ديدار دو رهبر جنجالي كانون توجه‌هاست. يكي رييس‌جمهوري كه همه چيز را با پول مي‌سنجد و ديگري كسي كه براي افزايش نفوذ خود پول بسيار هزينه مي‌كند. آمريكا و روسيه درگير تنش‌هاي پرشمارند، اما دونالد ترامپ و ولاديمير پوتين بارها از يكديگر ستايش كرده‌اند. نخستين ديدار اين دو رهبر كه در كشورهاي خود و در جهان، موافقان و مخالفان سرسخت دارند، جنبه‌هاي گوناگوني دارد كه يكي از آنها مباحث اقتصادي است. مهم‌تر از ديدار دوشنبه اين دو در هلسينكي، پايتخت فنلاند، ادامه روندي است كه پس از اين گفت‌وگو شكل مي‌گيرد، روندي كه توانايي تحت تاثير قرار دادن اقتصاد جهان را نيز دارد تا آنجا كه «فوربس» اين ديدار را تعيين‌كننده آينده اروپا مي‌داند. اين تاثير براي ايران مهم است، مهم‌تر اينكه روسيه يكي از طرفين مذاكرات هسته‌اي است كه بناست به ايران كمك كند، گرچه عده‌اي در ايران به نيات «خرس» جهاني مشكوكند.
هزارتوي مذاكرات
يكي از موضوعات اقتصادي كه پيش از ديدار دوشنبه ترامپ و پوتين پيش‌بيني مي‌شد مورد مذاكره قرار گيرد، مساله تحريم‌ها بود. تحريم‌هايي كه پس از الحاق كريمه به روسيه از سوي آمريكا عليه اين كشور اعمال شده، از سال ٢٠١٤ پيوسته مورد اعتراض پوتين بوده است. اين تحريم‌ها با همراهي اتحاديه اروپا آغاز شدند اما آمريكا در سال‌هاي ٢٠١٧ و ٢٠١٨ با وجود ترديد ترامپ، تحريم‌هاي تازه‌اي به آنها افزود. در اين تحريم‌ها كه حوزه‌هاي مختلفي را متاثر مي‌كرد، نهادهاي مالي نيز محدود شده بودند. پيش از آن ٧ اليگارش تاثيرگذار روس و ١٧ مقام رسمي تحريم شده بودند. اكنون ترامپ قدرتي براي حذف اين تحريم‌ها ندارد چراكه آنها توسط كنگره تبديل به قانون شده‌اند اما او دست كم مي‌تواند تحريم‌هاي تازه‌اي وضع نكند و اين براي پوتين دستاوردي بهتر از هيچ خواهد بود. اين امر از آنجا براي روسيه مهم است كه اقتصاد لرزان اين كشور نبايد با موج تازه‌اي از نااطميناني روبه‌رو شود. تحريم‌هاي تازه مي‌تواند ارزش روبل را كمتر و سرمايه‌گذاران داخلي و خارجي را براي ادامه يا آغاز فعاليت مرددتر كند. در اين ميان پوتين ممكن است تلاش كند از سوريه به عنوان حربه‌اي براي كاهش يا پايان تحريم‌هاي مربوط به كريمه استفاده كند. كره شمالي نيز مي‌تواند وسيله‌اي مشابه باشد.
بي‌راه نيست كه وزير مالي روسيه روز جمعه گفت اميدوار است ديدار دوشنبه رهبران روسيه و آمريكا تاثير مثبتي بر اقتصاد روسيه داشته باشد. آنتون سيلوآنوف همزمان به يك موضوع دردسرساز هم اشاره كرد؛ موضوع سياست‌هاي پروتكشنيستي (حمايت از كالاهاي داخلي با وضع تعرفه‌هاي نامرسوم بر كالاهاي خارجي) كه او معتقد است كل اقتصاد دنيا را تحت تاثير قرار خواهد داد. جنگ تجاري اخير آمريكا و چين، دو اقتصاد نخست جهان، بسياري را نگران كرده به ويژه از آن رو كه اروپا و كانادا و... نيز درگير تعرفه‌هاي ترامپي شده‌اند.
