در هفته گذشته جلسه استیضاح علی ربیعی، وزیر برکنار شده وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی حسابی سروصدا کرد. ربیعی که در دوره پنج ساله مدیریت خود برای سومین بار به مجلس فراخوانده شده بود، نهایتا در 17 مرداد مجبور به خداحافظی از این وزارتخانه شد. یکی از مهم‌ترین موارد مطرح‌شده در سه جلسه استیضاح ربیعی، موضوع مدیریت شرکت‌های زیرمجموعه شستا است. چنانکه ربیعی در پاسخ به یکی از نمایندگان منتقد خود می‌گوید اگر مدیر سفارشی شما را قبول می‌کردم، امروز مرا بیچاره نمی‌کردید. وی در بخش دیگری از سخنان خود از 400، 500 میلیون تومان باجی حرف می‌زند که یکی از نمایندگان از وی طلب کرده است. در کنار سخنان انتحارگونه ربیعی، برخی نمایندگان نیز می‌گویند شستا در دوره مدیریت ربیعی به حیاط خلوت برخی آقازاده‌ها و مدیران سفارشی تبدیل شده است. اما مساله به اینجا ختم نمی‌شود و رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس می‌گوید وزارت اطلاعات باید به پرونده اقتصادی پسران ربیعی ورود کند. در کنار همه اینها در سال 96 نیز مجلس گزارشی با موضوع اقدامات فوری برای نجات سازمان تامین اجتماعی منتشر کرد که حکایت از حرکت این سازمان در ریل ورشکستگی بود. این گزارش برآورد کرده است که با روند فعلی در سال 1404 کسری نقدینگی سازمان تامین اجتماعی به 119 هزار میلیارد تومان خواهد رسید. این هشدار مجلس زمانی جدی می‌شود که بدانیم 52 درصد از جمعیت کشور تحت پوشش این سازمان هستند که با حق بیمه این افراد، مجموعه عظیم اقتصادی به نام شستا را بنیان گذاشته است. مجموعه‌ای که حالا 10 درصد از ارزش بورس ایران و 80 درصد از ظرفیت تولیدی صنعت کشور را در اختیار دارد. اگر دلایل استیضاح شیخ‌الاسلامی، وزیر رفاه دولت احمدی‌نژاد در سال 1391 را در کنار موارد مطرح‌شده در استیضاح ربیعی قرار دهیم، ابهامات بی‌شمار و رانت‌های عظیم در فعالیت شستا را می‌توان پاشنه آشیل استیضاح اخیر در دولت روحانی ذکر کرد.
۲۸۴ شرکت بزرگ در زیرمجموعه شستا
ششم فروردین سال 65 شستا به‌عنوان یکی از زیرمجموعه‌های سازمان تامین اجتماعی با سرمایه اولیه 20 میلیارد ریال تاسیس شد. بر اساس آخرین اظهارات مسئولان شستا، در حال حاضر این مجموعه شامل 9 هلدینگ اقتصادی با ۲۸۴ شرکت بزرگ در حوزه‌های نفت و گاز و پتروشیمی، عمران وحمل‌ونقل، سیمان، دارو، انرژی، صنایع عمومی، بانک، ICT ، سرمایه‌گذاری و موارد دیگر فعالیت می‌کند.
10 درصد از ارزش سهام بورس در اختیار شستا
مدیرعامل شستا ارزش دارایی‌های این شرکت را 60 هزار میلیارد ذکر کرده است. همچنین گفته می‌شود حدود هشت تا 10 درصد (هر دو عدد ذکر شده است) از ارزش سهام بورس ایران متعلق به شرکت‌های زیرمجموعه شستا است.
امروزه عمده سرمایه‌گذاری‌های سازمان تامین اجتماعی در شستا متمرکز است که حدود 70 درصد آن شامل شرکت‌های بورسی و مابقی شامل شرکت‌های غیربورسی و سرمایه‌گذاری در پروژه‌های سرمایه‌گذاری است. براساس آمارها، ارزش این پروژه‌ها بالغ بر 60 هزار میلیارد تومان است که 70 درصد آن در حوزه صنایع پتروشیمی، نفت و گاز شیمیایی، فلزات اساسی، دارو و سایر صنایع متمرکز است.
