دعوا و مناقشه شدید بین عیسی کلانتری، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست، با تعدادی از نمایندگان استان خوزستان که فیلم‌های آن منتشر و حاشیه‌ساز شد، ریشه‌اش به یک نامه نوشته‌شده به قلم کلانتری برمی‌گشت که در آن، او گفته بود در خوزستان آب مازاد وجود دارد. این در حالی است که این استان یکی از وخیم‌ترین شرایط را به لحاظ زیست‌محیطی دارد و هر روز با مشکل گردوغبار، خشک‌شدن تالاب‌ها و کاهش حجم آب رودخانه‌ها مواجه است که اصلی‌ترین علتش کمبود آب است. بااین‌حال، بر چه اساس رئیس سازمان حفاظت محیط زیست کشور چنین اظهارنظری کرده است؟ پس از مناقشه چند روز پیش با تعدادی از نمایندگان این استان، او اظهارنظر خاصی درباره جزئیات ماجرا و دلایل نوشتن آن نامه نکرد. دو روز پس از ماجرا، در گفت‌وگویی تلفنی با آقای کلانتری همین سؤالات را از او پرسیدم که مشروح پرسش و پاسخ‌ها در ادامه آمده است:
در فیلم‌هایی که از دعوای شما با تعدادی از نمایندگان خوزستان منتشر شده، چیزی که دیده شد این بود که برخورد و مناقشه تندی بین شما و آنها رخ داد و دعوا بالا گرفت. ما روزهای قبل روایت آن سوی این ماجرا را شنیده‌ایم، اما روایت شما را دراین‌باره نشنیده‌ایم. چه اتفاقی رخ داد و چرا کار به دعوا کشید؟ در رابطه با این دعوای شدید که الفاظ تندی هم به یکدیگر گفتید، آیا تلاشی کرده‌اید یا خواهید کرد که این مناقشه منجر به مفاهمه و رفع سوءتفاهم شود و مشکل را حل کنید؟
نه؛ مسئله ما فنی است، سیاسی که نیست. مسئله زیست‌محیطی و اجرائی است. ما برای حفظ محیط‌‌زیست خوزستان همه کار خواهیم کرد، اما نمایندگان خوزستان فکر می‌کنند با پرخاشگری و زورگفتن می‌توانند به اهدافشان برسند. حتی یکی از آنها تهدید کرد با شما همان کاری را می‌کنیم که با رئیس قبلی سازمان حفاظت محیط زیست کردیم. من گفتم من خانم ابتکار نیستم.
درباره همین عبارتی که به کار بردید، منظورتان از گفتن آن چه بود ؟
نماینده‌ای گفت با تو همان کاری را می‌کنیم که با رئیس قبلی کردیم. قبلا به خانم ابتکار اهانت و توهین کرده بودند، گفتم من خانم ابتکار نیستم و کسی بخواهد به من توهین کند، اجازه نمی‌دهم.
نقدها را به این حرفتان شنیده‌اید؟ بسیاری برداشتشان این بود که این حرف توهین به خانم ابتکار هم بود؛ یعنی من مثل خانم ابتکار ضعیف نیستم...
نه؛ خانم ابتکار زنی توانمند و اجرائی است؛ منتها خب یک خانم است و شاید مأخوذ به حیاتر از من باشد. نماینده‌ها در آن سفر از این مأخوذ به حیا بودنش سوءاستفاده کردند. من اجازه نمی‌دهم نماینده به من توهین بکند. چه‌کاره است که بخواهد بیاید توهین بکند و فحش بدهد.
جایی از دعوای همان روزتان، شما به نماینده طرف مقابل می‌گویید «به تو هیچ ربطی نداره»، منظورتان از این حرف چه بود؟ او نماینده استان و مردم منطقه است، طبیعتا مصالح استانش به او مربوط است.
چه چیزی به او ربطی ندارد؟
او به شما گفت «با اقدامات محرمانه پشت پرده می‌خواهید پنج میلیون انسان را در خوزستان خفه کنید؟» و شما این‌طور پاسخ دادید.
پشت پرده هنوز تصمیمی گرفته نشده است، شما اصلا آن نامه را خوانده‌اید که چه چیزی در آن گفته شده؟
بله من خوانده‌ام.
من در آن نامه چه گفتم؟ من گفتم در خوزستان آب هست، آب زیاد هم هست؛ ولی مدیریت آب نیست. آنها می‌گویند چرا می‌گویی در خوزستان آب هست. در خوزستان همین الان هم آب زیادی وجود دارد، اما مدیریت آب وجود ندارد، مدیریت مصرف وجود ندارد. به‌جای اینکه ٢٣ هزار مترمکعب برای نیشکر استفاده کنند، ٣٤ هزارمترمکعب آب مصرف می‌کنند؛ به‌جای اینکه پنج هزار متر برای گندم استفاده کنند، ١٢هزار متر استفاده می‌کنند. وزارت جهاد کشاورزی رسما در سیاست‌هایش اعلام کرده است خوزستان جای کشت برنج نیست، اما یک‌میلیاردو ٢٠٠میلیون مترمکعب صرف کشت برنج می‌شود. مگر کل دعوای انتقال آب از کارون به دیگر استان‌ها چقدر است؟ ٧٠٠ میلیون مترمکعب، اما ما سه‌میلیاردو صد میلیون مترمکعب در خوزستان آب هدر می‌دهیم.
