افزایش تولید رشد نرخ
یکی از سیاست‌های اصلی دولت یازدهم از زمان شروع به‌کار تغییر شرایط بخش کشاورزی بود که در سال‌های قبل از آن بیشترین آسیب را دیده بود. کاهش تولید و افزایش واردات رشد بخش کشاورزی را در سال 1387 به منفی 23 درصد رساند و کشاورزی در میان بخش‌های دیگر اقتصادی بواسطه مدیریت نادرست خسارت زیادی دید. آمارهای رسمی کشور نشان می‌دهد از سال 92 بتدریج میزان تولید محصولات کشاورزی افزایش یافت و به‌دنبال آن نرخ رشد سالانه این بخش هم مثبت بود. تراز تجاری بخش کشاورزی هم که در سال 92 منفی 8 میلیارد دلار بود در 8 ماهه اول امسال با کاهش 4 میلیارد دلاری به منفی 4 میلیارد دلار رسیده است. گزارش آماری بانک مرکزی نشان می‌دهد مجمــوع تولیــد محصـــولات کشــاورزی شــامل محصـــولات زراعــی، بــاغی، دامــی و شــیلات در ســال ١٣٩٢ حــدود 96.7 میلیون تن بـود کـه نسـبت بـه سـال قبـل 4.3 درصـد افـزایش نشان می‌دهد. به این ترتیب ارزش افـزوده بخـش کشـاورزی در سـال ١٣٩٢ نسبت به سال قبل از افزایش 4.7 درصدی برخوردار شد.
سال 93 هم مجموع تولیدات کشاورزی معادل 104.2 میلیون تن بود که نسبت به سال 1392 معادل 7.5درصد افزایش داشته است. ارزش افزوده بخش کشاورزی در این سال در مقایسه با سال 92 افزایش 3.8 درصدی را نشان می‌دهد. ارزش افزوده بخش کشاورزی تا سال 97 منفی نبوده و در سال 94 این نرخ 5.5 درصد و سال 96 معدل 3.2 درصد بوده است. اما گزارش مرکز آمار از منفی شدن ارزش افزوده کشاورزی خبر می‌دهد.
تراز تجاری رو به مثبت
تراز تجاری در بخش کشاورزی از سال ۶۸ تا سال ۸۴ به منفی دو میلیارد دلار رسید و در بعضی سال‌ها حتی زیر یک میلیارد بوده و این یعنی کشور ما در این حوزه وابستگی زیادی نداشت اما در سال‌های اخیر تراز تجاری ما به منفی ۸ میلیارد دلار رسیده و این نشان دهنده از دست دادن فضای تجاری و وابستگی به واردات و کاهش تولید است. وضعیت واردات و صادرات محصولات کشاورزی نشان می‌دهد که کسری تراز بازرگانی این بخش در سال 92 در مقایسه با سال قبل ٤/٠ درصد افزایش یافته و به ٤/٨ میلیارد دلار رسید. تحولات ناشی از واردات و صادرات محصولات کشاورزی موجب شد که در سال 1393، کسری تراز بازرگانی این بخش در مقایسه با سال قبل 31.7 درصد کاهش یابد و به 5.6 میلیارد دلار برسد. آمارهای مربوط به تحولات تجارت خارجی بخش کشاورزی در سال‌های 91-1389 نشان از افزایش کسری تراز بازرگانی این بخش دارد به طوری که کسری تراز بازرگانی به طور متوسط سالانه 22.3 درصد رشد داشته است؛ اما از سال 92 تا 94 این کسری کاهش قابل توجهی دارد، به‌گونه‌ای که در هر سال به‌طور متوسط 26.8 درصد کاهش می‌یابد. تراز تجاری کشاورزی و غذا در سال 92 منفی 8.1 میلیارد دلار بود که این رقم در سال 96 به نصف رسیده که چهار میلیارد دلار بهبود را نشان می‌دهد. در 8 ماهه اول سال 97 اما تراز تجاری بخش کشاورزی حاکی از آن است که تراز غذایی کشور در مقایسه با مدت مشابه سال قبل 1.2 میلیارد دلار بهبود یافته و از منفی 3.5 میلیارد دلار در سال 96 به منفی 2.3 میلیارد دلار رسیده است.
