از دو سال گذشته بدین سو دولت اهتمام ویژه‌ای را صرف بازار سرمایه و جذب نقدینگی به آن کرده است. در کنار بحران اقتصادی ناشی از تحریم‌ها و افزایش ریسک سرمایه‌گذاری در بازارهای موازی، مردم نیز به تبلیغات فراوان دولت در این زمینه پاسخ مثبت داده و وارد عرصه معاملات بازار سرمایه شدند. در حالی فوج سرمایه‌گذاران خرد و کلان به سمت این بازار در حرکت بوده است که متولیان آن اقدامی برای ارتقای سیستم‌های نرم‌افزاری و سخت‌افزاری نکرده‌اند. افزایش تعداد معاملات روزانه، تعداد معامله‌گران و شرکت‌ها، افزایش عرضه‌های اولیه و موارد متعدد دیگر هسته معاملات را با معضل کندی مواجه کرده است. این در حالی است که سازمان بورس تنها به دادن وعده اکتفا کرده است؛ وعده‌هایی از قبیل مذاکره با کشورهای دیگر و انجام مطالعات برای طراحی هسته در داخل کشور که به نظر می‌رسد در کوتاه‌مدت به منصه اجرا نخواهد رسید. در این میان مشکلات کارگزاری‌ها را نیز باید بر کندی هسته معاملات افزود. در ماه‌های گذشته افزایش تعداد کاربران، سبب کاهش کیفیت خدمات‌دهی آنلاین کارگزاری‌های بزرگ کشور شده است؛ کارگزاری‌هایی از قبیل مفید و آگاه که گفته می‌شود خود، دارای سیستم‌های پشتیبانی قوی هستند اما با این حال نتوانسته‌اند در عمل هم پرقدرت ظاهر شوند. در همین حال عرضه برخی شرکت‌های خدمات‌دهی آنلاین بازار سرمایه در فرابورس، مورد توجه منتقدان این بازار قرار گرفته است؛ شرکت‌هایی که بدون توسعه نرم‌افزاری و سخت‌افزاری و خدمات‌دهی ملموس، اکنون در بازار سرمایه، افزایش ارزش سهام خود را هم تجربه می‌کنند. این در حالی است که معامله‌گران بازار به طور روزانه به دلیل کاهش سرعت خدمات آنلاین کارگزاری‌هایی که همین شرکت‌ها آنها را پشتیبانی می‌کنند با زیان مالی مواجه می‌شوند. در مجموع می‌توان گفت سیاست‌های سازمان بورس در این روزها در تعارض با تبلیغات و سیاستگذاری‌های اعلامی دولت در جهت ارتقای بازار سرمایه و توسعه این بستر قرار گرفته است. عدم توجه و اعتماد به بخش خصوصی و شرکت‌های متخصص امر سبب شده سازمان بورس در همان مرحله نخست مطالعات دانشگاهی برای ارتقای هسته معاملات باقی بماند و مشخص نیست ارتقای این سیستم قرار است تا چند سال دیگر عملیاتی شود!
زیان معامله‌گران
توسعه بازار سرمایه موضوعی است که در مدت اخیر به شدت مورد توجه دولت قرار گرفته است. با این حال با شرایطی که کندی هسته معاملات ایجاد کرده چقدر می‌توان به تحقق این هدف امیدوار بود؟ معضلی که نه‌تنها در کوتاه‌مدت به سهامداران ضرر زده است بلکه در بلندمدت هم مهم‌ترین مانع رشد و توسعه بازار سرمایه خواهد بود. کندی هسته معاملات در شرایط کنونی به عنوان مانعی در برابر بالارفتن حجم معاملات و افزایش استقبال مردم از بازار سرمایه ظاهر شده و اگر قرار باشد این روند ادامه یابد، ممکن است بسیاری از افراد را از ورود به این بازار منصرف کند. در این میان سازمان بورس نیز هر روز با وعده‌ای چرخه معاملات را به حرکت درمی‌آورد؛ یک روز وعده طراحی هسته معاملات ایرانی و یک روز هم تلاش برای ارتقای آن از طریق مذاکرات بین‌المللی. یک کارشناس بازار سرمایه در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» بیان می‌کند که سازمان بورس دانش فنی ارتقای هسته را ندارد. حمید میرمعینی می‌گوید: به دلیل اینکه سیستم کنونی طراحی یک شرکت خارجی است نیاز به پشتیبانی همان شرکت دارد. او می‌افزاید: با توجه به اینکه هسته معاملات در ابتدا برای ظرفیت پایین‌تری نسبت به آنچه اکنون تحمل می‌کند طراحی شده است در حال حاضر با مشکل کندی مواجه است. میرمعینی تاکید می‌کند: در این چند سالی که برنامه جدید نصب شده بود دچار مشکل نشده بودیم اما با ورود جریان نقدینگی جدید، افراد و شرکت‌های جدید به بازار سرمایه و عرضه‌های اولیه‌ای که اکنون انجام می‌شود، حجم تقاضای بالا و افزایش رویدادهای معاملاتی روزانه هسته، دچار اختلال شده است. او تاکید می‌کند: این روند متاسفانه روی معاملات اشخاص حقیقی و حقوقی تاثیر بسیار آسیب‌زایی داشته و معاملات را از حالت معمول آن خارج کرده است. میرمعینی اضافه می‌کند: تقریباً به طور روزانه در ۵/۱ ساعت اول معاملات بازار، فعالان با این مشکل مواجه هستند و شرکت‌های پشتیبانی‌کننده و شرکت خدمات فناوری اطلاعات بورس هم هنوز نتوانسته‌اند چاره‌ای برای آن بیندیشند. این کارشناس بازار سرمایه تصریح می‌کند: متاسفانه مردم و سرمایه‌گذاران هم چاره‌ای ندارند جز اینکه این اشکالات را تحمل کنند و البته در این میان با آسیب‌های فراوانی هم چه در خرید و چه در فروش مواجه می‌شوند.
