براساس آمار و ارقام موجود، قیمت دارو در ایران نسبت به بسیاری از کشورهای دیگر پایین‌تر است، این تفاوت قیمت نه‌تنها به زیان تولیدکنندگان داخلی تمام شده و فشار شدیدی به آنها وارد کرده بلکه ارقام کمبودهای دارویی را نیز سه رقمی کرده است.
در شرایطی که نگاه‌ها به حوزه دارو و درمان متمرکز شده است، صنعت دارویی ایران وضعیت هشداردهنده‌ای را تجربه می‌کند. براساس آخرین اطلاعات منتشره پژوهشکده پولی و بانکی از صنایع بورسی و به تبع آن عملکرد صنعت دارو، از سال اجرای طرح دارویار که قرار بود یاری‌رسان دارو در صنعت و بیماران کشور باشد سیر زیان‌دهی صنایع آغاز و تا نیمه نخست امسال ادامه یافته است به‌طوری که هفت شرکت بزرگ داروسازی به ورطه زیان افتاده‌اند و در ادامه می‌تواند امنیت دارویی کشور را به خطر بیندازد.
آمارها شوخی ندارند
صنعت داروی ایران در سال۱۴۰۳ یکی از چالش‌برانگیزترین دوره‌های خود را سپری می‌کند. روند کاهش شاخص‌های سودآوری صنعت داروسازی ایران طی پنج سال گذشته درباره سود خالص نشان از آن دارد که از سال ۱۳۹۸ تا ۱۴۰۰، این شاخص کاهش محسوسی داشته است. در سال ۱۳۹۸، میزان سود خالص 50درصد بود که تا سال ۱۴۰۰ به حدود 4/43درصد کاهش پیدا کرده است. این کاهش نشان‌دهنده چالش‌های جدی در مدیریت هزینه‌ها، مشکلات در بخش تولید و توزیع و اثرات تحریم‌ها و دیگر مشکلات اقتصادی است که به صنعت داروسازی فشار آورده‌اند. ضمن آنکه در زمینه حاشیه سود عملیاتی و سود ناخالص نیز نشان افت آنها و وضعیت بحرانی صنعت داروسازی در کشور را نشان می‌دهد.
کاهش سودآوری به ویژه در سال‌های اخیر به دلیل مشکلات مدیریتی، افزایش هزینه‌ها و سیاست‌های قیمت‌گذاری دستوری است که به صنعت فشار وارد کرده، همچنین ممکن است این کاهش به دلیل مشکلات اقتصادی عمومی، تحریم‌ها و دشواری‌های واردات مواد اولیه و تجهیزات برای تولید دارو باشد. اگر این روند ادامه یابد، آینده این صنعت با چالش‌های بیشتری مواجه خواهد شد که نیاز به توجه فوری و تصمیمات استراتژیک دارد.
تحلیل قیمت‌ها و تورم در صنعت دارو
با بررسی روند تغییرات قیمتی در صنعت دارو طی سال ۱۴۰۳ اگرچه صنایع دارویی در کنار منسوجات، بیشترین افزایش در نرخ تورم را به خود اختصاص داده‌اند اما این افزایش قیمت در شرایطی رخ می‌دهد که صنعت همچنان با چالش سرکوب قیمتی مواجه است و افزایش‌های قیمت رخ داده نتوانسته است به‌طور کامل افزایش هزینه‌های تولید را پوشش دهد.
نکته قابل تامل این است که باوجود افزایش شاخص قیمت، سودآوری شرکت‌های دارویی همچنان روند نزولی خود را حفظ کرده است. این وضعیت نشان می‌دهد که ساختار قیمت‌گذاری در صنعت دارو نتوانسته است تعادل مناسبی بین منافع تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان ایجاد کند. از یک‌طرف، افزایش قیمت‌ها فشار بیشتری بر مصرف‌کنندگان وارد می‌کند و از طرف دیگر، این افزایش‌ها برای حفظ سودآوری شرکت‌ها کافی نبوده است.
قیمت دارو در ایران یک شانزدهم اسکاندیناوی
نیما برارجانیان، فعال صنعت دارو در کنفرانس پایان سال دارو با بیان اینکه صنعت داروی ایران در شرایط بحرانی قرار گرفته است با استناد به آمار و ارقام اخیر هشدار می‌دهد که شاخص‌های اصلی سودآوری در صنعت دارو روند نزولی را طی می‌کنند. اگرچه در نگاه اول سود خالص ۲۱درصدی این صنعت رقم مطلوبی به نظر می‌رسد اما او تاکید می‌کند که باید به سود اقتصادی واقعی توجه کرد، نه صرفا ارقام روی کاغذ.
