جمعیت‌شناسی تحصیلات ۱/۲ میلیون کارمند دولت

پانیذ رحیمی، در فرهیختگان نوشت: یکی از موضوعات جالب‌توجه در داده‌های مرکز آمار، وضعیت تحصیلی کارکنان دستگاه‌های دولتی و غیردولتی است. در ادامه به‌طور مفصل به این موضوع پرداخته شده است. موضوع حائز اهمیت اینکه درمجموع وضعیت تحصیلی کارکنان دولت از سال 1385 تا 1401 و 1402 بهتر شده است. طبق این آمارها، طی سال گذشته از 2.1 میلیون کارمند دولت، 2.6 درصد تحصیلات زیردیپلم، 13 درصد دیپلم، 6.8 درصد فوق‌دیپلم، 50 درصد لیسانس، 22.36 درصد فوق‌لیسانس و 5.2 درصد نیز دارای مدرک دکتری بوده، اما در سال 1385 این ترکیب بدین‌صورت بوده که 12.7 درصد زیردیپلم، 26.7 درصد دیپلم، 20 درصد فوق دیپلم، حدود 35 درصد لیسانس، 3.8 درصد فوق لیسانس و 2.1 درصد مدرک دکتری داشته‌اند.

2.1 میلیون کارمند دولت، سهم 64 درصدی دو وزارتخانه
براساس گزارش مرکز آمار ایران در سال‌های گذشته تعداد کارمندان دولت بدون احتساب نهادهای نظارتی، انتظامی و وزارت دفاع به حدود 2 میلیون و 112 هزار نفر رسیده است. وزارت آموزش‌وپرورش با حدود 910 هزار نفر و سهم 43 درصدی در رتبه اول قرار دارد. پس از آن وزارت بهداشت با 439 هزار نفر و سهم 21 درصد در رتبه دوم قرار دارد. وزارت اقتصاد با 131 هزار نفر و سهم 6.2 درصد در رتبه سوم، نهادهای انقلابی با 89 هزار نفر و سهم 4.2 درصدی در رتبه چهارم و وزارت دادگستری با 86 هزار نفر و سهم 4.1 درصد در رتبه پنجم قرار دارد. وزارت علوم با 82 هزار نفر و سهم 3.9 درصدی و وزارت نفت با 77 هزار نفر و سهم 3.7 درصدی در رتبه‌های بعدی هستند. صداوسیما با 15.5 هزار نفر در رتبه 16 جای گرفته است. مجلس با 1586 نفر و وزارت خارجه با 3056 نفر به ترتیب کمترین کارمندان را دارند. وزارت ورزش با 5822 و وزارت گردشگری با حدود 6 هزار نفر دو وزارتخانه‌ای هستند که به ترتیب در رتبه‌های بعدی و دارای کمترین تعداد کارمندان بوده‌اند. وضعیت تحصیلی کارمندان دولت نیز به این شرح است که از 2.1 میلیون کارمند دولت، 2.6 درصد تحصیلات زیر دیپلم، 13 درصد دیپلم، 6.8 درصد فوق دیپلم، 50 درصد لیسانس، 22.36 درصد فوق لیسانس و 5.2 درصد نیز دارای مدرک دکتری هستند.

زیر دیپلم‌ها در کجا مشغولند؟
براساس گزارش مرکز آمار ایران، وزارت راه و شهرسازی با 5 درصد، وزارت صمت با 4.7 درصد و وزارت میراث فرهنگی با 4 درصد در رتبه‌های اول تا سوم با بیشترین سهم کارمندان زیردیپلم قرار دارند. وزارت گردشگری، مجلس شورای اسلامی، وزارت بهداشت، وزارت ارشاد و وزارت کشاورزی هر کدام با 3.6 تا 3.7 درصد در رتبه‌های بعدی قرار گرفته‌اند. کمترین سهم در بین دستگاه‌های دولتی و غیردولتی مربوط به وزارت نیرو با 0.3 درصد، وزارت دادگستری با 0.6 درصد، وزارت ارتباطات با 0.8 ‌درصد، وزارت‌خارجه با 0.9 درصد و وزارت اقتصاد با 1 درصد بوده است.

زیر لیسانس‌ها کجا کار می‌کنند؟
وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات با حدود 39 درصد، وزارت نفت با 36 درصد و وزارت راه و شهرسازی با 29.5 درصد بیشترین کارمندان زیر لیسانس را دارند. وزارت میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری با 27 درصد، نهادهای انقلابی با 26 درصد، وزارت بهداشت با 25 درصد، وزارت صمت با 24 درصد، مجلس شورای اسلامی با 22.4 درصد، وزارت آموزش‌وپرورش و وزارت امور اقتصادی هر کدام 22 درصد و ریاست‌جمهوری با 21 درصد در ادامه لیست قرار دارند. وزارت نیرو با 10 درصد از کارمندان، وزارت دادگستری با 12.8 درصد و وزارت امور خارجه با حدود 13 درصد، به ترتیب کمترین کارمندان زیر لیسانس را دارند. وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و وزارت دادگستری هرکدام با 14 درصد، وزارت جهاد کشاورزی و وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی هر کدام با 17 درصد، سازمان صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران، وزارت ورزش و جوانان و وزارت کشور با 19 درصد سهم جمعیت سازمان‌هایی را تشکیل می‌دهند که بین 10 تا 20 درصد کارمند دارای تحصیلات کمتر از دیپلم، دیپلم و فوق‌دیپلم دارند. البته حائز اهمیت است درنظر گرفته شود در این آمار تعداد تمامی کارمندان اعم از بخش خدمات تا مدیران رده بالا ارزیابی شده و بعضا بالا بودن میزان تحصیلات تا فوق‌دیپلم لزوما به معنای کم بودن تحصیلات یا کم بودن تعداد کارمندان تحصیل‌کرده در یک سازمان یا ارگان نیست و باید با توجه به جمعیت رده‌های ابتدایی سازمانی به‌طور دقیق‌تر ارزیابی و بررسی شود.

