ساختار اقتصاد ايران مبتني‌بر بنگاه‌هاي كوچك و متوسط است. طبيعتا اين بنگاه‌هاي كوچك و متوسط نمي‌توانند از مزيت‌هاي قيمتي صرفه توليد به دليل حجم فعاليت محدود خود استفاده كنند.
به همين دليل چندين دهه است كه در دنيا اين بنگاه‌ها در قالب كنسرسيوم‌هايي به يكديگر مي‌پيوندند تا در كنار هم بتوانند بازارهايي كه به تنهايي به آنها راهي ندارند را به دست آورند. در چنين شرايطي طبيعي است كه نياز به يك محور كاملا احساس مي‌شود. تشكل‌هاي بخش خصوصي يك محور مناسب و قابل اعتماد براي ايجاد كنسرسيوم‌هاي مختلف اعم از توليدي و صادراتي هستند اما اين موضوع خود داراي اما و اگرهايي است كه بايد نسبت به آنها اشراف داشت.
كنسرسيوم چيست؟
كنسرسيوم به ائتلاف چند فرد، بنگاه، خوشه يا حكومت (يا تركيبي از اين‌ها) با هم براي انجام فعاليت‌هاي مشترك يا ادغام منابع خود، براي رسيدن به هدف مشترك گفته مي‌شود. بطور خلاصه منظور از كنسرسيوم، ائتلاف چند بنگاه باهم براي انجام امور انتفاعي است. اين تركيب يا ادغام علاوه بر ايجاد مزيت رقابتي ناشي از كاهش هزينه، باعث ايجاد هم‌افزايي مثبت در انجام هدف كنسرسيوم (اجراي پروژه، برگزاري نمايشگاه، توليد محصول و...) و در نتيجه افزايش كارايي در زمان و كيفيت اجرا خواهد شد. هدف ايجاد يك كنسرسيوم موارد مختلفي مي‌باشد. از جمله
1- توليد يك محصول پيچيده و نيازمند بهره‌گيري از توانمندي‌هاي مختلف (مانند كشتي، توربين و ژنراتور سد، فضاپيما و هواپيما)،
2- اجراي پروژه‌هاي عمراني بزرگ (مانند سد، راه‌سازي، فرودگاه و...)،
3- انجام مطالعات و پروژه‌هاي پژوهشي بين رشته‌يي
4- فروش و بازاريابي و كسب سهم بيشتري از بازار يا ورود به بازارهاي جديد كه داراي ريسك فروش بالا هستند،
5- بهره‌برداري از معادن بزرگ (كه عموماً در اختيار دولت هستند)،
6- برگزاري نمايشگاه‌ها و همايش‌هاي بين‌المللي
نگاهي به انواع كنسرسيوم
كنسرسيوم‌ها در مدل‌هاي مختلف و به شكل‌هاي گوناگون شكل مي‌گيرند. بسته به هدف آن از تشكيل مي‌تواند به گروه‌هايي چون كنسرسيوم فروش، كنسرسيوم صادرات، كنسرسيوم تبليغات و بازاريابي و...، تفكيك گردد.
مهم‌ترين مدل‌هاي كنسرسيوم به شرح زير است:
كنسرسيوم فروش
كنسرسيوم فروش، نوعي همكاري بين بنگاهي است كه به بنگاه‌هاي منزوي يا انفرادي، اين فرصت را مي‌دهد كه رقابت‌پذيري خود را اصلاح كرده و در جهت منتفع شدن از بازارهاي داخلي و بين‌المللي ناشي از جهاني‌سازي، استفاده بهينه را ببرند. كنسرسيوم، يك عنصر طبيعي استراتژي براي توسعه چند بنگاه كسب و كار، يك خوشه و شبكه است. به بيان ديگر، كنسرسيوم فروش، نوعي همكاري داوطلبانه بنگاه‌ها با هدف ارتقاء كالاها و خدمات اعضاء و تسهيل صادرات اين محصولات از طريق عمل مشترك مي‌باشد، كه درقالب رقابت بين اعضاء تعريف مي‌گردد.
