عماد صدر در هم میهن نوشت: این گلایه یکی از مخاطبان هم‌میهن بود که چند روز پیش در تماس تلفنی به دفتر روزنامه هم‌میهن مطرح کرد. بعد از این تماس خبرنگار هم‌میهن با پیگیری از کسانی که برای خرید خودرو ثبت‌نام کرده بودند، متوجه دریافت مبالغ اضافی خودروسازها از متقاضیان خودرو شد. متقاضیان خودرو ادعا می‌کنند که دریافت مبالغی به عنوان مابه‌التفاوت درحالی‌ست که آنها قبلا این مبالغ را پرداخت کرده بودند. اگر متقاضیان خودرو از دی تا فروردین را 100 هزار نفر در نظر بگیریم، یعنی ایران‌خودرو حدود 2 هزار میلیارد تومان مبلغ اضافی از خریداران خودرو دریافت کرده است. شهروندان این اقدام خودروسازان را به‌نوعی زورگیری جدید از خریداران خودرو می‌دانند.
ریزش روی کاغذ
«ریزش بی‌سابقه قیمت خودرو»؛ این تیتر بسیاری از رسانه‌های اصولگرا در رابطه با بازار خودرو در چند روز گذشته بود. اگرچه قیمت خودرو در دهه سوم اردیبهشت‌ماه روندی نزولی پیدا کرد، اما انگار خودرو بازار را بازی داد و این ریزش قیمت چشم‌گیر و پایدار نبود. اگرچه قیمت‌ها روی کاغذ پایین آمد، اما بررسی‌های هم‌میهن از دلالان بازار خودرو و خریداران نشان می‌دهد که این کاهش قیمت کاغذی، تاثیری در بازار نداشت و این ریزش قیمت، بازار خودرو را از 25 تا 30 اردیبهشت قفل کرد. یک دلال خودرو در این رابطه به خبرنگار هم‌میهن گفت: «بعد از اینکه خبر ریزش قیمت خودرو آمد، تعداد خریداران در بازار زیاد شد اما فروشندگان شانه خالی کردند. تنها کسانی که نیاز فوری به پول خود را داشتند، خودروهای خود را می‌فروختند. ما که کارمان معاملات خودرو است می‌دانیم که این ریزش موقتی است و خودروهای خود را تا بازگشت قیمت نمی‌فروشیم. فقط کسانی که شدیداً پول لازم داشتند، فروشنده بودند و به نظرم حتی 10 درصد خریداران هم خودرو گیرشان نیامد.» در رابطه با دلایل ریزش قیمت خودرو حرف زیاد است، اما شاید اصلی‌ترین دلایل این ریزش اخبار مربوط به برجام و کاهش قیمت دلار در بازار آزاد باشد. یکی دیگر از دلالان در این رابطه گفت: «هرچند وقت یک‌بار اخبار مربوط به برجام را دوباره در رسانه‌ها مطرح می‌کنند تا بازار را کنترل کنند. ما که دیگر امیدی به برجام نداریم و این کار را نوعی بازی با بازار می‌دانیم. من فکر می‌کنم که ریزش قیمت دلار اصلی‌ترین دلیل ریزش قیمت خودرو بود، اما عقیده دارم که دلار به‌زودی دوباره رشد می‌کند و خودرو هم دوباره گران می‌شود.» بررسی‌ها نشان می‌دهد که قیمت خودرو در بازار آزاد دوباره روند صعودی به خود گرفته است و احتمالا به‌زودی دوباره قیمت خودرو صعودی شود و این ریزش‌های شدید که برخی‌ها راجع به آن تیتر می‌زنند، در بازار آزاد خودرو نوعی جوک محسوب می‌شود.
