منطقه ‏آزاد چابهار؛ رتبه یک سودآوری

معصومه رضایی: هفته گذشته کلنگ احداث فرودگاه بین‌المللی چابهار با حضور محمد اسلامی، وزیر راه و شهرسازی، زده شد. او درباره الزامات ساخت فرودگاه در این منطقه می‏گوید: «فرودگاه یکی از الزامات اساسی مناطق آزاد است زیرا اگر به دنبال جذب سرمایه‌گذار خارجی هستیم اما سرمایه‌گذار نتواند مانند همه جای دنیا بدون ویزا وارد منطقه آزاد شود دچار اشکال است. بنابراین از دهه هفتاد صحبت‏هایی درباره احداث فرودگاه در منطقه آزاد چابهار بوده است. اما هیچ گاه سناریوهایی که برای ساخت فرودگاه در منطقه آزاد چابهار پیش‌بینی شده بود، به نتیجه نرسیدند.»گفت‏وگوی سازندگی با مدیرعامل منطقه آزاد چابهار را در ادامه بخوانید؛

درباره شهر لجستیک و الزامات توسعه راه‏های حمل و نقل در چابهار توضیح دهید. 

قوانین و مقرراتی که در مناطق آزاد وجود دارند بسیار سختگیرانه‌تر از سرزمین اصلی است. اما نگاه توسعه‏ای که درباره سواحل مکران و تمرکزی که بر چابهار در این روزها وجود دارد همه سیاستمداران و مسئولان را به این نتیجه رساند که ما باید برای چابهار فرودگاه مستقلی داشته باشیم. بخشی از دلایل ساخت فرودگاه در این منطقه نیاز منطقه آزاد به مرز هوایی و تسهیل ورود و خروج سرمایه‌گذاران است اما بخش مهم‌تر آن که برای ما اهمیت دارد مفهوم شهر لجستیک است. زیرا بر اساس طرح جامع شهر لجستیک کشور، ۴ شهر با این مختصات در ایران وجود دارند؛ تهران، چابهار، بندرعباس و بندر امام خمینی (ره). در نتیجه حتما باید امکانات و خدمات برای شهر لجستیک فراهم شود. بنابراین حتی اگر به دنبال ورود گردشگر به چابهار هم نباشیم به یک فرودگاه باری در این جا نیاز داریم.

با همین مبانی و منطق مجوز این فرودگاه صادر شده است. در اسفند سال ۹۷ با وزیر راه و شهرسازی توافق کردیم که با سرمایه‌گذاری منطقه آزاد، فرودگاه را بسازیم. اسفندماه توافق انجام شد و از فروردین ماه پیگیر صدور موافقت اصولی شدیم. در مهر ماه موافقت اصولی صادر شد. بر اساس مطالعاتی که انجام شده برآورد ما این است که با حدود ۵۵۰ تا ۶۰۰ میلیارد تومان بتوانیم فاز اول را راه اندازی کنیم. منابع مورد نیاز برای این بخش که طی برنامه زمانی سه ساله پیش‌بینی شده را از منابع داخی سازمان منطقه آزاد تعریف کردیم. در سال‏های گذشته به لحاظ درآمدی وضعیت خوبی داشتیم در‌نتیجه برای فاز اول نیاز مالی نداریم. برای ساخت هم با شرکت بزرگ فرودگاه‌ساز خارجی تفاهمنامه‏ای را که طراحی، تامین مالی و ساخت را با هم انجام دهد امضا کردیم. قرارداد نهایی با آنها امضا شده است و در تفاهمنامه ۴۵۰ میلیون دلار پیش بینی فاینانس برای این پروژه کردیم. ضمن اینکه با تعدادی از سرمایه‌گذاران حوزه کارگو در ایران مذاکراتی را انجام دادیم و زمینه حضور سرمایه‌گذار داخلی به عنوان شریک در فرودگاه را هم فراهم کرده‌ایم.