اعضاء كنسرسيوم فروش، استقلال مديريتي، قانوني و مالي خود را حفظ مي‌كنند. بنابراين بنگاه‌ها قادر خواهند بود اهداف استراتژيك خود را توسط گروه‌بندي به داخل يك بنگاه قانوني جداگانه به اجرا گذاشته و نياز به از دست دادن هويت اعضاء به وجود نمي‌آيد. فعاليت كنسرسيوم‌هاي فروش مي‌تواند اختصاص به فروش در منطقه‌يي خاص داشته يا محدود به طيف محصولات خاصي باشد. به عنوان مثال، ممكن است در يك كنسرسيوم اعضا در بازار داخل با يكديگر رقابت داشته باشند و هر يك محصول خود را مستقلا به بازار عرضه كند، اما در بازارهاي خارجي و صادراتي، براي افزايش توان رقابت، در قالب كنسرسيوم، با هم همكاري داشته باشند. در اين صورت به اين كنسرسيوم، كنسرسيوم صادرات نيز گفته مي‌شود؛ يا در بازارهايي كه رقابت بسيار فشرده است، توليدكنندگان مي‌توانند براي جلوگيري از كاهش بيش از حد قيمت برخي محصولات و متعاقبا كاهش كيفيت آنها، گروهي از محصولات خود را در قالب كنسرسيوم عرضه كرده و بخشي از كالاهاي لوكس خود را مستقلا به بازار ارائه كنند. خدمات ارائه شده توسط كنسرسيوم‌هاي فروش شامل 4 گروه خدمات مي-باشد:
الف- خدمات پايه‌اي
ب- توسعه بازار در ميان اعضا
ج- خدمات مرتبط با توسعه (تبليغات و ارتقا) محصولات اعضا
د- خدماتي كه فراتر از فعاليت‌هاي ارتقا (تبليغات) حركت مي‌كند.
كنسرسيوم صادراتي
كنسرسيوم صادرات، به اتحاد داوطلبانه‌ي چند واحد كسب و كار مختلف، با هدف توسعه و صادرات كالاها و خدمات خود به خارج از كشور و تسهيل صادرات محصولات از طريق اقدامات مشترك، گفته مي‌شود. در اين حالت، همكاري براي دسترسي به بازارهاي كليدي و تكنولوژي‌هاي نوين، بيشتر از رقابت، معنا پيدا خواهد كرد. اين همكاري در قالب يك استراتژي ميان مدت يا بلندمدت در نظر گرفته مي‌شود. معمولا بنگاه‌هاي كوچك و متوسط، بيشترين تمايل به تشكيل كنسرسيوم صادراتي را دارند؛ كما اينكه در ايتاليا، 80 درصد اعضاي كنسرسيوم‌هاي شكل گرفته، كمتر از 50 نفر شاغل دارند. كنسرسيوم با ادغام متفاوت مي‌باشد؛ چرا كه همه بنگاه‌هاي عضو در كنسرسيوم، با وضعيت حقوقي اصلي و مديريت مستقل بنگاه خود را حفظ مي‌نمايند. كنسرسيوم نبايد با تعاوني اشتباه گرفته شود؛ زيرا يك تعاوني بيشتر به دنبال جذب نقاط قوت و بهره‌برداري از منابع در دسترس تشكيل مي‌شود، در حالي كه يك كنسرسيوم، براي پوشش نقاط ضعف بنگاه‌ها و تبديل آن به يك فرصت ايجاد مي‌شود. همچنين كنسرسيوم صادراتي نيز با مشاركت انتفاعي نبايد اشتباه گرفته شود. كنسرسيوم صادارتي، هم در ميان واحدهاي كسب و كار توليدي و هم واحدهاي كسب و كار بخش خدمات، مي‌تواند تشكيل شود. كنسرسيوم صادراتي را مي‌توان به عنوان يك همكاري رسمي استراتژيك تا بلندمدت، ميان چند بنگاه در نظر گرفت كه به عنوان يك متخصص تامين‌كننده خدمات، براي تسهيل در امر دستيابي بنگاه‌ها به بازارهاي خارجي عمل مي‌نمايد.
