در واقع با وجود هشدارهای تهران و برخی کارشناسان و تحلیلگران این حوزه مبنی بر حضور فعال هسته‌های هیات تحریرالشام و گروه‌های متحد آن در بخش‌های شمال غربی سوریه اما مجموعه‌ای از عوامل داخلی و خارجی باعث شد تا بار دیگر جریان معارضان تندروی اسلامگرا و غیراسلامگرای سوری، از حاشیه به سوی متن تحولات سوریه به حرکت در بیایند. در واقع، اخبار رسیده از رسانه‌ها و منابع محلی گویای آن است که درگیریهای سنگینی در شهرها و روستاهای اطراف حلب و ادلب در جریان است. در همین راستا جالب آنکه این تنش‌ها درست همان زمانی که رجب طیب اردوغان، رییس‌جمهوری ترکیه صحبت از تشکیل کمربند امنیتی به میان آورد آغاز شد؛ آن هم در حالی که معارضان اِخوانی این روزهای سوریه هم به لحاظ اندیشه‌ای با نواخوانی‌های عدالت و توسعه ترکیه قرابت فکری داشته و هم اینکه سابقه حمایت و دریافت کمک‌های گوناگون اقتصادی، نظامی و اطلاعاتی از آنکارا را نیز در کارنامه خود به همراه دارند.
شهر شلوغ و غیبت کلانتر
در همین راستا چهارشنبه مورخ 7 آذرماه، گروه تروریستی هیات تحریرالشام سوریه که در غیاب داعش، بزرگ‌ترین معارض حکومت مرکزی سوریه در این روزها به شمار می‌آید، عملیاتی را تحت عنوان «بازدارندگی در برابر تجاوزات» در شمال غرب سوریه به راه انداخته و با استفاده از تسلیحاتی چون راکت‌اندازها و خمپاره‌ها، پیشروی زمینی به سمت مراکز استقرار ارتش سوریه در غرب حلب را آغاز کردند. به گزارش خبرگزاری المیادین به نقل از منابع محلی، مهاجمان که در قالب چند دسته از طریق گذرگاه‌های ترکیه وارد خاک سوریه شده‌اند، شامل گروه‌های مختلفی می‌شوند به طوری که حتی برخی منابع مدعی شده‌اند سازمان ارتش ملی سوریه که آشکارا از جانب ترکیه حمایت می‌شود نیز در این درگیری حضور دارد.
در واقع می‌توان گفت چند عامل در شکل‌گیری موج جدید خیزش معارضان سوری نقش مهمی دارد؛ نخست اینکه نیروهای زمینی و هوایی روسیه به دلیل درگیری مسکو در منازعه اوکراین، از حدود یکی،دو سال پیش، شروع به تخلیه بخشی از پایگاه‌های خود در سوریه کردند، همچنین جدای از این موارد به نظر می‌رسد که اشراف اطلاعاتی و سطح نظارت بر این گروه‌ها توسط روسیه نیز کاهش پیدا کرده است. در واقع هرچند که در طول یک ماه پیش، نیروی هوایی روسیه چند مرتبه مواضع تحریرالشام را هدف قرار داد اما تحولات جاری سوریه حاکی از آن است که کرملین یا در برآوردهای اطلاعاتی خود گمان نمی‌کرده که خطر خیزش مجدد این گروه‌ها تا این میزان جدی باشد، یا اینکه با وجود اطلاع داشتن از کم و کیف عمق این مساله، توان عملیاتی لازم را برای مقابله موثر و خنثی‌سازی پیش‌دستانه نداشته است.
