[مهتاب جودکی]«مجتبی» قدم‌هایش را از گنبد نمکی تا مزرعه میگو شمرده است، ٣٧٠ قدم. از استخرهای درحال ساخت تا گنبد نمکی راه دوری نیست، اما آنها که از اجرای این عملیات در ژئوپارک قشم دفاع می‌کنند، دست می‌گذارند روی فاصله ٦کیلومتری بولدوزرها تا غار نمکی و می‌گویند این ساخت‌وساز به غار آسیب نخواهد زد. مثل استاندار که دیروز از غار بازدید کرد و گفت: «برخی براساس خبری جعلی برای افکار عمومی دغدغه ایجاد می‌کنند، اما تبلیغات منفی که براساس منافع یا ناآگاهی شکل می‌گیرد، راه به جایی نمی‌برد.» با واگذاری ١٢٠٠ هکتار زمین و صدور مجوز پرورش میگو در کنار گنبد و غار نمکی، حریم این اثر نقض شده و بعد از مخالفت‌های بسیار، رئیس‌جمهوری هم به سرپرست وزارت جهاد کشاورزی نامه زده است که «حفظ منافع مهم در فهرست سازمان یونسکو ضروری است.» در قشم همه حواس‌ها جمع راهاندازی استخر میگو در نزدیکی ژئوسایت‌ها، گرفتن کارت‌های زرد و قرمز از سازمان جهانی یونسکو و خروج از فهرست ژئوپارک‌هاست. یک روز می‌گویند عملیات ساخت مزرعه با دستور قضائی متوقف شده است و روز دیگر خبر می‌دهند برای کاهش آسیب کمی جا‌به‌جایش کرده‌اند. اما بومیان جزیره به «شهروند» می‌گویند بولدوزرها همچنان به کار مشغول‌اند.
«جهاد کشاورزی استان هرمزگان چطور بدون اطلاع سازمان منطقه آزاد قشم اراضیِ در مجاورت ژئوسایت جهانی غارنمکی را واگذار کرده است؟» روز پنجشنبه حمیدرضا مومنی، مدیرعامل منطقه آزاد قشم در بازدید خبرنگاران از جزیره به این سوال پاسخ داد: «ماده ١١٢ قانون مناطق آزاد می‌گوید تمام اختیارات مدیران دستگاه‌های مختلف به غیر از نیروهای امنیتی و قضائی باید به مدیران مناطق آزاد تفویض شود و در احکام برنامه ششم توسعه هم به این موضوع تأکید شده است، اما جهاد کشاورزی نسبت به اجرای این قانون اقدام نمی‌کند.» ایلنا دیروز به نقل از مومنی گزارش داد که بخشی از این زمین‌ها هجدهم اسفند سال پیش و مابقی سال ٩٨ واگذار شده است: «یکی از این مجموعه اراضی به جوانی متولد سال ٧٧ و بخشی دیگر به مردی متولد ١٣١١ و مابقی هم به افراد دیگر.» طبق مستندات منطقه آزاد قشم، جهاد کشاورزی برای واگذاری این اراضی استعلام نگرفته و بر این اساس این واگذاری‌ها غیرقانونی است. مدیرعامل منطقه آزاد قشم خبر داده که فعلا توانسته‌اند دستور توقف کار بر اراضی را بگیرند و درخواست غرامت کنند. رئیس جمهوری هم در نامه‌اش گفته که «بدون تدبیر و هماهنگی اقدامی صورت نگیرد.» اما عملیات ساخت در مزارع پرورش میگو دور از این دستورها و توصیه‌ها درحال انجام است.
خاک از بین خواهد رفت
مجتبی اسماعیلی از گنبد نمکی تا سایت پرورش میگو قدم‌هایش را شمرده است: «٣٧٠ قدم تا خود گنبد.» او راهنمای زمین-گردشگری (ژئو تورگاید) است و می‌گوید: «٣٠٠ متر زمین‌های واگذارشده درست زیر پای گنبد نمکی است. بعضی مسئولان می‌گویند این زمین‌ها از دهانه غار ٦-٥ کیلومتر فاصله دارد، درحالی‌که گنبد و دهانه غار فاصله زیادی از هم دارند. آنها درباره غار نمکی حرف می‌زنند، اما باید بدانیم این تأسیسات تهدیدی برای خود گنبد نمکی است.» به گفته او جدا از آسیب به گنبد، پرورش میگو «به این روش منسوخ» خاک را از بین خواهد برد و زندگی را برای اهالی سخت خواهد کرد: «١٢٠٠ هکتار را با بولدوزر به کرت‌های بزرگ تقسیم و در هر کدام استخر خاکی درست می‌کنند، کف آن را آهک‌پاشی و بعد با آب شور دریا پُرمی‌کنند. حجم عظیم آب شوری که وارد ١٢٠٠ هکتار می‌شود، ژئومورفولوژی منطقه را دچار آسیب خواهد کرد. صاحبان مجموعه درنهایت تا پنج‌سال دیگر می‌توانند از اینجا استفاده کنند، چون آب‌گیری و تخلیه در یک بند خاکی تا حدی ممکن است و باید بروند به یک زمین جدید.»