شرط‌بندی روی اسب مرده
هنوز معلوم نیست که دولت چند خودرو پیش‌فروش کرده، اما آخرین پیش‌فروش خودروهای داخلی حدود 900 هزار دستگاه بود. کارشناسان عقیده دارند که دولت بیش از ظرفیت تولید خودروسازان داخلی خودرو پیش‌فروش کرده است و همین موضوع می‌تواند چالش‌های زیادی در بازار خودرو ایجاد کند. تولید خودروی کشور در زمان اوج خود که چالش تحریم را هم نداشت، حدود یک میلیون و 700 هزار دستگاه در سال بود. ایران‌خودرو و سایپا ادعا کردند که در سال 1402 به ترتیب 700 تا 800 هزار خودرو خواهند ساخت، اما کارشناسان عقیده دارند که این میزان تولید در شرایط فعلی امکان‌پذیر نیست. اما چرا می‌گوییم که این مقدار تولید چندان منطقی به نظر نمی‌رسد؟ اول اینکه دولت به شدت با مشکلات ارزی دست‌وپنجه نرم می‌کند و خبرهایی وجود دارد که دولت دو ماه است که ارز برای واردات قطعات خودرو به قطعه‌سازان نداده است. این اتفاق چندماه آینده خودش را در بازار نشان می‌دهد. دوم اینکه چند سالی است که به دلیل فرسایش صنعت تولید برق، برق کشور در تابستان قطع می‌شود. در زمان بحران برق اولین جایی که برق ندارد هم بخش تولید است. احتمالا امسال هم قطعی برق به صنعت خودروسازی ضربه می‌زند و خودروسازان نمی‌توانند هدف‌گذاری تولید خود را محقق کنند. سومین موضوع مورد توجه این است که دولت همه ظرفیت تولید یک سال‌ونیم آینده خودروسازان را پیش‌فروش کرده است. حال اگر یک نفر بخواهد در تابستان خودروی خود را تعویض کند، دیگر نمی‌تواند امیدی به دریافت خودرو از کارخانه داشته باشد و در این شرایط باید خودروی خود را از بازار آزاد تهیه کند. بسیاری از کارشناسان عقیده دارند که قیمت خودرو با نزدیک شدن به فصل تابستان و با توجه به اینکه وضعیت ارزی و تولیدی کشور هم مطلوب نیست، افزایش پیدا می‌کند و مانورها روی ارزانی قیمت خودرو چندان دوام نمی‌آورد. همچنین عقیده دارند تنها در یک صورت می‌توان بازار خودرو را سروسامان داد و آن هم امضای برجام است. نکته دیگر در رابطه با خودروسازان این است که همین حالا هم چندباری از برنامه عقب مانده‌اند. عده‌ای از ثبتنامکنندگان خودرو که قرار بود قبل از عید خودروی خود را تحویل بگیرند، هنوز بلاتکلیف مانده‌اند و خودرویی تحویل نگرفته‌اند. از طرفی فرایند پیش‌فروش خودروها هم فرایند شفافی نیست. وزارت صمت ادعا کرد که قرعه‌کشی حذف شده است و همه می‌توانند خودرو بگیرند، اما تعیین نوبت ثبتنامکنندگان چگونه انجام می‌شود؟ این روزها که تورم هر روز بالا می‌رود، آنکه زودتر خودروی خود را تحویل بگیرد، برنده است. وزارت صمت قرعه‌کشی خودرو را حذف کرد، اما احتمالا حالا برای تعیین نوبت تحویل خودرو قرعه‌کشی می‌کند.
