تازه‌ترين آمارهاي تجاري ايران خبر از روالي دارد كه ممكن است تراز تجاري كشور را در سال جاري به سمت منفي شدن سوق دهد. ايران به عنوان كشوري كه با تعدادي از كشورهاي نوظهور داراي مرز مشترك است، داراي تعاملات پيوسته‌اي است كه از ديد برخي از كارشناسان اقتصادي مي‌تواند احتمال زيان براي اقتصاد ايران را تشديد كند. در نهايت مشكلات اين كشورها مي‌تواند خسارت‌هايي را به اقتصاد ايران تحميل كند، مگر اينكه تبادلات تجاري ايران با كشورهاي نوظهور در قالب ارز مبدا صورت گيرد و خبري از دلار نباشد؛ روالي كه در ماه‌هاي گذشته از سوي مسوولان كشور پيگيري شده و برخي قراردادهاي تجاري براساس ارز مبدأ منعقد شده است.
آمارهاي منتشر شده در پنج ماهه نخست امسال نشان مي‌دهد كه ميزان صادرات قطعي كالاهاي غيرنفتي (به استثناي نفت خام، نفت كوره، نفت سفيد و تجارت چمداني) بيش از ۴۶ ميليون و ۲۹۶ هزار تن و به ارزشي بالغ بر ۱۹ ميليارد و ۳۱۸ ميليون دلار بوده است كه در مقايسه با بازه زماني مشابه در سال گذشته با كاهش ۲.۹۴ درصدي از نظر وزني و ۱۳.۷۰ درصدي از نظر ارزش دلاري مواجه شده است.
از سوي ديگر اما واردات غيرنفتي در وزن و ارزش دلاري در مقايسه با مدت زمان مشابه پارسال با كاهش مواجه شده است، چرا كه بر اساس آمار منتشر شده در پنج ماهه نخست امسال بيش از ۱۳ ميليون و ۹۶۳ هزار تن محصولات مختلف به ارزشي بالغ بر ۱۸ ميليارد و ۸۹۳ ميليون دلار از كشورهاي مختلف وارد شده است كه اين اعداد و ارقام نشان مي‌دهد واردات غيرنفتي انجام شده در اين بازه زماني با كاهش ۵.۸۲ درصدي از نظر وزني و ۹.۶۶ درصدي از نظر ارزش دلاري نسبت به پنج ماهه نخست سال جاري مواجه شده است.
با حساب و كتابي ساده ميزان تراز تجاري ايران در پنج ماهه نخست امسال روي عدد مثبت ۴۲۵ ميليون دلار مي‌ايستد كه گرچه از نظر آماري مثبت شدن مي‌تواند آمار خوشايندي باشد، اما نسبت به دو ماهه اول امسال كه حدود يك ميليارد دلار تراز مثبت تجاري ايران ثبت شده بود به كمتر از نصف آن تقليل يافته است. در زير ميزان مبادلات تجاري ايران با برخي از كشورهاي نوظهور در سال ٩٦ و ٩٧ ذكر شده است.
از زماني‌كه ارزش لير تركيه در بازار جهاني كاهش يافته است، اين طور گفته مي‌شود كه اگر قصد حفظ سرمايه‌هاي خود را داريد و نمي‌خواهيد كه در بازار ضرر كنيد، از سرمايه‌گذاري در بازارهاي در حال گذار بپرهيزيد. فوربس در گزارش اخير خود با اشاره به افت ارزش پول چندين كشور در حال گذار دنيا از جمله تركيه نوشت: سقوط ارزش پول يك كشور باعث مي‌شود تا بازار سهام و اوراق قرضه دولتي در آن كشور جذابيت كمتري براي سرمايه‌گذاران خارجي داشته باشد. تنها افراد جان‌سخت و با درجه ريسك‌پذيري بسيار بالا هستند كه جرات دارند پول‌هاي‌شان را در كشورهايي سرمايه‌گذاري كنند كه ارزش اعتباري آنها در حال افول است. در كشورهايي از اين دست فضاي سياسي هم بي‌ثبات است و اقتصاد كشور در آستانه مواجهه با بحران قرار دارد.