دومین عامل مهم در این امر نیز خلأ حضور نیروهای حزب‌الله لبنان در این کشور است. در واقع به دنبال درگیریهای پیش آمده میان اسرائیل و حزب‌الله در این چندماه، این حزب بخش‌هایی از نیروهای خود را به منظور تقویت جبهه جنوب لبنان از سوریه خارج کرد. به گزارش دیده‌بان حقوق بشر سوریه، در اوایل پاییز امسال بود که حزب‌الله لبنان مقرهای خود را در شهرهایی همچون پالمیرا و اطراف آن تخلیه و نیروهای تیپ فاطمیون را جایگزین خود کرد. در واقع نیروهای حزب‌الله به واسطه شناخت از میدان نبرد سوریه و طی کردن آموزش‌های تخصصی، یکی از ستون‌های امنیتی حکومت مرکزی سوریه در مقابله با معارضانی همچون هیات تحریرالشام به حساب می‌آیند البته با این حال برخی منابع محلی اعلام کردند که نیروهای حزب‌الله، روز جمعه در درگیریهای جنوب حلب به منظور مقابله با سقوط این شهر حضور داشتند. سومین عامل اثرگذار در این موضوع نیز ضعف ساختارهای امنیتی، اطلاعاتی و نظامی حکومت بشار اسد است. پس از جنگ ویرانگر داخلی سوریه در دهه 2010 میلادی و با وجود حاکم شدن ثبات نسبی داخلی، دمشق نتوانسته تا به امروز به بازسازی و نوسازی ساختار، سازمان و ادوات ارتش بپردازد. همچنین از طرفی دیگر ضعف قدرت و اشراف اطلاعاتی و ضداطلاعاتی حکومت اسد نیز در عدم توانایی شناخت و پیشگیری از قدرت‌گیری این گروه‌ها نیز اثر دارد. در واقع هنوز که هنوز است سوریه نتوانسته به صورت کامل اثرات پس از جنگ داخلی را پشت سر بگذارد و همچنان با چالش‌های سیاسی، امنیتی، اجتماعی و اقتصادی مهمی روبه‌رو بوده که می‌تواند به عنوان ظرف مناسبی برای استمرار حضور گروه‌های معارض نقش ایفا کند.
دغدغه امنیت یا سودای توسعه؟
یکی از مهم‌ترین عوامل خیزش مجدد معارضان سوری، حمایت و تحریک این گروه‌ها توسط ترکیه است. در واقع آنکارا همیشه مدعی وجود تهدید و ناامنی از بخش‌های جنوبی مرزهای خود بوده و در همین راستا سعی داشته در این سال‌ها، با استفاده از بازیگران غیردولتی مانند هیات تحریرالشام و ارتش ملی سوریه هم به مقابله با گروه‌های کردی همچون پ.ک.ک که برخی مقرهای آنها در شمال سوریه مستقر است بپردازد و هم اینکه با خطرات ناشی از بی‌ثباتی در مرزهای جنوبی خود مقابله کند به طوری که درست در همان زمانی که اردوغان سخن از پروژه پاکسازی مرزهای جنوبی کشورش از تهدید تروریسم را با ایجاد کمربند امنیتی از دریای مدیترانه تا مرزهای ایران به میان آورد، این درگیری‌ها شروع شد!
با این حال نمی‌توان و نباید از ادعای همیشگی ترکیه بر بخش‌هایی از سوریه همچون حلب و تلاش این کشور به منظور رقابت با ایران و قصد او برای کوتاه کردن دستان تهران در منطقه نیز غافل شد. در همین راستا محمد عیسی، کارشناس سیاسی سوری به خبرگزاری کردپرس گفت: «ممکن است آنکارا به این نکته پی برده باشد که جنگ هنوز تمام نشده و تجزیه سوریه در آینده‌ای نزدیک روی خواهد داد، از این‌رو تصمیم گرفت که سهم خود را از حساب دولت دمشق که در موقعیت ضعیفی قرار دارد، به دست بیاورد و به اهداف تاریخی خود مبنی‌بر تسلط بر حلب دست یابد.» از سویی دیگر به این موضوع نیز باید توجه داشت که سوریه، دروازه ورود به مدیترانه بوده و تسلط بر آن می‌تواند عمق استراتژیک مناسبی را در اختیار هر بازیگری قرار دهد؛ مساله‌ای که ترکیه سعی داشت تا از زمان شروع جنگ داخلی سوریه، دسترسی ایران را به این منطقه از بین ببرد.
آخرین وضعیت درگیری‌ها و آینده منازعات
به هر حال درگیریهای سوریه وارد مرحله مهمی شده و طبق آخرین اخبار تا هنگام تنظیم این گزارش تا عصر روز جمعه، معارضان توانسته‌اند به نزدیکی جنوب حلب برسند آن هم در حالی که به ادعای برخی منابع خبری، شهر مهم خان طومان سقوط کرده و به دست معارضان افتاده است. با این حال به گزارش خبرگزاری‌های الجزیره و اسپوتنیک، ارتش سوریه از روز جمعه ضدحملات خود را در شهرهای حلب و ادلب شروع کرده و در این راستا با رگبار موشکی، مرکز فرماندهی گروه‌های معارض موسوم به «اتاق مشترک عملیات مبارزین» را مورد هدف قرار داده است. با این حال و با توجه به موارد پیشتر گفته شده همچون کاهش حضور روسیه و ضعف داخلی سوریه آن هم در زیر سایه روابط مشکوک ترکیه با معارضانی همچون تحریرالشام و ارتش ملی سوریه، مشخص نیست که این‌بار منطقه پرماجرای خاورمیانه در انتظار چه حوادثی خواهد نشست؟