در مجموع آیا تلاشی می‌کنید که این اختلاف پیش‌آمده از طرف شما حل شود؟
من نه، چرا باید تلاشی بکنم. من تلاش می‌کنم محیط زیست استان خوزستان را اصلاح کنم. من که با کسی دعوایی نداشتم، آنها دعوا داشتند. آنها باید بیایند عذرخواهی کنند.
ولی به‌هرحال همین که این شرایط تخصصی را که از آن حرف می‌زنيد برایشان توضیح دهید، طبیعتا به حل مناقشه کمک می‌کند.
بله، ولی وقتی آن نامه را می‌گیرند و نمی‌خوانند و تحریک می‌کنند و می‌آیند وسط، اصلا آنها نامه من را خوانده‌اند؟ نامه همه‌اش در راستای حفظ محیط‌‌زیست خوزستان بوده است.
الان درباره همین نامه‌ای که محل مناقشه شده است نمی‌خواهید شفاف‌سازی کنید که جزئیات دقیقش چیست؟ اصل ماجرای این نامه چه بود و شما بر چه اساسي این‌طور نوشته‌اید؟
طبق دستور آقای رئیس‌جمهور برای من هنگام شروع‌به‌کارم یکی از اولویت‌های اصلی، مسائل رودخانه کارون و تالاب‌های خوزستان و سرمنشأ گردوغبارهای داخلی بود. ما بررسی‌هایی کردیم و دیدیم کارون از خرداد تا مهر با کمبود آب روبه‌روست و توان خودپالایشی‌اش را از دست می‌دهد، بوی بد و رشد میکروب‌ها در آب و... رخ می‌دهد. از آن طرف حقابه‌های تالاب‌ها هم داده نمی‌شود. ما بايد حدود ٦٠٠ میلیون متر آب اضافی در این پنج ماه در کارون رهاسازی کنیم و ٥٠٠ میلیون مترمکعب هم حداقل نیاز تالاب‌های خوزستان است که باید به آنها داده شود. ٤٠٠ میلیون مترمکعب هم حداقل آب برای مهار منشأهای ریزگردهای داخلی است. آب تالاب‌ها و ریزگردها پاییزه و زمستانه است و حقابه کارون تابستانه است و باید در پنج ماه گرم سال داده شود. با وزارت نیرو مکاتبه کردیم و گفتند آبی در کارون وجود ندارد که به شما بدهیم، گفتند حقابه‌ای وجود ندارد كه برای این یک‌ونیم‌میلیارد مربوط به محیط زیست استان بدهیم. ما هم بررسی کردیم آبی که در کشاورزی خوزستان مصرف می‌شود، چون اين آب محدودیتی نداشته، مثل نور خورشید تلقی می‌شود و هرکس هر چقدر دلش می‌خواست به او اجازه برداشت داده شد. به‌عنوان مثال در مزارع نیشکر که باید هکتاری ٢٣ هزار مترمکعب مصرف کنند، همین الان متوسط ٣٤ هزار مترمکعب آب مصرف می‌کنند یعنی ١,١ میلیارد مترمکعب مزارع نیشکر مصرف می‌کنند. وزارت جهاد کشاورزی سیاست‌های خود را ابلاغ کرده است که در خوزستان نباید برنج کشت شود، در خوزستان در همین تابستان یک‌میلیاردو ٢٠٠ میلیون مترمکعب آب برای كشت برنج مصرف شده است. مجموع اینها می‌شود ٢.٣ میلیارد مترمکعب. دولت در پنج سال گذشته ١.٥ میلیارد دلار پول خرج کرده است برای آب و خاک خوزستان که احیای اراضی و مصرف آب کم شود. با حداقل صرفه‌جویی از نتیجه این کار باید دو هزار متر کاهش مصرف در زمین‌های کشاورزی اتفاق بیفتد که مجموعش می‌شود یک میلیارد مترمکعب صرفه‌جویی ناشی از هزینه‌هایی که در آب و خاک صرف کردند، جمع کل اینها می‌شود بالای سه میلیارد مترمکعب. در حالی که کل نیاز زیست‌محیطی خوزستان ١.٥ میلیارد مترمکعب است. براساس همین‌ها ما گفتیم پس آب در خوزستان وجود دارد، چیزی که وجود ندارد مدیریت آب است تا هم کارون احیا شود هم تالاب‌ها و هم منشأهای داخلی ریزگردها مهار شود. تازه ١.٦ میلیارد مترمکعب آب اضافی وجود خواهد داشت که هر کاری می‌خواهند با آن بکنند.
