده است.
مویدی در خصوص برنامه‌های شرکت توسعه برای ترغیب شهروندان به گردشگری ادبی نیز ابراز داشت: «بحث ایجاد گردشگری تخصصی نیز مدنظر است؛ به هر حال یکی از سرفصل‌های گردشگری می‌تواند گردشگری ادبی باشد و یکسری از خانه‌موزه‌هایی در شهر تهران وجود دارند که ظرفیت ایجاد گردشگری ادبی و تورهای فرهنگی را دارند. امیدواریم این فرصت به وجود بیاید که شرکت توسعه فضای گردشگری ادبی در تهران را تقویت کند و در کنار آن گردشگری تاریخی را داشته باشیم تا افراد بتوانند به صورت هدفمند از خانه‌موزه‌های تاریخی سازمان توسعه بهره‌مند شوند.»
اگرچه شهرداری تهران اقداماتی را در جهت تحقق گردشگری ادبی در کشور انجام داده اما به نظر همچنان کشور در حوزه گردشگری ادبی با ضعف‌ها و کمبودهای فراوانی روبه‌رو است و از وزارت میراث فرهنگی و سایر نهادهای مربوطه انتظار می‌رود اقدامی اساسی برای استفاده از ظرفیت‌های گردشگری ادبی در کشور صورت دهند.
منبع: جهان صنعت
نادر نینوایی