اروپا ساعاتي پيش از ديدار هلسينكي هم شاهد تشديد نزاع با ترامپ بود. ترامپ كه چند روز قبل در ديدار با سران ناتو بار ديگر مساله لزوم افزايش هزينه‌هاي اروپاييان در ناتو را پيش كشيده بود، يكشنبه در مصاحبه‌اي با «سي‌بي‌اس» گفت: «فكر مي‌كنم اتحاديه اروپا در تجارتي كه با ما انجام مي‌دهد، دشمن ما است.» اين نگاه از آنجا اهميت دارد كه علاوه بر اقتصاد جهان، اقتصاد روسيه را نيز متاثر مي‌كند. اروپا پيش‌تر نيز به آمريكا گفته بود نمي‌تواند تحريم‌هايي به‌شدت آمريكا عليه روسيه وضع كند چراكه تجارت اروپا و روسيه قابل مقايسه با تجارت آمريكا و روسيه نيست. حالا فشار تجاري بر اروپا، ممكن است دست روس‌ها را بازتر كند، گرچه اروپا در هر حال سومين قدرت اقتصادي دنياست.
دوگانگي‌هاي نگرش ترامپ به روسيه، با اينها پايان نمي‌گيرد. ترامپ در همين سفر اروپايي براي شركت در نشست ناتو، سازمان پيمان آتلانتيك شمالي، به‌شدت از برلين براي حمايت از خط لوله گاز روسيه به آلمان انتقاد كرد. رييس‌جمهور ايالات متحده مي‌گويد در حالي كه بيشتر بودجه ناتو- كه هنوز با نفوذ روسيه مقابله مي‌كند- بر دوش آمريكا است، حمايت عضو مهم ناتو از خط لوله‌اي ١١ ميليارد دلاري «نامناسب» است.
پيچيدگي روابط اقتصادي طرف‌هاي متعدد اين مناسبات آشكار است و از اين رو حتي پس از پايان مذاكرات ترامپ و پوتين هم نمي‌توان قاطعانه درباره نفع يا ضرر روسيه از اين ديدار نظر داد. افزايش يا كاهش قدرت روسيه وابسته به روندهاي سياسي- اقتصادي ماه‌ها و سال‌هاي آينده خواهد داشت. با اين همه، سناريوهايي را مي‌توان ترسيم كرد.
سناريوهاي پيچيده
با توجه به پيچيدگي روابط و دغدغه‌هاي آمريكا و روسيه سناريوهاي متنوعي به ذهن مي‌آيد. موضوعات سياسي از جمله منع اشاعه هسته‌اي، اشغال كريمه، برجام، جنگ سوريه، صلح با كره‌شمالي و حتي شرايط عراق و افغانستان... از سويي و از سوي ديگر، موضوعات اقتصادي از قبيل تحريم‌هاي غرب عليه مسكو، همكاري‌هاي حوزه انرژي، تعرفه‌هاي تجاري و... مي‌تواند نزديك به صد سناريو را براي اقتصاد جهان پيش مي‌آورد كه هر يك به نحوي اقتصادهاي آمريكا و روسيه، جهان و ايران را تحت تاثير قرار مي‌دهد. در كل، مي‌توان گفت كه سناريوهاي تقويت‌كننده روسيه، نفع ايران را در پي دارد به شرطي كه كرملين، اقتصاد برجام يا سياست خارجي ايران را وجه‌المصالحه مذاكرات با آمريكا و اروپا قرار ندهد. همين هفته، مقام‌هاي ايراني و روس از آمادگي مسكو براي ٥٠ ميليارد دلار سرمايه‌گذاري در ايران خبر دادند. با اين وجود، فايننشال تايمز، از منبعي در دولت روسيه نقل كرده كه روس‌ها به دنبال توسعه برنامه «كالا مقابل نفت» با ايران است كه در آن شركت‌هاي ايراني كالاهاي روسي مي‌خرند و در مقابل نفت ايران به كشورهاي ثالث فروخته مي‌شود. در سناريوي تضعيف روسيه، تلاش ترامپ براي به صفر رساندن صادرات نفت ايران تشديد خواهد شد و حتي روسيه ممكن است با همراهي عربستان براي جبران كاهش عرضه در بازارهاي جهاني اقدام كند. با اين حال، بايد متذكر شد كه روسيه حتي پيش از آغاز مذاكرات هلسينكي هم دست بالا را داشت زيرا ترامپ در شرايطي به گفت‌وگو تن داد كه فشارها بر او به دليل محكوميت ١٢ روس در پرونده مداخله روسيه در انتخابات ٢٠١٦ آمريكا بالا گرفته بود.