مايكل آرون استراتژيست ارشد در حوزه سرمايه‌گذاري با توجه به اينكه در ماه‌هاي اخير وضعيت مالي و اعتباري در هفت كشور در حال گذار دنيا تيتر اول رسانه‌هاي دنيا بوده است، گفت: بسياري نگران اين مساله هستند كه بحران اقتصادي ناشي از افت ارزش پول در كشورهاي در حال گذار وضعيتي شبيه بحران مالي كشورهاي جنوب شرق آسيا در سال ۱۹۹۷ ميلادي ايجاد كند ولي اين نگراني بي‌مورد است. وي با اشاره به اين مطلب كه نگراني اصلي امروز دنيا جنگ تجاري ايجاد شده در نتيجه سياست‌هاي ترامپ است، افزود: از روز ۳ سپتامبر سال ۲۰۱۸ ميلادي، دولت ترامپ كالاهاي وارداتي چين با ارزش بالغ بر ۲۰۰ ميليارد دلار را مشمول تعرفه مي‌كند و هنوز مشخص نيست كه پاسخ چين به اين سياست كه بدون شك آسيب زيادي به اقتصاد كشور وارد مي‌كند چه خواهد بود.
فوربس در ادامه گزارش خود به اين نكته اشاره كرد كه در ماه‌هاي اخير در مورد اثر منفي بحران در برخي كشورهاي در حال گذار روي اقتصاد ديگر كشورها صحبت شده است ولي بررسي‌ها نشان مي‌دهد شمار زيادي از كشورهاي در حال گذار از نظر اعتباري و مالي در شرايط مطلوبي قرار دارند. به عنوان مثال كشور هند در فصل اول سال جاري رشد اقتصادي ۸.۲ درصدي را تجربه كرد. ارزش پزوي مكزيك در نيمه اول سال جاري ثابت بود و افق رشد تجارت با كشور امريكا باعث مثبت شدن روند تغيير ارزش آن در بازار شد. از نظر اين نشريه هنوز ابعاد بحران اقتصادي در كشورهاي در حال گذار به اندازه‌اي وسيع نيست كه كشورهاي ديگر را درگير كند و به همين دليل اين بحران در كشورهاي ديگر گسترش پيدا نخواهد كرد. بلومبرگ در گزارش ديگري به كشورهايي كه در ماه‌هاي اخير به دليل افت ارزش پول و بحران مالي در رسانه‌ها مطرح شده‌اند، پرداخت و نوشت: از ميان هفت كشور بزرگ در حال گذار، پنج كشور افت ارزش پول ملي را تجربه كرده‌اند. البته هر يك از كشورها براي افت ارزش پول خود دليل خاصي دارند كه يكي از دلايل عنوان شده هم تقويت ارزش دلار در بازار مصرف بوده است. در شماري از اين كشورها سياست‌هاي اقتصادي داخلي و در برخي ديگر سياست‌هاي دولت ترامپ و حتي سياست‌هاي پولي فدرال رزرو امريكا تاثيرگذار بود. اين بحران در بازار پول اين كشورها بدون شك سرمايه‌گذاري در بازار سهام و اوراق قرضه را در اين كشورها كاهش مي‌دهد و به دنبال آن اقتصاد را دچار مشكل مي‌كند. از طرف ديگر خروج سرمايه‌هاي خارجي از اين كشورهاي بحران زده هم مي‌تواند بر دامنه مشكلات اقتصادي اين كشورها بيفزايد و حتي در تصميم‌گيري كشورهاي ديگر براي تجارت با اين كشورها اثر داشته باشد.
بلومبرگ در ادامه به افت ارزش پزو در كشور آرژانتين اشاره كرد و نوشت: پزو مشكل دارد، اقتصاد آرژانتين هم با مشكل روبه‌رو است. هم اكنون آرژانتين براي اينكه بتواند نيازهاي جاري كشور را تامين كند نياز به حمايت صندوق بين‌المللي پول دارد. دليل اصلي اين مشكل مالي و اقتصادي در اين كشور امريكاي لاتين هم بيش از يك دهه مديريت نادرست اقتصادي در كشور است. كشور آفريقاي جنوبي هم يكي از كشورهايي است كه هم شاهد افت شديد ارزش پولش بود و هم مشكلات اقتصادي زيادي را تجربه كرد. دليل بحران در اقتصاد اين كشور عملكرد بخش سياسي در اين كشور و ضعف صنعت معدن است. فضاي سياسي در آفريقاي جنوبي بي‌ثبات و بحران‌زده است و دولت قدرتي براي كنترل فضاي سياسي و اقتصادي ندارد. اين عدم اقتدار باعث شد تا بازار پول ملي با افت ارزش روبه‌رو شود. يكي ديگر از اقتصادهاي در حال گذاري كه با بحران در بازار پول داخلي روبه‌رو است، كشور روسيه است. در نتيجه تحريم‌هاي اقتصادي امريكا عليه روسيه، ارزش روبل در هفته گذشته بالغ بر ۱۴ درصد كاهش يافت. اين بالاترين كاهش ارزش پول ظرف يك هفته بوده است. تركيه هم كشور ديگري است كه با افت شديد ارزش لير روبه‌رو شد و دليل اين مساله جنگ سياسي مقامات تركيه با واشنگتن و سياست‌هاي پولي و مالي نادرست بانك مركزي است. در برزيل هم بي‌ثباتي ناشي از انتخابات رياست‌جمهوري درماه اكتبر سال جاري باعث شده است تا سرمايه‌گذاران از فعاليت در اين بازار امتناع كنند و ارزش پول اين كشور سقوط چشمگيري كند. اين تجربه در تمامي انتخابات‌هاي رياست‌جمهوري در برزيل ديده مي‌شود. هميشه در سالي كه انتخابات در اين كشور برگزار مي‌شود ارزش ريال در پايين‌ترين سطح ممكن است.