از بازار چه خبر؟
با اینکه بازار خودروی ایران بازاری دستوری است، اما قیمت در بازار آزاد چندان به خبرها و دستورهای دولت توجهی نمی‌کند. این روزها بسیاری از مردم برای حفظ ارزش پول خود به خرید خودرو روی می‌آورند و چون خودرو نقدشوندگی به نسبت بالایی هم دارد، به کالایی مناسب برای سرمایه‌گذاری تبدیل شده است. یکی از نمایشگاه‌داران خودرو در محدوده سیدخندان به خبرنگار هم‌میهن گفت: «ارزانی اخیر خودرو از 20 اردیبهشت شروع شد و تا 27 اردیبهشت هر خودرو نهایتا 5 درصد ارزان شد، اما این ارزانی ادامه نداشت که هیچ، پایدار هم نبود و قیمت‌ها حالا دوباره به سرجای اول خود بازگشته است. زمانی که قیمت‌ها پایین آمد مردم زیادی برای خرید خودرو به ما مراجعه کردند اما ما هم خودرو نفروختیم تا تکلیف قیمت مشخص شود. من حدس می‌زدم که قیمت دوباره بالا می‌رود و اگر در قیمت‌های پایین خودروهایم را می‌فروختم دیگر نمی‌توانستم خودرو بخرم و ضرر می‌کردم. من هم از ارزانی قیمت خودرو خوشحال می‌شوم اما اگر این ارزانی پایدار باشد. اگر پایدار نباشد، برای ما ضرر است.» فعالان بازار خودرو در زمانی که خودرو ارزان شده بود، از بازار رفتند و دست خریداران را در حنا گذاشتند. یک خریدار خودرو که برای خرید به نمایشگاهی واقع در خیابان جمهوری مراجعه کرده بود، به خبرنگار هم‌میهن گفت: «من خیلی وقت بود که دنبال خرید یک پراید دست دوم بودم. خودرو که ارزان شد، آمدم که خرید کنم، اما ماشین خوب برای خرید پیدا نکردم یا همه ماشین‌هایی که برای فروش گذاشته بودند، مشکل داشتند و یا قیمت رو بالا می‌گفتند. الان پیش خودم می‌گم ای‌کاش همون دو هفته پیش می‌خریدم، چون این ارزونی خیری برای من نداشت.»
قیمت‌ها در بازار دوباره به سطح قبلی خود برگشت و حالا بیم آن می‌رود که قیمت‌ها در ماه‌های آینده بیشتر هم بشود. قیمت یک پژوه 206 مدل 1401 در بازار آزاد به حدود 550 تا 580 تومان رسیده است. کوئیک آر مدل 1402 حدود 375 تا 380 میلیون تومان در حال معامله است. پژوه 207 مدل 1401 حدود 740 میلیون تومان در بازار معامله می‌شود. نکته مورد توجه دیگر در بازار آزاد خودرو چندقیمتی بودن است. نرخ مشخصی برای خودروهای بازار آزاد وجود ندارد و هر کسی هر نرخی را که دوست دارد روی خودروی خود می‌گذارد. فروشندگان و دلالان خودرو مردم را می‌ترسانند که خودرو در آینده نزدیک گران می‌شود، پس بهتر است هرچه زودتر خودرو بخرید و همین موضوع باعث می‌شود تا خودرو را بالاتر از معمول بفروشند. البته با توجه به آمارهای اقتصادی مانند چشم‌انداز تورم، وضعیت واردات خودرو و وضعیت ارزی کشور، دلالان پربیراه نمی‌گویند و انگار تنها کسی که متوجه تلاطم آینده نشده، دولت است.
نگاه کارشناس
گفت‌وگو با امیرحسین کاکایی عضو هیئت علمی دانشگاه علم و صنعت :
وقتی دولت فروشنده خودروست، به کجا شکایت کنیم؟
دولت میزان زیادی خودرو در 20 اسفندماه سال 1401 پیش‌فروش کرد و حالا بیم آن می‌رود که خودروسازان توانایی تحویل خودروهای پیش‌فروش شده را نداشته باشند. امیرحسین کاکایی، عضو هیئت علمی دانشگاه علم و صنعت در گفت‌وگو با هم‌میهن در این رابطه گفت: «دولت با مشکل ارزی جدی روبهرو است و در این شرایط واردات قطعات با مشکلات جدی روبهرو می‌شود. سوال این است که آیا در تابستان برق قطع می‌شود یا نه؟ حتی اگر خودروساز برای تولید خودروهای پیش‌فروش‌شده برنامه‌ریزی کرده باشد، باز هم عوامل بیرونی این برنامه‌ریزی را به‌هم می‌زنند. اگر برق قطع شود، تولید عقب می‌افتد و دولت نمی‌تواند خودرو تحویل دهد.»