لیسانسه‌ها کجا کار می‌کنند؟
بررسی آمارهای کارمندان تحصیل‌کرده در مقطع لیسانس نشان می‌دهد وزارت دادگستری با 57 درصد بیشترین تعداد، وزارت بهداشت با 55 درصد در رتبه دوم و وزارت آموزش‌وپرورش با 54 درصد در رتبه سوم قرار دارد. درمجموع نزدیک به 50 درصد از کارمندان دولت دارای مدرک لیسانس هستند. وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی نیز با 49 درصد در رده‌های بعدی قرار گرفته است. نهادهای انقلابی با 47 درصد، وزارت اقتصاد، صداوسیما و وزارت ارشاد هر کدام در حدود 46 درصد در رتبه‌های بعدی قرار دارند. وزارت علوم، تحقیقات و فناوری با 19 درصد کمترین تعداد کارمند لیسانسه را دارد. مجلس با 25 درصد، وزارت‌خارجه با 26 درصد، ریاست‌جمهوری با 31 درصد و وزارت نفت و وزارت ارتباطات هر کدام با 38 درصد در رتبه‌های بعدی جای گرفته‌اند.

چه دستگاه‌هایی بیشترین فوق‌لیسانس‌ها را دارند؟
نگاهی به داده‌های مرکز آمار ایران نشان می‌دهد کارمندان وزارت خارجه با سهم 53 درصد در رتبه اول با مدرک فوق لیسانس قرار دارند. به عبارتی، از کل کارمندان این وزارتخانه، 53 درصد فوق لیسانس هستند. وزارت‌نیرویی‌ها با 45 درصد، مجلسی‌ها و کارکنان ریاست‌جمهوری با 44 درصد به ترتیب در رتبه‌های دوم تا چهارم قرار دارند. وزارت بهداشت با 8.5 درصد، نهادهای انقلابی و وزارت ارتباطات هر کدام با 21 درصد در رتبه‌های اول تا سوم با کمترین سهم کارمندان دارای فوق لیسانس قرار دارند.

5 درصد کارمندان دولت دکتری دارند
آنگونه که آمار منتشر‌شده از سوی مرکز آمار ایران نشان می‌دهد، گویا تحصیل‌کرده‌های مقطع دکتری نتوانسته‌اند حق خود را از آمار کارمندان دستگاه‌های دولتی بستانند؛ به‌طوری‌که تعداد کارمندان دارای تحصیلات مقطع دکتری در 5 ارگان‌ دولتی یعنی وزارت کشور، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، وزارت راه و شهرسازی، وزارت آموزش‌و‌پرورش و وزارت امور اقتصادی و دارایی حدود یک درصد است. البته در این میان باید توجه داشت که وزارت علوم،‌تحقیقات‌و‌فناوری مقر اصلی کارمندان با تحصیلات دکتری است؛ به این ترتیب 36 درصد از کارمندان این وزارتخانه را این افراد تشکیل می‌دهند که حتی فاصله قابل توجهی با وزارت بهداشت به‌عنوان رتبه دوم کارمندان دارای تحصیلات دکتری دارد. پس از وزارت علوم اما 12 درصد از کارمندان وزارت بهداشت دکتری دارند. در ادامه این لیست مجلس شورای اسلامی 9 درصد، وزارت امور خارجه 8 درصد، وزارت جهاد کشاورزی و نهادهای انقلاب اسلامی هرکدام 6 درصد، ریاست‌جمهوری و وزارت نیرو 4 درصد و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی 3 درصد سهم دارند. جمعیت 2درصدی‌ها را نیز کارمندان وزارت دادگستری، وزارت صنعت، معدن و تجارت، وزارت میراث فرهنگی صنایع‌دستی و گردشگری، وزارت نفت، وزارت ورزش و جوانان، سازمان صدا‌و‌سیمای جمهوری اسلامی ایران و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات تشکیل می‌دهند.
وزارت اقتصاد با سهم 0.6 درصدی، کمترین کارمند دکتری را دارد. در این وزارتخانه از 131 هزار و 595 نفر کارمند، تنها 797 نفر از آنان دارای مدرک دکتری هستند. وزارت راه و شهرسازی و آموزش‌و‌پرورش با 0.9 درصد در رتبه بعدی قرار داشته و وزارت کشور و وزارت تعاون هر کدام با 1.4 در رتبه‌های چهارم و پنج جای گرفته‌اند.
به‌طور کلی اگر تحصیلکرده‌های مقاطع کارشناسی‌ارشد و دکتری را تحت عنوان تحصیلات تکمیلی در نظر بگیریم، باز هم عنوان وزارت علوم در ابتدای این لیست قرار دارد و مجموعا با در نظر داشتن کل آمار کارمندان این سازمان به نظر می‌رسد وزارت علوم بیشترین جمعیت کارمندان دارای تحصیلات تکمیلی را به خودش اختصاص داده است. وزارت امور خارجه و مجلس شورای اسلامی نیز با 61 و 53 درصد بیشترین کارمندان دارای تحصیلات تکمیلی را دارند. در رده سازمان‌هایی که میانگین 40 تا 50 درصد کارمندان این مقطع در آنجا مشغول فعالیت هستند؛ وزارت نیرو، ریاست‌جمهوری، وزارت کشور، وزارت جهاد کشاورزی و وزارت ورزش و جوانان در این رده هستند.