رويترز هم در مورد بحران اقتصادي در اقتصادهاي در حال گذار نوشت: دليل ايجاد بحران در هر كشوري مجزا از كشور ديگر است و به نظر نمي‌رسد اين بحران تاكنون از يك كشور به كشور ديگر سرايت كرده باشد ولي بايد اين مساله را بپذيريم كه اگر افت شديد ارزش پول در اين كشورهاي در حال گذار ادامه پيدا كند، سرمايه‌ها از اين كشورها خارج مي‌شود و خروج سرمايه چالش‌هاي زيادي را براي اقتصاد اين كشورها به همراه خواهد داشت. افت شديد ارزش پول اين كشورها باعث مي‌شود تا اقتصاد داخلي با تورم بالا و به دنبال آن ركود روبه‌رو شود كه شرايط سختي را به همراه خواهد آورد. ماركت پالس در گزارش خود روي جنگ تجاري امريكا و چين و افزايش ۲۵ درصدي تعرفه‌هاي وارداتي كالاهايي به ارزش ۲۰۰ ميليارد دلار از روز سوم سپتامبر اشاره كرد و نوشت: اين جنگ تجاري مي‌تواند اقتصاد چين را وارد بحران كند و از آنجا كه چين بزرگ‌ترين اقتصاد در حال گذار دنيا است، بحراني شدن اوضاع اقتصادي اين كشور اثرات مخربي روي اقتصادهاي در حال گذار ديگر و اقتصاد دنيا خواهد داشت. اين سايت از افت ارزش بازار سهام در معاملات آسيايي در روزهاي اخير خبر داد و اين مساله را هم به دليل افت ارزش پول كشورهاي آسيايي و تيره شدن افق سرمايه‌گذاري در بازارهاي در حال گذار و هم به دليل بالا گرفتن جنگ تجاري امريكا و چين دانست. در اين گزارش به وضعيت بازار ارز در ايران هم اشاره شده است. افت ارزش ريال ايران به دليل فشار تحريم‌هاي غرب و نگراني مردم از احتمال بالا گرفتن درگيري با امريكا عنوان شد. اين رسانه به تاثير افت ارزش پول در كشورهاي در حال گذار دنيا روي اقتصاد ايران اشاره نكرد ولي نوشت كه بحران كنوني در دنيا در حدي نيست كه به ديگر كشورها سرايت كند. البته از آنجا كه كشورهاي اصلي شريك اقتصادي با ايران از جمله روسيه و چين و تركيه با بحران مواجه هستند و اين كشورها اصلي‌ترين سرمايه‌گذاران در ايران هستند و بخش اعظم تجارت ايران با اين كشورها انجام مي‌شود، احتمال اثرپذيري اقتصاد ايران از اين چالش مالي در كشورهاي در حال گذار وجود دارد.
دان پاپلول تحليل‌گر بازار ارز در كشورهاي در حال گذار در مصاحبه‌اي كه با سايت ماركت واچ انجام داد به مساله افت ارزش پول در ايران پرداخت و گفت: ايران كشوري است كه تحت‌تاثير تحريم‌هاي اقتصادي قرار دارد. نفت ارزشمند‌ترين كالاي صادراتي ايران از ۴ نوامبر مورد تحريم امريكا قرار مي‌گيرد و با وجود اينكه گفته مي‌شود امريكا نمي‌تواند ميزان صادرات ايران را به صفر برساند ولي فشار زيادي كه روي خريداران نفت ايران وارد مي‌كند. ممكن است آنها را از ادامه راه يعني خريد نفت از ايران باز دارد. اين فشار تحريم يك دليل عمده براي افت ارزش ريال ايران است. از نظر من وضعيت ايران ارتباطي به بحران ارزي در كشورهاي در حال گذار و به خصوص كشورهاي همسايه و هم‌پيمانان اين كشور ندارد ولي بدون شك اگر بحران اقتصادي در اين كشورها كه اصلي‌ترين شركاي تجاري ايران هستند ادامه پيدا كند، اقتصاد ايران هم متضرر مي‌شود.