از سوي ديگر، اگر نزاع تجاري آمريكا با متحدانش به تضعيف اين اقتصادها منجر شود، روسيه باز در مذاكره با غربي‌ها قابليت امتيازگيري و در چنين سناريويي به دليل حضور همه طرف‌ها در «برنامه جامع اقدام مشترك»، براي ايران سناريوهاي مختلفي وجود خواهد داشت. چنان كه اشاره شد قدرت‌گيري اقتصاد روسيه در صورت بهره نبردن از كارت ايران، به نفع تهران خواهد بود اما بايد ديد مذاكرات روسيه- اروپا و آمريكا- اروپا به كدام سو خواهد رفت.
تا مشخص شدن شرايط اقتصادي سياسي آمريكا، روسيه، اروپا و همين طور چين كه درگير جنگ تجاري بي‌سابقه با آمريكا و همچنين امضاكننده برجام است، مي‌توان اين پرسش را مطرح كرد كه روسيه همين حالا تا چه ميزان قدرت كمك به ايران را دارد؟
سرمايه «خرس»
بر اساس گزارش بانك جهاني، روسيه در سال ٢٠١٧ ششمين اقتصاد بزرگ جهان بوده، گرچه تضعيف ارزش واحد پولي اين كشور در سال‌هاي گذشته كاملا مشخص بوده است. اصلاحات اقتصادي- مالي در اين كشور شرايط شكننده‌اي را ايجاد كرده، با وجود اين، روسيه در سال ٢٠١٧ توانست پس از دو سال انقباض به رشد ٥/١ درصدي دست يابد. البته رشد توليد ناخالص داخلي روسيه بر اساس مقايسه قدرت خريد (PPP) پايين‌تر از چين، آمريكا، هند، ژاپن و آلمان است. در كل، رشد ناخالص چين با در نظر گرفتن PPP معادل ٧,٣ تريليون دلار بوده است. به اين ترتيب، اقتصاد روسيه در حال اجراي اصلاحاتي است كه موفق بوده‌اند اما اعتبار اقتصاد روسيه همچنان درجه يك نيست. در رتبه سنجي‌هاي بهار سال جاري، موسسه «اس ان پي» به روسيه اعتبار BBB با چشم‌انداز پايدار داده در حالي كه در زمستان قبل، موسسه «موديز» رتبه اعتباري Ba١ با چشم‌انداز مثبت را در نظر گرفته بود. از سوي ديگر، دولت روسيه در تازه‌ترين گزارش‌هاي خود، پيش بيني از رشد را براي سال ٢٠١٩ كاهش داده است. در حالي كه پيش‌تر رشد ٢/٢ درصدي پيش بيني شده بود، حالا انتظار رشد ١.٤ درصدي مي‌رود. خروج آمريكا از برجام كه موانع سرمايه‌گذاري اروپايي در ايران را دوچندان مي‌كند، قدرت روسيه را براي افزايش مناسبات با ايران به‌شدت افزايش مي‌دهد، اما سناريوهاي پيش گفته هميشه بايد مورد توجه باشد.