گفته می‏شود‌ زمین‏هایی که برای فرودگاه در نظر گرفته شده مالک‏های خصوصی دارند، چگونه با آنها به توافق رسیده‌اید؟ 

اراضی که برای فرودگاه در نظر گرفته شده ۲۸۱۵ هکتار است؛ ۵۰۰ تا ۶۰۰ هکتار زمین برای یک فرودگاه با اشل فازی یک که مد‌نظر ما‌ست، کفایت می‏کند. مجموع اراضی که معارض داشته و به مردم تعلق دارد کمتر از هزار هکتار است و مابقی آن آزاد است و جزو منابع ملی به حساب می‏آید، آن را هم با بنیاد مسکن و همچنین منابع طبیعی توافق کردیم که به منطقه آزاد و ساخت فرودگاه تعلق بگیرد. صورت جلسه‏ای را با مردم به عنوان مالکین خصوصی امضا کردیم. با مجموعه عمرانی استانداری هم توافقاتی صورت گرفته است که بر این اساس در مورد زمین‏هایی که به مردم تعلق دارند پاسخگوی اراضی مردم در توافقی که صورت گرفته، هستیم. به همین دلیل برای برآورده کردن حق مردم ممکن است جا‌به‌جایی و تهاتر هم صورت بگیرد. بنابراین در این زمینه نگرانی وجود ندارد چون با مردم به عنوان مالکین خصوصی، منابع طبیعی، بنیاد مسکن و هم استاندار توافقاتی انجام شده است و عملا در اجرای کار معارضی وجود ندارد.

در شرایط تحریم چگونه امکانات ساخت فرودگاه فراهم خواهد شد؟ 

ما ۴۰ سال است که تحریم هستیم بنابراین مشکلی در ساخت فرودگاه نداریم و آن را حتما می‏سازیم. ضمن اینکه سازنده‏های خوب داخلی داریم که می‏توانند این کار را انجام دهند. فقط بخشی از تجهیزات است که باید از خارج کشور تامین شود آنها را هم به شیوه‏ای که دیگر موارد مورد نیاز را تهیه می‏کنیم وارد خواهیم کرد.

نیازهای منطقه آزاد به راه‏های حمل و نقل تا چه اندازه حیاتی است؟ 

ویژگی مهمی که چابهار با فرودگاه پیدا می‏کند تکمیل ۴ ابزار مهم حمل و نقلی است. چابهار به عنوان شهر لجستیک، هر چهار ابزار حمل و نقل را همزمان دارد‌ و این موضوع حتما اثرات خوبی در رونق بندر، ریل، جاده خواهد داشت و به عنوان مکمل ابزارهای حمل و نقل، کمک‌کننده است. نکته دیگر در‌مورد فرودگاه که می‏تواند به همه صنایع و فعالیت‏های منطقه کمک کند، مدیریت زمان است. سرمایه‌گذاری که می‏خواهد وارد یک منطقه شود مهم‌ترین مساله برای او زمان است تا بتواند مدیریت زمان انجام دهد. بنابراین اگر سرمایه‌گذاری به هر دلیلی نیاز داشته باشد که در منطقه حضور یابد با وجود یک فرودگاه این امکان را خواهد داشت‌ در هر زمانی که می‏خواهد ورود و خروج کند. این مساله بر رونق فعالیت‏های سرمایه‌گذاران در چابهار اثر مثبتی خواهد داشت و افق روشن‌تری را برای صاحبان سرمایه برای حضور در منطقه ترسیم خواهد کرد.

واردات خودرو به مناطق آزاد محدود شده است. در این مورد نظر شما به عنوان مدیرعامل منطقه آزاد چابهار چیست؟ 

هیچ محدودیتی برای واردات این وسیله به مناطق آزاد وجود ندارد. اما آنچه‌ مهم است بین منطقه آزاد و سرزمین اصلی مقررات گمرکی لازم است که آن هم تابع مقررات واردات خودرو از خارج کشور است. بنابراین طبق قانون محدودیتی وجود ندارد اما با توجه به شرایط خاصی که درحال‏حاضر در آن قرار داریم ضرورت مدیریت تقاضای ارز در دستور کار است. شرایط ما به نوعی شرایط جنگی به حساب می‏آید بنابراین طبیعی است که مناطق آزاد هم سهمی از این هزینه‏ها را بپردازند. اما درباره چابهار چون شعاع حرکت حداکثر ۳۰ کیلومتر است پیشنهادی مطرح شده بر این اساس که برای تامین نیازهای منطقه آزاد بتوان واردات خودرو را دوبار از سر گرفت. منتها هنوز به مرحله تصمیم‌‌گیری نرسیده است.