80 درصد از ظرفیت تولید کل کشور در اختیار شستا
به گفته مدیرعامل شستا حدود 80 درصد از ظرفیت تولید کل کشور در اختیار محصولات تولید هلدینگ‌ها و شرکت‌های تابعه شستاست. کریستال‌ملامین، قیر، تایر، پی‌وی‌سی، متانول، روغن، پروپیلن، اوره، مس نورد، پشم و شیشه، سولفات، سیمان، دارو و... محصولاتی هستند که 9 هلدینگ شستا در قالب ۲۸۴ شرکت تولید می‌کنند. در این زمینه با توجه به اینکه ارقام و آمار کلی در نمودار آمده است، فقط به چند نمونه اشاره می‌شود. بر این اساس بررسی آماری نشان می‌دهد 32 درصد از تولید سیمان کشور، 33 درصد از تولید کلینکر کشور، 32 درصد از تولید داروی کشور، 40 درصد از توزیع داروی کشور، 9 درصد از واردات داروی کشور، 82 درصد از حمل‌ونقل دریایی کشور، 56 درصد از حمل‌ونقل ریلی کشور، 18 درصد از نمک خوراکی کشور، 62 درصد از پشم شیشه و عایق لوله کشور، 20 درصد از متانول تولیدی کشور، 24 درصد از قیر کشور، 14 درصد از لاستیک کشور، 21 درصد از آجر نسوز کشور و... را زیرمجموعه‌های شستا تولید می‌کنند.
شستا حق بیمه 52 درصد از ایرانیان است
همان‌طور که گفته شد شستا در سال 1365 به منظور انجام تعهدات آتی در سازمان تامین اجتماعی شکل گرفت. در حال حاضر با توجه به اینکه تعداد 41 میلیون و 500 هزار نفر ایرانی تحت پوشش این سازمان هستند (اعم از بیمه شده و مستمری‌بگیر اصلی و تبعی)، لذا همه زیرمجموعه‌های سازمان تامین اجتماعی در واقع حق بیمه این افراد است که 52 درصد از جمعیت کشور را شامل می‌شوند.
تامین اجتماعی در خطر ورشکستگی
در آبان سال 96 گزارشی در مرکز پژوهش‌های مجلس منتشر شد که نشان می‌داد سازمان تامین اجتماعی شدیدا با کمبود منابع نقدی مواجه است، به‌طوری که در سال 1395 میزان استقراض بانکی این سازمان به بالای 9 هزار میلیارد تومان رسیده که نسبت به سال 1394 رشدی سه برابری داشته است. این گزارش برآورد می‌کند با روند فعلی طی هشت سال آتی (تا سال 1404)، میزان کل کسری نقدینگی سازمان تامین اجتماعی به 119 هزار میلیارد تومان خواهد رسید. این کسری نقدینگی در نوع خود می‌تواند موجب بحران اقتصادی-اجتماعی شود. نکته قابل تامل گزارش مجلس این است که یکی از دلایل بسیار مهم ناپایداری مالی در تامین اجتماعی، ضعف مدیریتی در این سازمان با محوریت شستاست، به‌طوری‌که سرمایه گذاری ناکارآمد این سازمان در شستا و همچنین زد و بندهای سیاسی و مالی منجر به خرید شرکت‌هایی شده که بودن‌شان عمدتا ضرر است. در این گزارش آمده است: «عمده سرمایه‌گذاری‌های سازمان تامین اجتماعی براساس مطالعات در حوزه‌های ریسکی به‌خصوص مالکیت شرکت‌ها و حوزه‌های بنگاه‌داری و بدون توجه به الزامات سرمایه‌گذاری و اصول حاکم بر این سازمان شکل گرفته است، به‌طوری‌که متوسط نرخ بازدهی خالص سرمایه‌گذاری صندوق تامین اجتماعی معادل 3/0 درصد است که در مقایسه با نرخ رشد پنج درصدی کل اقتصاد کشور، نشان‌دهنده ضعف عملکرد جدی این صندوق در حوزه سرمایه‌گذاری است.»
