مشکل هسته معاملات در بازار سرمایه ایران آسیب‌های فراوانی را برای سرمایه‌گذاران و فعالان بازار به همراه داشته است. در حالی که به جهت پویایی این بازار، معامله‌گران نیازمند دسترسی پرسرعت به اطلاعات نمادها هستند، کندی هسته معاملات گاه آنها را از انجام خرید یا فروش در یک زمان خاص محروم کرده و در نهایت موجب زیان مالی برای آنها می‌شود. هر روز با صدور کدهای جدید بورسی، فشار بر هسته معاملات افزایش می‌یابد تا جایی که در برخی ساعات ممکن است این هسته نتواند به خوبی عمل کند. از سوی دیگر گفته می‌شود به دلیل تحریم‌ها، طراحان خارجی هسته کنونی معاملات بازار حاضر به همکاری با کشور نیستند و از همین رو فعلا نمی‌توان به ارتقای آن و بهبود شرایط معامله امیدوار بود. اگرچه سازمان بورس اعلام کرده گروه‌های دانشگاهی و دانش‌بنیان داخلی در حال انجام مطالعاتی روی طراحی هسته معاملاتی بازار سرمایه هستند اما این روند ممکن است سال‌ها به طول انجامد! از همین رو سازمان بورس راه ساده‌تری را انتخاب کرده و آن، طولانی کردن زمان معاملات بوده است. با افزایش تعداد معامله‌گران و تعداد عرضه‌های اولیه در بورس، اکنون تعداد نمادهای پرطرفدار هم با افزایش چشمگیری مواجه شده که همین روند نیز در نهایت موجب فشار بر هسته معاملات و کندی عملکرد آن شده است. گفته می‌شود از همین رو است که سازمان بورس غالبا معامله نمادهایی که به طور معمول با صف خرید مواجه هستند را به ساعات پایانی منتقل میکند تا فشار بر هسته معاملات تعدیل شود.
تعویق معاملات از روی ناچاری
یک کارشناس بازار سرمایه در ارزیابی اقدام سازمان بورس در تعویق معاملات برخی نمادها به ساعات پایانی گفت: در واقع این یک تصمیم فنی است و هیچ ارتباطی به مسائل بازار ندارد. هسته معاملات بازار سرمایه تعدادی محدود از معاملات را می‌تواند پشتیبانی کند و به دلیل اینکه عدد سرمایه‌گذاران و فعالان بازار بسیار بیشتر شده، این هسته نیز دچار اختلال عملکرد شده است. همایون دارابی در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» اظهار کرد: هر نمادی در بازار وجود داشته باشد که تعداد معاملات آن با افزایش زیادی روبه‌رو باشد به ساعات پایانی منتقل می‌شود. مثلا پیش‌بینی می‌شود عرضه اولیه دیروز نزدیک به شش میلیون معامله خواهد داشت. نمادهایی مانند آن مثل سرمایه‌گذاری پویا که ۴۰۰ میلیون صف خرید داشت و اگر این را تقسیم کنیم تقریبا نزدیک به یک میلیون سفارش می‌شود. اینها محدودیت در هسته ایجاد می‌کنند. او تاکید کرد: این محدودیت سیستم معاملات ماست که بستر معاملات کوچکی دارد. به همین دلیل چاره‌ای نیست جز اینکه از روش‌های موازی‌سازی معاملات استفاده شود. دارابی ادامه داد: اینکه ساعت معاملات تغییر میکند صرفا به این خاطر است که معاملات انجام شود! زیرا اگر بخواهند در همان ساعات عادی معاملات این نمادها را با تعداد نزدیک به یک میلیون و بیشتر انجام دهند، عملا باعث از کار افتادن هسته معاملات می‌شوند. این کارشناس بازار سرمایه افزود: البته برخی از نمادها صرفا به طور موقت بعد از بازگشایی یا اعلام اطلاعات خاص این‌گونه بوده است مثلا پالایشگاه اصفهان در چند روز گذشته خارج از ساعت معاملات معامله می‌شد اما از روز گذشته وارد ساعات عادی معاملات شد. همین که تعداد معاملات نمادها به سمت عادی و معمولی برگردد مثلا از تعداد معاملات، می‌توان معاملات آنها را به ساعات عادی برگرداند. او همچنین با رد شائبه رانتی بودن این اقدام تاکید کرد: این هیچ ارتباطی به خود نمادها ندارد و صرفا به سهامداران آن بازمی‌گردد. مثلا در مورد عرضه‌های اولیه چون در روز عرضه اولیه حدود پنج میلیون نفر در بازار معامله می‌کنند می‌توانیم انتظار داشته باشیم که در روزهای آینده هم همین تعداد بخواهند سهام خود را برای فروش بگذارند یا تعداد تقاضای خرید همچنان بالا باشد. به همین دلیل این نمادها گاهی به ساعت دیگری منتقل می‌شوند تا فضای کلی بازار از کار نیفتد. در واقع هیچ دلیل خاص دیگری ندارد و رانتی هم برای کسی ایجاد نمی‌کند و عملا از روی ناچاری است. این کارشناس بازار سرمایه تصریح میکند: روز گذشته دیدیم که نمادی مانند شستا تا منفی کامل پیش رفت، ایران‌خودرو به صف فروش نشست و عملا شاهد بودیم که معامله در ساعات دیگر نمی‌تواند دلیل مثبت شدن نمادها باشد و حتی ممکن است با افت قیمتی هم مواجه شوند. واقعیت این است که یک‌سری از این نمادها عرضه اولیه هستند؛ مثل نمادهای لاستیک یزد و رایان هم‌افزا و سرمایه‌گذاری پویا و لیزینگ پارسیان که همگی نماد شرکت‌های کوچکی هستند که به تازگی عرضه اولیه شده‌اند و به آن معنا شرکت‌های بزرگی محسوب نمی‌شوند. در این ساعات معامله فقط یکی دو شرکت بزرگ خودرویی و شستا هستند که صرفا به دلیل تعداد بسیار زیاد معاملات است که به این ساعات منتقل می‌شوند. هر نماد دیگری هم که تعداد معاملات آن به این محدوده برسد سازمان بورس مجبور است که معاملات آن را به ساعت دیگری موکول کند تا هسته دچار توقف نشود.