بسیاری از مشتریان خودرو از افزایش هزینه 20 میلیون تومانی آپشن‌ها در سال جدید برای تحویل خودرو گلایه کرده‌اند. نظر شما در این رابطه چیست؟
واقعیت این است که در مقابل کل هزینه‌ها و آن سودی که آن افراد می‌برند، اصلا رقمی نیست. ولی خُب این نتیجه تورمی کشور است و خودش مسئله است. این کار درست نبود. یک مسئله دیگر خود قیمت‌گذاری است. اینکه قیمت‌گذاری دقیقا چطور و قرار است چه اتفاقی بیفتد، هنوز مبهم است. از یک طرف قرار بود طبق مصوبه شورای رقابت باشد و قرار شد قیمت قطعی اعلام کنند. اعلام قیمت‌ها که از شب عید معلوم بود یک ماه طول کشید. کسانی که قصد خرید خودرو دارند سود زیادی می‌برند، اما از افزایش قیمت خودرو که به دلیل تورم است شکایت می‌کنند. من این گلایه را در اسفندماه شنیدم و قرار شد ایران‌خودرو و سایپا در این مورد توضیح دهند. برخی از کسانی که خودرو ثبت‌نام کرده بودند هم باید قبل از عید خودرو تحویل می‌گرفتند، اما تحویل نگرفتند. دولت در رابطه با مسئله خودرو، اشتباهات بزرگی مرتکب شد. دولت خودش را فروشنده خودرو کرد و همین موضوع باعث شد تا جای گلایه‌ای از خودروسازان باقی نماند. وقتی خود دولت، فروشنده خودرو است ما به چه کسی شکایت کنیم؟ به نظرم الان وضعیت خوب ما است. با این حجم پیش‌فروش که دولت انجام داده، شب عید به مشکلات زیادی برمی‌خورد.
دولت چه تعداد خودرو پیش‌فروش کرده است؟
تعداد خودروهای پیش‌فروش‌شده هم جای بحث دارد. من تاکنون آمار دقیقی در رابطه با تعداد خودروهای پیش‌فروش‌شده ندیدم، اما می‌دانم پیش‌فروش 900 هزار خودرو قبل از عید قطعی شده است. مردم 100 میلیون تومان واریز کردند تا در پیش‌فروش شرکت کنند، درحالی‌که این پول به دست دولت و خودروساز نرسید. این پول در بانک بلوکه شد و طبق قانون بانک باید سود این پول را پرداخت می‌کرد، اما پرداخت نکرد. به نظرم در پیش‌فروش خودرو مقصر اصلی، دولت است. همین افرادی که در بدنه دولت سامانه فروش خودرو را راه‌اندازی کردند، مقصر هستند. این سامانه را وزارت صمت، بدون اینکه به ابعاد این موضوع توجه کند، راه‌اندازی کرد.
ماجرای ثبت‌نام پیش‌فروش خودرو به موضوعی جدی تبدیل شده است. بسیاری از شهروندان ادعا می‌کنند که تعیین‌تکلیف ثبت‌نام خودرو برایشان حدود 2 ماه طول کشیده است. این موضوع چه ابعادی دارد؟
بله قبل از عید پیش‌فروش خودرو را شروع کردند. از مردم پول گرفتند. درحالی‌که همه فرایند ثبت‌نام کامپیوتری بود و می‌توانستند نهایتا در سه روز ماجرا را تعیین‌تکلیف کنند اما این موضوع دو ماه به تعویق افتاد. اصل مسئله اینجاست که اگر سامانه پیش‌فروش خودرو آماده نبود چرا از مردم پول گرفتید و این پول دو ماه در حساب بانک‌ها بلوکه شد؟ حدود 20 اسفند بود که ثبت‌نام را شروع کردند و تازه دو هفته پیش ماجرای خودرو تعیین‌تکلیف شد.
چقدر پول مردم در طرح پیش‌فروش خودرو در بانک‌ها بلوکه شد؟
900 هزار نفر برای خودروهای داخلی ثبت‌نام کردند و هر کدام 100 میلیون تومان پول واریز کردند و حدود 100 هزار نفر هم برای خودروهای خارجی ثبت‌نام کردند و 500 میلیون تومان واریز کردند.