دعوای سال 91 بازهم تکرار شد
۱۵ بهمن ۱۳۹۱ عبدالرضا شیخ‌الاسلامی، وزیر کار دولت احمدی‌نژاد با رای نمایندگان مجلس از وزارت رفاه، کار و امور اجتماعی برکنار شد. یکی از دلایل اصلی استیضاح شیخ‌الاسلامی نصب سعید مرتضوی به‌عنوان مسئول سازمان تامین اجتماعی و پافشاری وی بر عدم برکناری مرتضوی از این سمت بود، اما مساله در شکل حادتر به موضوع شستا و مدیریت آن برمی‌گشت. بر این اساس در حال حاضر نیز استیضاح علی ربیعی بیش از آنکه حکایت از عدم تدبیر وی در ساماندهی امور اشتغال و بیکاری و سایر حوزه‌های مرتبط با وظایف ربیعی در وزارت کار داشته باشد، عمدتا ناشی از بحران مدیریتی در مجموعه شستا است. مرور این اظهارت ربیعی و برخی نمایندگان مجلس در روز استیضاح وی کاملا گویای این ادعا است: «وزارت اطلاعات به پرونده اقتصادی فرزندان ربیعی ورود کند، ربیعی خدای «لابی» است؛ اینها تنها بخشی از اظهارات پورابراهیمی، رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس در مورد ربیعی است. اما حرف‌های ربیعی نیز جالب توجه است: «آقای پورابراهیمی، آقای کهنوجی را شما می‌شناسید. اگر ایشان مدیرعامل مس می‌شد مشکل شما این چنین با من ادامه پیدا می‌کرد؟ آقای پورابراهیمی شما من را بیچاره می‌کنید و در استان شبکه می‌چینید»، «رئیس بهزیستی سبزوار یک خانم برجسته است اما به من فشار می‌آوردند که یا این فرد را بردار یا شما را استیضاح می‌کنیم. در اتاق من در جلوی چشم من بدون اینکه ترسی از من داشته باشند در چشم من نگاه می‌کنند و می‌گویند سالی ۴۰۰ تا ۵۰۰ میلیون تومان به حساب فرد مورد نظر واریز کن و به هر کسی که من می‌گویم بده.» گفته می‌شود شرکت‌های زیرمجموعه 9 هلدینگ اقتصادی شستا حیاط خلوت برخی آقازاده‌های چهرهای سیاسی است، با این حال این گزارش‌های غیررسمی است. اگر واردات گوشی‌های گران قیمت آیفون در سال 96 را نیز به موضوعات فعالیت مبهم شستا اضافه کنیم، حیاط خلوت این مجموعه عظیم اقتصادی بسیار گسترده خواهد بود. در پایان این نکته قابل ذکر است که با توجه به حساسیت موضوع و وجود موارد بسیار متناقض و مبهم در مدیریت این مجموعه، لازم است مجلس و نهادهای امنیتی به موضوع تخلفات شستا ورود پیدا کنند.
بخشی از مهم‌ترین شرکت‌های زیرمجموعه 9 هلدینگ شستا
شرکت سرمایه‌گذاری نفت و گاز و پتروشیمی تامین (تاپیکو)
حوزه سرمایه‌گذاری شامل: 1.سرمایه‌گذاری صنایع پتروشیمی 2.سرمایه‌گذاری و توسعه صنایع لاستیک - حوزه پتروشیمی شامل: 1.پتروشیمی فن‌آوران 2.امیرکبیر 3.خراسان 4.آبادان 5.غدیر 6.مارون 7.جم 8.نوری 9.خارگ 10.شازند 11.مرجان 12.مروارید 13.شیراز 14.تبریز 15.باختر 16.ایلام 17.فارابی - حوزه نفت و گاز شامل: 1.ایرانول 2.پاسارگاد 3.پرسی ایران گاز 4.آناهیتا 5.اصفهان 6.ستاره خلیج فارس 7.نیک قشم 8.حفاری شمال 9.توسعه نفت و گازآریا - حوزه لاستیک شامل: 1.بارز 2.ایران یاسا 3.لاستیک یزد - سایر شامل: 1.پتروسینا 2.نیرو کلر 3.اپیکو
سرمایه‌گذاری دارویی تامین
حوزه سرمایه‌گذاری شامل: 1.داروپخش - حوزه تولید دارو شامل: 1.داروسازی داروپخش 2.اکسیر 3.فارابی 4.زهراوی 5.ابوریحان 6.دانا 7.رازک 8.کاسپین‌تامین 9.پارس‌دارو 10.شهید قاضی 11.داملران‌رازک 12.تولید ژلاتین کپسول ایران - حوزه تولید مواد اولیه شامل: 1.تولید مواد اولیه داروپخش 2.شیمی دارویی داروپخش 3.آنتی‌بیوتیک‌سازی ایران 4.کلرپارس 5.شیمیایی ره‌آورد تامین 6.شیرین دارو 7.دارویی آترا - حوزه توزیع شامل: 1.توزیع داروپخش 2.پخش هجرت 3.توزیع داروهای دامی داروپخش 4.پخش اکسیر(1.گسترش بازرگانی دارو پخش 2.اوزان 3.مدیریت تولید و خدمات پارس دارو) - سایر شامل: 1.تحقیقاتی، مهندسی توفیق دارو 2.بیودارو 3.فرآیند گسترتامین 4.هماپیوندتامین