مجتبی اینها را می‌گوید و می‌پرسد: «ضایعات پرورش میگو قرار است کجا برود؟» این نگرانی دیگر او و مخالفان راهاندازی پرورش میگو در زمین‌های بکر قشم است. آنها می‌گویند سواحل غرب جزیره به‌زودی از بین خواهد رفت. بعد می‌گوید: «با پرورش میگو در ١٢٠٠ هکتار، بوی میگو تمام منطقه را برخواهد داشت و دیگر اینجا نمی‌شود زندگی کرد. قشم یک منطقه گردشگری است و به جای این همه سرمایه‌گذاری برای میگوی پرورشی که مشتری داخلی ندارد و دست آخر باید صادر شود، می‌توانستند پارک‌‌موزه بزنند و مردم بومی را سر کار ببرند.»
او مشکل را در مدیریت دوبعدی منطقه می‌بیند: «منطقه آزاد یک مدیریت دارد و استانداری و فرمانداری یک مدیریت دیگر. منطقه آزادی‌ها می‌گویند آن ١٩ ارگانی که به پرورش میگو مجوز داده‌اند، اشتباه کرده‌اند و آن ١٩ ارگان می‌گویند منطقه آزاد هم اشتباه کرده است. اما حرف ما این است که هر دوی آنها اشتباه کرده‌اند، چه کسی به درد مردم بومی می‌رسد؟»
بومی‌ها راضی نیستند
«بومی‌ها از راه افتادن این تأسیسات بسیار ناراحت هستند. مردم دلسرد شده‌اند.» مجتبی اینها را می‌گوید. اولینبار نیست که راهاندازی پرورش میگو قشم را تهدید می‌کند. مجتبی که همیار ژئوپارک هم است، می‌گوید، از این بی‌توجهی دلسرد شده است: «درد ما فقط یک جا نیست. دوکوهک زیستگاهی مناسب برای حیوانات کنارساحلی است اما راهش را بسته‌اند و تبدیل شده به پرورش میگو. برای مردم قشم دیگر ساحلی باقی نمانده یا داده‌اند به سافاری یا هتل یا در آن ماهی خشک می‌کنند. پس سهم مردم چیست؟»
مدافعان راهاندازی سایت‌های پرورش میگو، اشتغال‌زایی را برای بومیان بهانه می‌کنند اما بعد از سروصدای این پروژه در قشم، بسیاری از بومی‌های جزیره و دهیارها راضی به آوردن اسم‌شان نیستند. یکی‌شان به «شهروند» می‌گوید: «چند نفر آدم پیدا کردند، بنر دست‌شان دادند که بگویند باید از سرمایه‌گذار در قشم حمایت کرد اما آنها مردم بومی نبودند.» یکی از اهالی قشم به «شهروند» می‌گوید: «من بچه این منطقه‌ام، اما اصلا ندیده‌ام کسی در این سایت‌ها مشغول به کار شود.»
حتی اگر آسیبی به ژئوسایت نرسد
اشتباه است
راضیه لک، رئیس پژوهشکده علوم زمین و رئیس پیشین سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی به «شهروند» می‌گوید: «حق ندارند در ژئوسایت چنین ساخت‌وسازی داشته باشند؛ چون آوردن آب دریا برای پرورش میگو به گنبد نمکی آسیب خواهد زد اما حتی اگر هیچ آسیبی هم نمی‌رساند، به دلیل اینکه در سایت‌های ژئوپارک نباید هیچ نوع مواد مصنوعی و غیربومی به کار برد، ساخت‌وساز ممنوع است. این قوانین بین‌المللی است و ما موظف به رعایت دستورالعمل هستیم. آنها حتی به عوارض بعدی هم نگاه نمی‌کنند و می‌توانند قشم را از ثبت جهانی بیرون بیاورند.» به گفته او سازمان زمین‌شناسی هم به‌زودی به این مسأله واکنش نشان خواهد داد: «وظیفه داریم این موضوع را اعلام کنیم و حتما این کار را می‌کنیم؛ اما قدرت مطالبه همگانی از نامه‌ها و درخواست‌های ما بیشتر است.» رئیس پیشین سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی می‌گوید با راهاندازی استخرهای پرورش میگو و پرکردن آنها از آب دریا، خطر انحلال در گنبد و غار نمکی جدی می‌شود: «چون نرخ تبخیر بالا و شوری ٣٥ در هزار و انحلال در لایه‌های زیرین و گنبد نمکی محتمل است.»
واگذاری اراضی در جزیره قشم از سال ۱۳۹۶ در حالی شروع شد که همان سال پروژه ژئوپارک این جزیره موفق شد که به فهرست ژئوپارک‌های یونسکو بازگردد. این ژئوپارک یک بار در سال ۱۳۸۵ ثبت جهانی شده بود، اما در سال ۱۳۹۱ به دلیل آنچه مشکلات مدیریتی اعلام شد، کارت قرمز گرفت و از این فهرست خارج شد. حالا بار دیگر خطر بیخ گوش ژئوپارک است.
رئیس پژوهشکده علوم زمین می‌گوید: «هر زمان خطایی رخ دهد، کارت زرد می‌گیریم و بعد کارت قرمز. ما یک بار دیگر این تجربه را داشته‌ایم و حالا باید خیلی مراقب باشیم و قوانین را بند به بند اجرا کنیم. زیرا رونقی که در قشم و ژئوسایت‌های آن در جریان است، به دلیل جهانی‌شدن آن بوده و قشم تنها ژئوپارک جهانی ایران است.» به گفته او یکی از بندهای مورد نظر یونسکو، به کار نبردن مصالح غیرطبیعی و غیربومی در ژئوسایت‌هاست و این در حالی است که «در نقاطی که پرورش میگو راهاندازی می‌شود، حتما مصالحی را می‌آورند که طبیعی نخواهد بود و همین‌جا ایران کارت زرد خواهد گرفت.»