نظر شما درباره اینکه سرمایه‌گذاری در منطقه آزاد هم مشمول مالیات شده، چیست؟ 

افزایش گروه‏های مالیاتی باعث تاثیر منفی روی منطقه آزاد خواهد شد. چون مکانیزم شفاف مالیاتی نداریم به گروه‏های مالیاتی اضافه می‏کنیم و همین باعث می‏شود تا گروه‏هایی که مشمولین واقعی مالیات هستند فرار مالیاتی داشته باشند. مکانیزم مالیات باید اصلاح شود. به عقیده من حذف مالیات در استان سیستان و بلوچستان یک مقوله کاملا امنیتی است زیرا ایجاد شغل کردن به معنی برقراری امنیت در منطقه است آن هم در شرایطی که مردم برای کمترین مقدار پول دست به هر کاری می‏زنند. بنابراین با مالیات گرفتن از مناطق آزاد بعضی از کارگاه‏ها مجبور به تعطیلی هستند. اگر سرمایه‌گذاری، منطقه آزاد را برای تولید انتخاب می‏کند برای این است که مالیات پرداخت نکند چون اگر قرار بر پرداخت مالیات باشد در همان تهران فعالیت خود را انجام می‏دهد و مناطق آزاد را برای فعالیت انتخاب نمی‏کند. من معتقدم تصمیم در افزایش گروه‏های مالیاتی عجولانه است و اثرات منفی در مناطق آزاد خواهد داشت زیرا منطقه آزاد را به عنوان یک مفهوم استاندارد بین‌المللی پذیرفته‌ایم و هیچ کدام از همسایه‏های ما در مناظق آزاد مالیات نمی‏گیرند. با این حال خیلی‏ها انتظار دارند که مناطق آزاد ایران هم مانند دیگر منطقه‏های آزاد در کشورهای همسایه باشند و به این فکر نمی‏کنند که چه امکاناتی برای مناطق آزاد ایران فراهم شده که آنها را در مقام مقایسه با دیگر کشورها قرار می‏دهیم.

معتقدم بحث ورود به مالیات مناطق آزاد تردید جدی برای سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی ایجاد می‏کند و ما را از مسیر اصلی خودمان منحرف خواهد کرد و سرعت ما را کند می‏کند؛ بنابراین باید راه‏های جایگزینی برای آنها وجود داشته باشد. با این حال حضور تولیدکننده‏ها این روزها در مناطق آزاد بیشتر شده و روند مثبتی داشته و این موضوع باید حمایت شود اما مطمئنا وضع مالیات بر منطق آزاد حتما به ضرر اقتصاد کشور خواهد بود. در‌نتیجه بهتر است‌ ابزار کنترل جدی بر گروه‏هایی که مشمول پرداخت مالیات هستند وجود داشته باشد نه اینکه گروه‏های مالیات‌دهنده را افزایش دهند. با این نوع نگاه به مناطق آزاد باید خیلی زود منتظر این باشیم که منطقه‏های آزاد در کشورهای همسایه میزبان سرمایه‌گذاران ایرانی
 و از دیگر کشورها باشند.

بهمن ماه سال گذشته همایشی با نام توسعه چابهار برگزار شد، از نتایج آن بگویید.

همایش توسعه چابهار که بهمن ماه سال گذشته برگزار شد در تصویرسازی و برندینگ این منطقه به جهت تعداد کشورهایی که برای بازدید به اینجا آمدند موثر بود و بیشتر هم موضوع مارکتینگ بندر در آن همایش مطرح بود. در راستای این هدف توافقنامه ایران و هند و افغانستان توسط سازمان بنادر برنامه‌ریزی شده بود. مذاکرات بسیار خوبی برای مدیریت بار افغانستان از طریق چابهار در آن اجلاس مطرح شد. هرقدر که رفت‌و‌آمد سرمایه‌گذاران خارجی به چابهار بیشتر شود و گروه‏های بیشتری به این منطقه رفت‌و‌آمد کنند، در بلند‌مدت روی برندینگ و ترافیک مسافر و سرمایه‌گذار موثر خواهد بود.