وزارت صمت ادعا کرده بود که لاتاری خودرو را حذف می‌کند. ابتدا عرضه خودرو در بورس را مطرح کردند اما بعد دوباره عرضه در بورس منتفی شد و بعد ماجرای پیش‌فروش شروع شد. به نظر شما قرعه‌کشی حذف شده است؟
قبلا که ایران‌خودرو و سایپا قرعه‌کشی می‌کردند خبرنگاران در قرعه‌کشی حضور داشتند اما در ماجرای پیش‌فروش معلوم نیست چه اقدامی انجام دادند. هیچ خبرنگاری هم در این ماجرا حاضر نبود. ما قبول می‌کنیم که خودرو قرعه‌کشی نشد، اما تعیین نوبت‌های فروش چگونه انجام شد؟ کسی از این موضوع خبر ندارد. مردم باید بدانند نوبت‌دهی چگونه تعیین شده است. کسی سوال نپرسید که نوبت‌دهی‌ها چگونه تعیین شد. من عقیده دارم این تخلف به این دلیل بود که خود دولت فروشنده است. وقتی خود دولت تخلف می‌کند دیگر دست مردم به جایی بند نیست.
شورای رقابت ادعا کرده که قصد دارد قیمت خودرو را فصلی افزایش دهد. این کار امکان‌پذیر است؟
اعلام قیمت خودروهای پیش‌فروش شده حدود 2 ماه طول کشید. در این شرایط چطور می‌توانند قیمت‌ها را به صورت فصلی افزایش دهند؟ چه کسی در مقابل این تعلل‌ها پاسخگو است؟ آقایان برنامه‌ریزی می‌کنند اما اجرای برنامه‌ها اصل ماجرا است که هیچ‌وقت درست انجام نمی‌شود. دو ماهی که برای تعیین‌تکلیف خودروهای پیش‌فروش شده دچار تعلیق شدیم، فضای ابهام در بازار خودرو را بیشتر کرد. در این شرایط بازار خودرو به هم ریخت و پول بسیاری از مردم هم در بانک بلوکه شد.
منطق نوبت‌دهی خودروهای پیش‌فروش شده به چه شکل است؟ این منطق چه زیان‌هایی برای مردم دارد؟
هیچ‌کس از منطق نوبت‌دهی خبر ندارد. در شرایط تورمی هرکسی زودتر خودروی خود را تحویل بگیرد برنده است. در منطق جدید خودروهای وارداتی، یک نفر با پارتی‌بازی خودروی خود را تحویل می‌گیرد و دیگری باید یک‌سال در صف بماند. کسی که امروز خودرو بخرد، نسبت به کسی که دو روز بعد خودرو می‌خرد، برد کرده است، چه برسد به کسی که یک سال منتظر نوبت دریافت خودرو می‌ماند و در نهایت هم معلوم نیست که خودروی خود را می‌گیرد یا نه! سوال بعدی این است که آیا دولت کار درستی کرده که میزان تولید یک سال ایران‌خودرو و سایپا را پیش‌فروش کرده است؟ درحالی‌که این پول‌ها به چرخه صنعت هم سرازیر نشده است. دولت به صنعت هم زیان زده است، اما مردم را هم راضی نکرده است. فرض کنید شما رسیدید به اواسط مردادماه که مردم دوست دارند خودرو‌ی‌شان را عوض کنند و خودروی جدیدی بخرند. مثلا کسی می‌خواهد تارا بخرد، مگر دولت تارا دارد بفروشد؟ چطور می‌خواهند بازار را آن موقع کنترل کنند؟ سیستم قبلی فروش ترکیبی بود. یکسری را خودروسازها پیش‌فروش می‌کردند و بخشی برای فروش فوری داشتند. گونه ترکیبی از فروش عادی و فوری مدیریت بازار را انجام می‌داد. این شیوه دست دولت در مدیریت بازار خودرو را بسته است، چون دولت به اندازه تولید یک سال و نیم را فروخته است.