افزایش ضریب خوداتکایی
به‌خاطر مدیریت ناکارآمد در سال‌های گذشته، آسیب جدی به کشاورزی و تولیدات آن در کشورمان وارد شد و ضریب خوداتکایی ملی کاهش یافت و برای نمونه خودکفایی تولید محصول استراتژیکی مانند گندم که در سال 83 به دست آمده بود در سال‌های بعد از دست رفت طوری که در اواخر دولت دهم بیش از 9میلیون تن واردات گندم داشتیم. از این‌رو دولت رسیدن به ضریب خوداتکایی به 80 درصد را هدف اصلی در تولیدات کشاورزی قرار داد به این ترتیب از سال 92 تا ۹۶ تولیدات کشاورزی از ۹۷ میلیون تن به ۱۱۸ میلیون تن رسیده و در بخش تولید به ۸۰ درصد خودکفایی دست یافته‌ایم و خودکفایی گندم دوباره در کشور محقق شد. در سال‌های ۹۰ تا ۹۲ ضریب خودکفایی در انرژی غذایی ۵۵درصد و ضریب وابستگی ۴۵ درصد بود که با اقدامات انجام شده در چهار سال اخیر، ضریب خودکفایی در انرژی غذایی به ۸۰درصد رسیده است.
آمار با تولید نمی‌خواند
با این حال برخی کارشناسان در این رابطه معتقدند که آمارهای تولید در
6 ماهه اول امسال افزایشی است، بخشی از محصولات در نیمه اول و بخشی هم در نیمه دوم برداشت می‌شود. میزان تولید در آمار نهایی رشد بخش کشاورزی اثر‌گذار است و با توجه به افزایش تولید بسیاری محصولات رشد مثبت بخش تا پایان سال قطعی به‌نظر می‌رسد. آمار رشد بخش کشاورزی در پایان سال می‌تواند رقم بخورد. از سوی دیگر امسال تولید گندم یک میلیون تن بیشتر و تولید دانه‌های روغنی هم نسبت به سال گذشته 2 برابر بود، بر اساس آمار گمرک تقریباً 500 هزار تن گوجه فرنگی گلخانه‌ای از کشور صادر شده که با احتساب صادرات 70 هزار تن رب امسال در کشور یک میلیون تن گوجه تولید شده است پس با توجه به میزان تولید انتظار داریم نرخ نهایی رشد بخش تا پایان سال مانند سال‌های گذشته
مثبت باشد.
رابطه ارزش افزوده و تولید
مجتبی فالوج، معاون مؤسسه پژوهش‌های برنامه‌ریزی، اقتصاد کشاورزی نیز در گفت‌و‌گو با «ایران» علت کاهش رشد بخش کشاورزی در نیمه اول سال را افت تولید محصولات باغی و میوه‌های هسته دار، گردو و پسته به‌خاطر سرمازدگی دیررس بهاره و خشکسالی و تلفات در مرغداری‌ها به‌خاطر آنفلوانزای پرندگان دانست. به گفته فالوج چون محصولات باغی ارزش افزوده بیشتری دارند افت تولید آن محصولات تأثیر بیشتری بر کاهش نرخ رشد بخش کشاورزی دارد طوری که با وجود افزایش مجموع تولید عدد رشد 6 ماهه منفی است، در واقع ارزش افزوده با تولید رابطه یک به یک ندارد. تصور ما این است تا آخر سال با ورود تولیدات دیگر ارزش افزوده بخش هم مثبت شود. تولیدات زراعی، آبزیان دام و طیور باعث رشد ارزش افزوده کشاورزی خواهد شد و ما به این موضوع شک نداریم. او با ارائه آماری گفت: در 6 ماهه امسال 7 تا 8 درصد کاهش تولید در محصولات باغی داریم اما میزان تولید در مجموع در همین مدت 2 درصد نسبت به مدت مشابه سال قبل بیشتر است. باید بگویم نرخ رشد منفی به‌دلیل شرایط اقلیمی حادث شده است اما رشد تولید و رشد بخش کشاورزی در مجموع تا پایان سال مثبت خواهد شد. فالوج گفت: از سال 92 تا سال 97 به‌طور متوسط سالی 4 میلیون افزایش تولید داشتیم و برآورد ما برای میزان تولید در سال 97 حدود 122 میلیون تن است و افزایش تولید در نهایت نسبت به سال 96 معادل
2 میلیون تن خواهد بود.
