در ابتدا از همان هنگامی‌که تنگه به گردش درآمد، آیا به روبل گره خورده بود یا مسئله یک اسطوره است؟ بیایید نظرات را دسته بندی کنیم. چه ارزی و به چه چیزی بستگی دارد؟ چرا تنگه در ماه مارس افت شدید دیگری را نشان داد؟
قزاقستان ارز خود را دیرتر از سایر جمهوری‌های اتحاد جماهیر شوروی سابق دریافت کرد. برای مدت طولانی صحبت ها فقط در مورد استقلال سیاسی جمهوری‌ها مطرح می‌شد، در حالی که قرار بود سیستم مالی اتحاد جماهیر شوروی حفظ شود. تمام این مباحث در سال 1993 (هنگامی‌که بانک مرکزی روسیه شروع به از دور خارج کردن تمام اسکناس‌های منتشر شده از سال 1961 تا 1992 نمود) پایان یافت. در قزاقستان در نوامبر 1993، تبدیل روبل اتحاد جماهیر شوروی با ارز جدید (تنگه) انجام شد. دقیقأ در این مرحله است که می‌توان بر تاریخ مشترک اقتصادی دو کشور و گردش روبل در قزاقستان نقطه پایان نهاد.
با وجود فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و ظهور فرصت‌هایی برای ورود به بازارهای خارجی، اقتصاد کشورهای مستقل مشترک‌المنافع هنوز به طور جدی به یکدیگر وابسته هستند. اگر به طور خاص در مورد قزاقستان و روسیه صحبت کنیم، در این صورت بحث در اینجا نه تنها در مورد حجم زیادی از صادرات روبلی به این جمهوری (که حدود 40% از کل تجارت خارجی آن را تشکیل می‌دهد)، بلکه در مورد برنامه‌های مدیریتی مشترک (shared drivers) تاثیرگذار بر ارزی که به شدت به بازارهای مواد خام وابسته است، می‌باشد.
یک مثال خوب، افت اخیر قیمت نفت است که در جریان آن روبل 22 درصد ارزان شد و ارزش تنگه 20.5 درصد کاهش یافت.
مؤلفه سرزمینی یک دلیل دیگر می‌باشد که پشت همبستگی مثبت دو ارز ایستاده است. به عنوان یک قاعده، هنگامی که خبرهای بد در مورد اقتصاد یکی از کشورها منتشر می‌شود، به عنوان مثال اعمال تحریم‌ها علیه روسیه، سرمایه گذاران شروع به فروش دارایی‌های نه تنها دولت «مشکل دار»، بلکه در همه کشورهای همسایه می‌کنند. روسیه و قزاقستان نه تنها نزدیک به هم قرار دارند و از جمهوری‌های سابق اتحاد جماهیر شوروی محسوب می‌شوند، بلکه عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا نیز هستند.
تصویر مشابهی در مورد سایر کشورها مشاهده می‌شود. برای مثال، داده‌های کلان اسف بار در صنعت آلمان، تأثیر منفی بر دارایی‌های سایر کشورهای اروپایی می‌گذارد. حتی بر انگلستان که در طول سال های حضور خود در اتحادیه اروپا از پوند استرلینگ صرف نظر نکرد.
تنگه در طول تاریخ کوتاه خود، چندین افت جدی ارزش در زمان تلاطم‌های اقتصادی جهانی را پشت سر گذاشته است، در سال 1999 این میزان افت 65 درصد، در سال 2009 معادل 25 درصد و در سال 2015 برابر 35 درصد بود. قزاقستان از این نظر کشوری منحصر به فرد نیست.
آیا منات جمهوری آذربایجان به نوعی به روبل وابسته است؟ می خواهم درک کنم که چرا ارز جمهوری آذربایجان چندین بار گرانتر از روبل روسیه است و برعکس پول قزاقستان 6 برابر ارزان تر از آن است و این در حالیست که به طور کلی، اقتصادهای جمهوری آذربایجان و قزاقستان مشابه هستند.