تعارض با سیاست‌های دولت
میرمعینی در ادامه با تاکید بر اینکه چنین مشکلی در بازار سرمایه در تعارض بسیار بزرگی با سیاست‌های توسعه‌گرانه دولت قرار دارد، اظهار می‌کند: متاسفانه زمانی که با توجه به حجم بالای ورود افراد و شرکت‌ها و سطح بالای گردش معاملات باید این روزها را پیش‌بینی می‌کردند و این بحث‌های توسعه‌ای را که جدیدا مد نظر دولت قرار گرفته بررسی می‌کردند، صدای فعالان بازار سرمایه شنیده نشد. او با بیان اینکه فعالان بازار از دیرباز هشدارها و پیشنهادهایی برای توسعه آن ارائه داده بودند، می‌افزاید: بحث زیرساخت‌های نرم‌افزاری و سخت‌افزاری، محورهای توسعه‌ای، عمق‌دهی به بازار و افزایش کارایی‌های آن از جمله بحث گستردگی بازار مورد توجه فعالان بوده که همگی در زمان خاص خود به صورت پیشنهاد ارائه شد؛ اما متاسفانه آن زمان، سازمان متولی یا شرکت‌های بورس و فرابورس خیلی توجهی به این محورهای توسعه نداشتند و نتیجه اینکه ما الان درگیر این مسائل هستیم. این کارشناس بازار سرمایه ادامه می‌دهد: با وجود اینکه می‌توانستیم از این فرصت پیش‌آمده ورود نقدینگی و اقبالی که عموم مردم به بازار سرمایه در کنار حمایت حاکمیت و دولت داشته‌اند استفاده کرده و هم پول را در بازار سرمایه نگه داریم هم از آن در جهت تامین مالی بنگاه‌های اقتصادی و ایفای نقش موثر در اقتصادکلان استفاده‌های بهینه کنیم، این فرصت را به باد می‌دهیم. میرمعینی تصریح می‌کند: ما به لحاظ نرم‌افزاری و سخت‌افزاری، قوانین و مقررات معاملاتی، عمق بازار و کارایی آن، نشت اطلاعاتی، غیرقابل اتکا بودن اطلاعات و همچنین عدم گستردگی بازار دچار مشکلات فراوانی هستیم.
اقتصاد در انتظار بحران‌های عمیق
این کارشناس بازار سرمایه با تاکید بر اینکه هیچ‌کدام از بخش‌های بازار درست عمل نمی‌کند می‌افزاید: فقط شاخص کل در برخی روزها مثبت می‌خورد و مردم از اینکه مثلا روزانه ۵ درصد سود کرده‌اند سرمستند، اما ما که فعال بازار سرمایه هستیم و تخصص و حرفه ما این است می‌دانیم که این بازار با روندی که در پیش گرفته از پیش پا افتاده‌ترین مساله که همین بحث هسته معاملات است شروع کنید تا بحث‌های توسعه‌ای و پیشرفته‌تر هیچ‌کدام درست نیست! او به قیمت‌گذاری‌ها اشاره و اضافه می‌کند: حتی این قیمت‌گذاری‌ها و ارزشگذاری‌هایی هم که اکنون در بازار سرمایه اتفاق می‌افتد، ارزشگذاری‌های درستی نیست و اینها متاسفانه به مرور زمان می‌تواند مسائل و بحران‌هایی ایجاد کند. این کارشناس بازار سرمایه ادامه می‌دهد: شاید در حال حاضر مردم، مسوولان بورس و مسوولان اقتصادی از حجم مشکلاتی که در انتظار بازار سرمایه و اقتصاد کشور است و از همین سیاستگذاری ناشی می‌شود مطلع نیستند. اما به بهانه اینکه هیچ‌کدام از بخش‌های اقتصادی کشور درست کار نمی‌کند، عملکرد ضعیف بازار سرمایه هم توجیه می‌شود. او در پاسخ به اینکه آیا اراده‌ای برای بهبود شرایط هسته معاملات و به طور کلی بازار سرمایه می‌بینید، تاکید می‌کند: قطعا اراده آن هست و خواست سازمان بورس هم همین است اما محدودیت‌ها هم زیاد است. محدودیت‌های ناشی از تحریم یک طرف و عدم توانمندی در طراحی یک نرم‌افزار جایگزین در شرکت‌ها و دارانبودن دانش فنی در طرف دیگر. میرمعینی در پایان با تاکید بر اینکه نکته مهم این است که ما زمان زیادی برای استفاده از این فرصت‌های پیش آمده نداریم می‌گوید: شاید همین نقدینگی جدیدی که وارد بازار شده یا اقبال عمومی که اتفاق افتاده است، به ضد خود تبدیل شده و به عنوان یک تهدید در آینده بازار سرمایه قلمداد شود. او توضیح می‌دهد که همین مساله ریسک بازار را بسیار افزایش می‌دهد و آن را با بحران مواجه می‌کند. میرمعینی می‌افزاید: به تبع این بحران، اقتصاد کشور نیز با بحران جدی مواجه خواهد شد و ممکن است اعتراضات اجتماعی را در پی داشته باشد. از همین رو مشکلات بازار سرمایه باید به سرعت حل شود. در غیر این صورت به یک معضل بسیار بزرگ تبدیل خواهد شد.