بنگاه‌هاي كوچك و متوسط، اغلب با مشكلات قابل توجهي، به ويژه در ورود به بازارهاي خارج از كشور، مواجه مي‌باشند. در اين زمينه، كنسرسيوم صادرات، نه تنها به اعضاء خود در زمينه حضور در صادرات كمك مي‌كند، بلكه مي‌تواند مزيت‌هاي قابل توجه ديگري را نيز به همراه داشته باشد؛ كه برخي از آنها، عبارتند از:
- كاهش ريسك اعضاي كنسرسيوم و در نهايت بهبود سودآوري و نيز صرفه جويي در هزينه‌هاي اداري، از نظر حمل و نقل، انبار نمودن و بالاتر از همه زمان
- حركت اعضاء كنسرسيوم از عرضه ساده محصولات به مشتريان واكنش صادراتي به سوي توسعه يك استراتژي صادراتي فعال[
- مرتبط شدن با تجميع دانش فني و آشنايي اعضا با استانداردهاي فني و كيفي مورد تقاضاي بازارهاي صادراتي.
- افزايش ظرفيت‌هاي يادگيري و انباشت دانش و نوآوري‌ها.
تلاش‌ها براي ايجاد كنسرسيوم‌هاي ايراني
تشكل‌ها و كنسرسيوم‌هاي صادراتي
ايجاد شبكه‌ها، خوشه‌ها و كنسرسيوم‌ها ديگر يك اختيار نيست بلكه يك ضرورت اجتناب‌ناپذير است اما اين موضوع به صورت بسيار كند در حال انجام است. در استان‌هاي مختلف شاهد شكل‌گيري كنسرسيوم هستيم اما به دليل نبودن يك متولي مشخص براي كنسرسيوم‌ها اين موضوع به سختي رخ مي‌دهد و تجربيات چندان موفق نيست.
از يك سوي تا وقتي نياز به شبكه‌سازي در بنگاه‌هاي توليدي احساس نشود، اين امر محقق نخواهد شد و زماني كه باور نياز به شبكه‌سازي نباشد با هرگونه حمايت هم ايجاد نمي‌شود، لذا اين بنگاه‌ها هستند كه بايد به يك باور قطعي برسند تا در راستاي آن گام بردارند. بنگاه كوچك و متوسطي كه بخواهد يك گام فراتر از حوزه خود بردارد و به سمت صادراتي شدن پيش رود، نيازمند واحد بازاريابي قوي، نمايندگي در خارج از كشور، توانايي شركت در نمايشگاه‌هاي بين‌المللي، برندسازي و تبليغات است. اين عوامل بطور قطع داراي هزينه‌هايي است كه بنگاه‌ها نيز به تنهايي قدرت تامين آن را ندارند به همين دليل نهادهاي تشكلي بهترين روش براي جمع شدن اين بنگاه‌ها به دور يكديگر هستند. اين ساز و كار سال‌ها است كه در سازمان توسعه تجارت در دستور كار قرار گرفته است.
تشكل‌ها مي‌توانند به اطلاعات مختلف تجاري دسترسي داشته باشند و به دليل غيرانتفاعي بودن بدون هيچ شائبه‌يي به عنوان محور كنسرسيوم عمل كنند. همچنين تصميم‌گيري از سوي تشكل‌ها در خصوص نوع كنسرسيوم تجاري مي‌تواند باعث تضمين موفقيت آينده كنسرسيوم باشد.
كنسرسيوم‌ها را مي‌توان در مدل‌هاي مختلفي طبقه‌بندي كرد:
- كنسرسيوم توسعه‌اي (تبليغاتي): اين مجموعه منحصر به تبليغات محصولات اعضاء خود و كمك به آنها در جهت بهره‌برداري از بازارهاي خارجي است، فروش‌ها بطور مستقيم توسط بنگاه‌هاي وابسته انجام مي‌گيرد.
كنسرسيوم فروش: اين نوع، فعاليت‌هاي تبليغات كسب و كار را انجام و فروش محصولات اعضاء را سازماندهي مي‌كند. در واقع دو نوع كنسرسيوم فروش وجود دارد:
اول كنسرسيوم تجاري: آنهايي كه محصولات را از اعضاي بنگاه براي فروش مجدد خريداري مي‌كنند.
دوم كنسرسيوم نمايندگي: آنهايي كه به عنوان يك نمايندگي صادرات عمل مي‌كنند.
مطابق ادبيات و براساس توافقات انجام شده بين اعضا، معمولاً كنسرسيوم، هيچ سودي از معاملات دريافت نمي‌دارد؛ اما توافق بين اعضا براي پوشش هزينه‌هاي اداري ناشي از معاملات و قراردادها، اجازه دريافت درصدي از معاملات (معمولا 5 درصد) را به آنها مي‌دهد.
منبع: تعدال