سرمایه‌گذاری در نیمه نخست سال ۹۸ را در منطقه آزاد چابهار، چگونه ارزیابی می‏کنید؟ 

در سه سال گذشته به اندازه ۱۰ سال پیش از آن قرارداد سرمایه‌گذاری منعقد کرده‌ایم. کل سرمایه‌گذاری محقق‌شده در سال ۹۳، ۶۳ میلیارد تومان بوده که این عدد در سال ۹۷ به ۹۸۲ میلیارد تومان رسیده است. در سال ۹۸ هم در ۶ ماهه نخست سال تقریبا به ۸۰۰ میلیارد تومان رسیده‌ایم که به طور حدودی با کل سال ۹۷ برابری می‏کند و معتقدیم تا پایان سال ۹۸ این عدد بزرگتر خواهد شد. اگر خط انتقال گاز به چابهار هر چه سریع‌تر برسد، یک تحول جدی در بحث واحدهای تولیدی خواهیم داشت. خط انتقال گاز در حال اجرا است و گفته‏اند تا اردیبهشت ۱۴۰۰ به چابهار خواهد رسید و به این معنی است که صنعت و تولید در این شهر وارد فصل جدیدی خواهد شد. در بحث بازاریابی و جذب سرمایه‌گذار کارهای بسیار زیادی انجام داده‌ایم و همین باعث شده تا در میان دیگر مناطق آزاد رتبه یک درآمد را داشته باشیم.

درباره حوزه مسئولیت اجتماعی چقدر فعالیت داشته‌اید؟ به نظر می‏رسد ‌مردم شهر قدیم چابهار همچنان نگاهی منفی به منطقه آزاد دارند. 

این نگاه طبیعی است. یک روز فنسی را کنار شهر چابهار کشیده‏اند و گفته‏اند شما مردم جدا و ما هم می‏خواهیم این طرف فنس شهر جدیدی بسازیم؛ با مردمی خاص و امکانات و خدماتی خاص. این تبعیض و دو گانگی آثاری را بر جای خواهد گذاشت. دلیل نگاه منفی مردم شهر قدیم هم این است که حس تبعیض در آنها ایجاد شده است. احساس دو‌گانگی و تبعیض باعث به‌وجود‌آمدن ناهنجاری‏های اجتماعی عمیقی خواهد شد. برای رسیدن به یکپارچگی در طرح توسعه پیشنهاد یکی شدن بخش قدیم شهر و منطقه آزاد را مطرح کردیم و مطالعاتی را با کمک دانشگاه تهران انجام دادیم تا بتوانیم به تغییر دیدگاه در مردم شهر قدیم نسبت به منطقه آزاد کمک کنیم. در ۲۵ سال گذشته منطقه آزاد ۲۰ کلاس درس در چابهار ساخته است اما ما همین الان حدود ۱۰۰ کلاس درس در حال ساخت داریم. ۱۳ مدرسه هم قرار است در آینده به بهره‌برداری برسند. این اتفاقات آن نگاه را عوض خواهد کرد. در حوزه بهداشت و درمان امکانات و خدمات خوبی را برای مردم تهیه کرده‌ایم. البته در جاهایی موفق بوده‌ایم و در بخش‏هایی هم نتوانسته‌ایم تاثیرات لازم را داشته باشیم. علی‌رغم اینکه به نفع منطقه آزاد نخواهد بود اما اعتقاد ما این است که این فنس باید برداشته شود و باید منافع مردم با منافع منطقه درگیر شود و آنها از نفع منطقه سود ببرند.

در سال‏های گذشته جذب سرمایه در منطقه آزاد چابهار چقدر سودآور بوده است؟ 

در سال ۹۲ مجموع تولیدات در منطقه آزاد چابهار ۵۰ میلیارد تومان بوده و ۴۶ واحد تولیدی هم در منطقه فعال بوده‏ اند اما امروز ما با ۲۶۶ واحد فعال که پروانه بهره‌برداری دارند روبه‏رو هستیم. به این معنی که تولیدات ما از سال ۹۲ تا ۹۶ بیش از ۲۰ برابر شده است. در واقع ۵۰ میلیارد تومان به ۱۰۸۳ میلیارد تومان تبدیل شده است. عدد کوچک است اما روندی که طی می‏کند درست و مثبت است.