بیایید فراموش نکنیم که منات جمهوری آذربایجان با صفرهای وسطی‌اش چنان بی‌ارزش شد که مسئولان تصمیم به تغییر ارزش اسمی آن به صورت 5000:1 گرفتند! بدین ترتیب، اگر پیش از این اسکناس‌هایی با تعداد زیادی صفر در دست مردم بود که رایج‌ترین آنها 1000، 5000، 10000 مناتی بودند، در سال 2006 آنها از دور خارج شدند و منات «جدید» بیش از یک دلار قیمت پیدا کرد.
حقیقت این است که این اقدام، شکستی بر روند منفی کاهش ارزش پول وارد نکرد و ارزش منات نسبت به دلار از سال 2015 تا کنون به میزان 117% درصد کاهش یافته است.
بگذارید یادآوری کنم که برای نمونه نیز در بلاروس از سال 1992 چندین تغییر ارزش اسمی‌پول انجام شده است. تغییر ارزش اسمی مزایای اقتصادی جدی در پی ندارد. مگر اینکه نیازی به صدور اسکناس‌های کوچک و ارزان نباشد، که هزینه آن می‌تواند به میزان قابل توجهی از تغییر ارزش اسمی تجاوز کند.
در مجموع، آیا این داستان تغییر ارزش اسمی می آموزد که این کار محتوای درونی چندانی ندارد؟
می‌خواهم بگویم که ارزیابی اقتصادی کشورها، بر اساس نرخ پول آنها در برابر دلار منطقی نیست. در غیر این صورت می‌توان نتیجه گرفت که جزایر کیمن، اردن و تعدادی دیگر از کشورهای خاورمیانه از نظر اقتصادی توسعه یافته تر از اتحادیه اروپا یا ایالات متحده هستند. در حالی که ژاپن، که سومین رتبه در تولید ناخالص داخلی در جهان را دارد، با نرخ برابری 108 ین به ازای هر دلار، در وضعیت بدتری از لیبی، جایی که آنها فقط 42.1 دینار به ازای هر دلار می‌دهند، قرار می‌گیرد.
خوب، پس ممکن است به این سؤال پاسخ دهید که کدام یک از اقتصادهای روسیه، جمهوری آذربایجان یا قزاقستان قوی تر است؟ مردم در کجا بهتر زندگی می‌کنند؟
معمولاً وقتی می‌خواهند وضعیت مالی شهروندان کشورهای مختلف را با یکدیگر مقایسه کنند، شاخصی همچون سرانه تولید ناخالص داخلی را در نظر می‌گیرند که نشان دهنده ارزش بازاری کلیه کالاها و خدمات نهایی با در نظر داشت برابری قدرت خرید برای هر شهروند می‌باشد.
روشهای مختلفی وجود دارد به عنوان مثال، طبق برآوردهای صندوق بین المللی پول، در سال 2018 روسیه از نظر این شاخص در رتبه 50، قزاقستان 53 و جمهوری آذربایجان در رده 74 قرار دارند. در حالی که در همان زمان طبق گزارش بانک جهانی، قزاقستان در رتبه 54، روسیه 56 و جمهوری آذربایجان در جایگاه 78 قرار داشتند.
می‌توان نتیجه گرفت که مردم قزاقستان و روسیه تقریباً در شرایط یکسانی زندگی می‌کنند، در حالی که جمهوری آذربایجان با وجود منابع طبیعی غنی و نرخ بالاتر از پول ملی نسبت به دلار، همچنان از آنها عقب مانده‌تر است.
اوضاع برای ارز قزاقستان در سال 2020 چگونه خواهد شد؟ آیا می‌توان سناریویی ارائه نمود؟
سرنوشت تنگه تا حد زیادی به طولاتی شدن اقدامات قرنطینه‌ای بستگی دارد که تأثیر منفی بر اقتصاد جهانی در کل و قزاقستان در جزء خواهد داشت. بدون لغو قرنطینه، کسب و کار همچنان در حالت فلجی می‌ماند و تقاضای نفت در سطح پایین باقی خواهد ماند، به همین ترتیب، دو عامل به طور همزمان بر تنگه فشار وارد می‌کنند. به لطف موافقت نامه‌های اوپک پلاس، ممکن است تنگه تا 425 در مقابل یک دلار تقویت شود.