آیا این به معنای این است که شما از آن طرف مجوز انتقال آب بدهید؟
مجوز انتقال آب را که محیط زیست نمی‌دهد.
درست است ولی شما که می‌توانید مخالفت یا موافقت کنید؟
بله، مخالفت یا موافقت می‌کنیم درباره شرایط زیست‌محیطی که آب را چگونه و با چه شرایطی انتقال بدهند اما تخصیص‌دهنده انتقال وزارت نیرو است.
اما شواهد این‌طور نشان می‌دهد که شما با انتقال آب موافقت کرده‌اید و این به معنای شلیک به کارون است.
مباحث را قاطی نکنید، مجوز انتقال آب را وزارت نیرو می‌دهد. ما شرایط انتقال را بررسی می‌کنیم، مثل جاده‌سازی و ساخت بندر و راه‌آهن و فرودگاه و... ما تلاش می‌کنیم ضوابط زیست‌محیطی در انتقال رعایت شود. ما تخصیص‌دهنده نیستیم. ما موظفیم هر پروژه عمرانی را بررسی کنیم.
آقای کلانتری، کسی نمی‌گوید که شما تخصیص‌دهنده هستید، اما می‌توانید جلوی یک پروژه را که مخرب محیط زیست باشد، بگیرید.
بله، اگر مخرب محیط زیست باشد.
خب همین، یعنی شما معتقد نیستید که پروژه‌های انتقال آب مخرب محیط زیست هستند؟
در بعضی جاها می‌تواند مخرب باشد، بعضی جاها نه. مثل سدسازی، در بعضی نقاط سدسازی مخرب محیط زیست است و بعضی جاها نیست. منتها در همان جاهایي هم که نیست، باید ضوابط محیط‌زیستی رعایت شود.
در این موضوع خاص، همین که مناقشه‌برانگیز شد به نظرتان مخرب محیط زیست هست یا خیر؟
ببینید، اگر آب وجود داشته باشد و حقابه‌های کارون و تالاب‌ها و مهار ریزگردها تأمین شود، مازاد آب را می‌توانند در خوزستان مصرف کنند یا می‌توانند ببرند در سیستان‌وبلوچستان یا هرجا، آن به ما ربطی ندارد. اما انتقالش باید با رعایت ضوابط زیست‌محیطی باشد. موضوع مشخص شد؟ ما باید حافظ کارون و تالاب‌ها و مهار منشأ داخلی ریزگردها باشیم. جایگاه مصرف آب خیلی برای ما مهم نیست، هر جایی می‌خواهد باشد، شمال یا شرق و غرب یا جنوب خوزستان یا هر استان دیگری؛ ولی اصل برای ما این است که کارون حقابه‌اش کم نشود که الان کم شده است. به خاطر اینکه آب را بی‌رویه مصرف می‌کنند حقابه کارون ٦٠٠ میلیون مترمکعب کم شده است. ٥٠٠ میلیون مترمکعب از حقابه تالاب‌ها را حذف کرده‌اند، حقابه برای مهار گردوغبار را حذف کرده‌اند.
شما معتقدید همه اینها صرف کشاورزی شده است؟
صرف کشاورزی نشده، بلکه مصرف بی‌رویه در کشاورزی خوزستان شده است، من باز باید تأکید کنم مدیریت آب در خوزستان نیست، وگرنه آب در خوزستان هنوز فراوان است. وقتی مدیریت نباشد خب آب در تابستان به کارون نمی‌رسد که کارون بوی گند گرفته است. وقتی مدیریت آب نباشد تالاب‌ها آب نمی‌گیرند و می‌شوند مرکز خیزش ریزگردها و مسئله این است.
در صحبتتان گفتید به شما ربطی ندارد آب در خوزستان مصرف می‌شود یا سیستان‌وبلوچستان، اما شما متولی محیط زیست هستید، در مجموع نظرتان درباره پروژه‌های انتقال آب چیست؟
تخصیص آب با وزارت نیرو است و بُعد محیط‌زیستی‌اش با ماست. درباره پروژه‌های انتقال آب در حوضه‌های که به‌لحاظ فنی و زیست‌محیطی اجازه بدهد خوب است و جایی که به‌لحاظ فنی و محیط زیستی اجازه ندهد خوب نیست و ما مخالفت می‌کنیم.
مشخصا درباره انتقال آب‌های مرتبط با خوزستان نظرتان چیست؟
من به شما می‌گویم، خوزستان همین الان ٣,١ میلیارد آب اضافی مصرف می‌کند که ١.٥میلیارد برای محیط زیست است. من دنبال این ١.٥میلیارد مترمکعب آب محیط زیست هستم. ١.٦میلیارد متر دیگر را وزارت نیرو می‌تواند تصمیم بگیرد هرجا مایل بود ببرد، اما با رعایت شرایط زیست‌محیطی.
منبع: شرق