سرمایه‌گذاری صبا تامین
حوزه بانک شامل: 1.بانک رفاه 2.بانک ملت 3.بانک تجارت 4.بانک کارآفرین
حوزه بیمه شامل: 1.بیمه میهن 2.بیمه ملت 3.بیمه دانا 4.بیمه البرز 5.بیمه اتکایی امین - حوزه تامین سرمایه شامل: 1.تامین سرمایه امین - حوزه کارگزاری شامل: 1.کارگزاری باهنر 2.کارگزاری صبا تامین 3.کارگزاری بیمه تامین آینده سایر: 1.سرمایه‌گذاری هامون شمال
سرمایه‌گذاری سیمان تامین
حوزه سیمان شامل: 1.سیمان صوفیان 2.قائن 3.ارومیه 4.شاهرود 5.زنجان 6.یاسوج 7.فیروزکوه 8.استهبان 9.سیمان فارس و خوزستان 10.سیمان‌آبیک 11.خوزستان 12.فارس نو 13.فارس 14.بجنورد 15.خاش 16.صنایع سیمان غرب 17.خزر 17.دورود 18.بهبهان 19.سفید نی‌ریز 20.مازندران 21.سپاهان 22.شرق 23.ساوه - سایر شامل: 1.آذریت 2.کرمانیت 3.پرسیت 4.فارسیت اهواز 5.فارسیت درود 6.گچ ماشینی فارس 7.خدمات مهندسی سیمان فارس و خوزستان 8.بازرگانی صنایع سیمان فارس و خوزستان 9.فولاد و چدن و ماشین‌سازی دورود 10.ساخت و نصب صنعتی البرز 11.تحقیق و توسعه صنعت سیمان 12.سرمایه‌گذاری تدبیرگران فارس و خوزستان
سرمایه‌گذاری صنایع عمومی تامین
حوزه سلولزی شامل: 1.کارتن ایران 2.کارتن البرز 3.صنایع کاغذ‌سازی کاوه 4.صنایع چوب و کاغذ ایران ( چوکا ) 5.صنایع چوب و کاغذ مازندران 6.صنایع چوب خزر کاسپین 7.صنایع چوب اسالم 8.فیبر بابلسر 9.الیاف 10.کاغذ مراغه 11.تخته شهیدباهنر 12.حریر خوزستان 13.محصولات کاغذی لطیف
حوزه کشت و دامداری شامل: 1.کشت و دامداری فکا 2.کشت و دامداری ملارد شیر 3.کشت و دامداری گلدشت نمونه اصفهان - حوزه لوازم خانگی شامل: 1.کارخانجات لوازم خانگی پارس 2.کارخانجات پارس‌الکتریک 3.ارج
سایر شامل: 1.شرکت خدمات مدیریت صباتامین 2.سرمایه‌گذاری ایرانگردی و جهانگردی 3.Wtd-Shasta
سرمایه‌گذاری صدر تامین
حوزه کانی‌های فلزی شامل: فولاد خوزستان 2.فولاد مبارکه اصفهان 3.فولاد اکسین خوزستان 4.ملی صنایع مس ایران 5.صنایع مس شهید باهنر 6.سرمایه‌گذاری معادن و فلزات 7.گروه صنعتی سدید 8.لوله‌سازی اهواز 9.لوله‌سازی ماهشهر 10.ذوب‌آهن اصفهان - حوزه کانی‌های غیرفلزی شامل: 1.خاک چینی ایران 2.معدنی املاح ایران 3.پشم شیشه ایران 4.فرآورده‌های نسوز ایران - حوزه کاشی و سرامیک شامل: 1.صنایع کاشی و سرامیک الوند 2.کارخانجات کاشی و سرامیک سعدی 3.سرام‌آرا 4.لعابیران
سرمایه‌گذاری عمران و حمل‌ونقل تامین
حوزه حمل‌ونقل شامل: 1.کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران (IRISL) 2.ملی نفتکش ایران (NITC ) 3.قطارهای مسافری رجا 4.حمل‌ونقل و خدمات دریایی آبادان 5.حمل‌ونقل ترکیبی کشتیرانی 6.حمل‌ونقل ریلی نیرو
حوزه عمران و ساختمان شامل: 1.سابیر ( سد، ساختمان و تاسیسات زیربنایی) 2.ایران‌سازه 3.پارس‌سازه تامین 4.سولیران 5.آلومینیوم دورال 6.مجتمع‌های توریستی و رفاهی آبادگران 7.دهکده ساحلی - سایر حوزه‌های مرتبط شامل: 1.بازرسی کالای تجاری ایران (IGI) 2.کشتی‌سازی اروندان 3.پایانه احداث
سرمایه‌گذاری انرژی تامین
شرکت‌های زیرمجموعه: 1.افق تامین انرژی پارس 2.نیرو آتیه صبا 3.WTD-Shasta 4.مدیریت تولید برق توس 5.افق تامین انرژی توس 6.افق تامین آب شیرین
سرمایه‌گذاری صنایع نوین تامین
حوزه کاری شرکت های زیر مجموعه شرکت صنایع نوین تامین(شمص) شامل: 1. شرکت خدمات ارتباطی رایتل: فناوری ارتباطات و اطلاعات 2. شرکت گسترش ارتباطات داتک(گروه): شبکه و اینترنت باند وسیع 3. شرکت فنآوا: شبکه و اینترنت باند وسیع 4. شرکت پارس الکتریک: الکترونیک، دیتا سنتر و ...