رشد منفی نمی‌ماند
سید حسن کاظمی، رئیس مؤسسه پژوهش‌های برنامه‌ریزی، اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی در گفت‌و‌گو با «ایران» علت کاهش رشد 6 ماهه را این‌گونه پاسخ داد:
بر اساس گزارش مرکز آمار نرخ رشد بخش کشاورزی در
6 ماهه نخست امسال منفی بود، با توجه به مثبت بودن این نرخ در چند سال گذشته علت آن را چگونه می‌توان توضیح داد؟
امسال ما در حوزه کشاورزی با دو مشکل برخورد کردیم؛ یک مشکل سرمازدگی شدید و سرمای دیررس بهاره بود که موجب کاهش شدید تولید میوه‌های سردرختی که ارزش افزوده بالایی دارند، شد. مشکل دیگر موضوع تولید پسته بود که امسال به‌دلیل خشکسالی آسیب زیادی دید و تولید کم شد، باغ‌های پسته از بین نرفته اما شرایط جوی باعث کاهش تولید شد. آماری که مرکز آمار از رشد کشاورزی در 6 ماهه اول امسال ارائه کرده به‌خاطر همین کاهش تولید محصولات باغی و پسته منفی است اما تولیدات دیگر مانند تولیدات دامی زراعی، شیلاتی و... افزایشی است.
چرا تولید بالای محصولات دیگر از منفی شدن رشد جلوگیری نکرد؟
معنی آمار این نیست که در 6 ماهه اول امسال نسبت به مدت مشابه سال قبل قدرت تولید ما کاهش یافته است بلکه به‌دلیل ادامه تولید و رشد تولید محصولاتی مانند مرکبات تولیدات شیلاتی و دامی تا پایان سال رشد منفی جبران می‌شود. تولید محصولات باغی در 6 ماهه امسال نسبت به مدت مشابه سال گذشته 7 درصد کاهش یافته اما مجموع تولیدات کشاورزی در همین مدت نسبت به سال گذشته 2 درصد بیشتر شده است اما در محاسبات ارزش افزوده بخش‌ها مسأله قیمت، نیروی کار، میزان عدد سرمایه و... اثر‌گذار است بنابراین اگر محصولاتی که ارزش افزوده بیشتری دارند کاهش تولید پیدا کنند به‌خاطر اهمیت نقش آن در محاسبات موجب کاهش عدد رشد می‌شوند.امسال به‌خاطر محدودیت تولیدات باغی ارزش افزوده بخش کشاورزی در کل کاهش را نشان می‌دهد.
با توجه به اینکه رشد بخش کشاورزی در سال‌های اخیر مداوم مثبت بوده تا پایان سال باید منتظر رشد کشاورزی باشیم؟
یک باغ پسته 7 سال طول می‌کشد تا به بار بنشیند و عمر مفیدی نزدیک به 30 سال دارد، باغ‌های پسته ما از بین نرفته بلکه امسال به‌دلیل شرایط جوی میزان تولید کم بوده که انتظار داریم سال آینده این کمبود جبران شود پس با وجود این کاهش رشد اقتصادی در بخش کشاورزی تداوم نخواهد داشت و حتماً در پایان سال عدد رشد مثبت می‌شود. انتظار ما برای رشد بخش کشاورزی بی‌منطق نیست به‌عنوان مثال در 8 ماهه نخست امسال میزان صادرات 1.5 میلیارد دلار بود و تراز تجاری کشاورزی به سمت مثبت شدن پیش می‌رود.