بی‌نیازی بازار سرمایه از تبلیغات
این کارشناس بازار سرمایه همچنین درباره شائبه بالانگه داشتن شاخص کل برای جذب سرمایه‌گذار جدید تصریح میکند: با توجه به اینکه بازدهی بازار از ابتدای سال تا‌کنون بیش از ۲۰۰ درصد بوده است می‌توان گفت عملا همه وارد بازار سرمایه شده‌اند و فکر نمی‌کنم تعداد زیادی بیرون از بازار مانده باشند که دولت همچنان بخواهد آنها را تشویق کند تا وارد بازار شوند! دارابی می‌افزاید: فکر می‌کنم حداقل در موج کنونی افرادی که بیرون مانده‌اند یا کسانی هستند که ریسک‌پذیری بسیار پایینی دارند یا اینکه هنوز نتوانسته‌اند با بازار ارتباط برقرار کنند و منتظرند ببینند دوستانشان که وارد بازار شده‌اند چه سرنوشتی پیدا می‌کنند. او ادامه می‌دهد: من فکر نمی‌کنم هیچ دلیلی غیر از دلیل فنی برای تعویق معاملات وجود داشته باشد و امیدوار هستیم که مشکلات فنی که وجود دارد در چند هفته آینده کمتر شود و این موضوع تغییر کند.
زیان معامله‌گران
این کارشناس بازار سرمایه تاکید میکند: معامله در ساعت‌های متفاوت هم به شبکه کارگزاری فشار می‌آورد هم به سرمایه‌گذاران. چون برای مثال ممکن است فرد بتواند یک سهمی را بخرد و بخواهد نماد دیگری را بفروشد و می‌بیند که آن نماد در ساعت معاملاتی متفاوتی باز می‌شود. یا بخواهد نمادی را الآن بفروشد و در ساعت معاملاتی آن نماد در دسترسش قرار نگیرد؛ اینها باعث می‌شود که مقداری فشار هم به شبکه کارگزاری و هم به مشتریان وارد شود. اما در حال حاضر چاره‌ای نیست و عملا محدودیت‌های فنی و نرم‌افزاری و سخت‌افزاری باعث این مساله شده و امیدواریم که در آینده نزدیک این مساله رفع شود. دارابی ادامه می‌دهد: من فکر می‌کنم که سرمایه‌گذاران باید مقداری صبور باشند؛ تعداد سرمایه‌گذاران به طور ناگهانی در بازار بالا رفته و هر شبکه دیگری هم بود که تعداد کاربران آن ناگهان افزایش ۵۰ میلیون نفری می‌یافت، دچار همین مشکلات می‌شد. او اضافه کرد: الآن کسانی که در فناوری بورس کار می‌کنند بعضا تا نیمه‌های شب یا نزدیک صبح فردا در حال آماده‌سازی سیستم هستند؛ به دلیل اینکه واقعا سیستم محدودیت‌های خاص خود را دارد و این دوستان دارند فداکاری می‌کنند. دارابی توضیح داد: مثلا در عرضه‌های اولیه، امروز سفارش را ثبت می‌کنند که فردا دستور صادر شود. عموما هم اینکه عرضه‌های اولیه روزهای چهارشنبه است یا در سه‌شنبه و چهارشنبه انجام می‌شود این است که روز پنجشنبه و جمعه در فناوری اطلاعات بورس مجبور هستند ۴۸ ساعت زمان بگذارند تا بتوانند سیستم را برای معاملات آماده کنند. اگر عرضه اولیه در روزهای میانه هفته انجام شود، شانس اینکه سیستم معاملاتی آماده شود خیلی کم است.