این امکان وجود دارد که دولت نتواند به کسانی که در پیش‌فروش خودرو ثبت‌نام کردند خودرو تحویل دهد؟
بله هر احتمالی وجود دارد. دولت با مشکل ارزی جدی روبهرو است و در این شرایط واردات قطعات با مشکلات جدی روبهرو می‌شود. سوال این است که آیا در تابستان برق قطع می‌شود یا نه؟ حتی اگر خودروساز برای تولید خودروهای پیش‌فروش‌شده برنامه‌ریزی کرده باشد باز هم عوامل بیرونی این برنامه‌ریزی را به هم می‌زنند. اگر برق قطع شود تولید عقب می‌افتد و دولت نمی‌تواند خودرو تحویل دهد. تکلیف بازار از لحاظ ارزی هم مشخص نیست و تولید هم با چالش‌های زیادی دست‌وپنجه نرم می‌کند. در این شرایط احتمال اینکه تحویل خودرو سر زمان نباشد بسیار زیاد است. به همین دلیل در سال‌های گذشته هیچ‌وقت اجازه نمی‌دادند خودروسازها تمام تولیدات‌شان را یکجا بفروشند.
مقصر اصلی بحران بازار خودرو کیست؟
مقصر اصلی وزارت صمت است. وزارت صمت به‌خصوص در مورد خودرو به طور کامل در برنامه‌ها شکست خورد. وزارت صمت می‌خواست با این کار حواس‌ها را پرت کند و حواس‌ها هم کاملا پرت شد، حالا همه متقاضیان خودرو درگیر افتتاح حساب بانکی و این مسائل برای دریافت خودرو شدند.
نظر شما در رابطه با وضعیت بازار خودرو در چند ماه آینده چیست؟
ظاهرا الان قیمت‌ها پایین آمده است. ولی واقعیت این است که به‌زودی اتفاقات بدی خواهد افتاد. من از الان نگران تیر و مرداد هستم، امیدوارم دولت بتواند وعده‌هایی که داده است را عمل کند، اما بازار خودرو با چالش‌های زیادی در آینده نزدیک روبهرو است. به‌زودی گرما می‌آید و کمبود برق خواهیم داشت که یعنی کمبود تولید و از طرف دیگر به نظرم میزان تولید خودروسازی ما به اندازه سال‌های گذشته نخواهد بود. همانطور که الان مشاهده می‌کنید قیمت خودرو کمی پایین آمده است. علتش این است که بازار خودرو به شدت شکننده است، اما قیمت مسکن را دقت کنید چقدر بالا می‌رود؟ چه اتفاقی می‌افتد؟ ارزش ریال پایین می‌آید. این را مطمئن هستم. ارزش ریال که پایین می‌آید قیمت کالاهای سرمایه‌ای بالا می‌رود. موقتی با گفتاردرمانی‌هایی دولت که انجام می‌دهد و این بحث‌هایی که می‌گویند خودروی دسته دوم وارد می‌کنیم، قیمت‌ها موقتی پایین می‌آید. ولی قطعا موقتی است چون بالاخره ما باید درآمد ارزی داشته باشیم تا بتوانیم کالا وارد کنیم. درآمد ارزی ما هم بالا نمی‌رود و روز به روز مصارف ارزی را بالا می‌بریم. احتمالا قیمت جهش می‌کند، مگر اینکه برجامی رخ بدهد و درآمد ارزی ما چند برابر شود که بعید می‌دانم به این راحتی باشد.
در رابطه با مشکل ارزی گفتید. ارز برای واردات قطعات نداریم؟
بله ارز برای واردات نداریم و بسیاری از قطعه‌سازان دو ماه است که ارز دریافت نکرده‌اند. خود آقای فرزین هم گفتند خودروسازان بروند برای خودشان فکری بکنند. اگر الان دو ماه ارز برای واردات قطعات نداریم یعنی دو ماه دیگر قطعه نمی‌آید. در این شرایط با چالش روبهرو می‌شویم. امیدوارم همه حرف‌های من غلط باشد، ولی اینها واقعیت است.