آنچه بیش از همه مایه نگرانی است، کاهش چشمگیر سرمایه‌گذاری در این حوزه می‌باشد. طبق گفته‌های برارجانیان، میزان سرمایه‌گذاری در صنعت دارویی از 4/6درصد در سال۹۹ به تنها 3/1درصد در 9ماهه گذشته رسیده است. به بیان ساده‌تر، سرمایه‌گذاری در این صنعت حیاتی طی پنج سال اخیر به یک‌پنجم کاهش یافته است.
همزمان فشارهای مالی بر شرکت‌های دارویی به شدت افزایش یافته است. برارجانیان خاطرنشان می‌کند که دوره وصول مطالبات به ۶۰روز رسیده و گردش عملیات شرکت‌ها نیز افزایش پیدا کرده که فشار مضاعفی را به تولیدکنندگان وارد می‌کند. نتیجه این وضعیت چنان وخیم بوده که برای نخستین بار، حدود ۹شرکت دارویی مجبور شده‌اند برای ادامه حیات خود اقدام به فروش دارایی‌هایشان کنند.
برارجانیان با مقایسه دو شاخص کلیدی- نرخ بازده سرمایه‌گذاری و هزینه سرمایه- تصویر نگران‌کننده‌ای از آینده این صنعت ترسیم می‌کند. از سال۹۹ به بعد، هزینه سرمایه‌گذاری از نرخ بازده آن پیشی گرفته و این شکاف اکنون به ۱۹درصد رسیده است. به گفته وی، این بدان معناست که هر سرمایه‌گذاری جدید در این صنعت عملا به نابودی ارزش اقتصادی می‌انجامد.
وی اشاره می‌کند که در پنج سال گذشته، بیش از ۲۰هزار میلیارد تومان ارزش اقتصادی فقط در شرکت‌های بورسی این صنعت از بین رفته است و این رقم با احتساب شرکت‌های غیربورسی احتمالا بسیار بالاتر خواهد بود.
برارجانیان این پرسش اساسی را مطرح می‌کند که آیا قانونگذاران، دولت و سازمان غذا و دارو از عمق این بحران آگاهی دارند و آیا اقدامات لازم برای جلوگیری از فروپاشی این صنعت استراتژیک را به موقع انجام خواهند داد؟
با استناد به گفته‌های این فعال صنعت دارو نگاه به صنعت دارو باید بلندمدت و استراتژیک باشد. او تاکید می‌کند: «باید نگاه کنیم که در درازمدت چگونه می‌توانیم برای حوزه سلامت کشورمان ارزش‌آفرینی کنیم. وظیفه ما در صنعت، تولید داروی باکیفیت، به میزان کافی و با قیمت عادلانه است.»
مقایسه قیمت 10داروی پرمصرف با کشورهای دیگر
با نگاهی مقایسه‌ای از قیمت داروهای پرمصرف در ایران و چند کشور دیگر می‌توان دریافت که قیمت داروهای مختلف در ایران به مراتب پایین‌تر از کشورهای دیگر است که نشان‌دهنده تفاوت قابل توجه در قیمت‌گذاری داروها در بازار ایران است. به‌عنوان مثال قیمت داروی متفورمین در ایران 3/4برابر ارزان‌تر از کشورهای دیگر است. همچنین قیمت داروهای آسپرین و لوزارتان در ایران به ترتیب 4/2 و 4برابر ارزان‌تر عرضه می‌شود. یا داروی آتورواستاتین به مراتب پایین‌تر از دیگر کشورهاست (4/4برابر ارزان‌تر). ضمن آنکه آموکسی‌سیلین در کشورهای دیگر 7برابر گران‌تر است.
برارجانیان درباره چالش قیمت‌گذاری هشدار می‌دهد که وضعیت فعلی پایدار نیست: «اگر 10محصول پرمصرف کشور را بررسی کنیم، قیمت آنها یک‌سوم، یک‌پنجم، یک‌دهم و حتی یک شانزدهم قیمت همان داروها در کشورهای اسکاندیناوی است.»
وی با اشاره به مطالعات انجام شده، می‌گوید: «اگر در سال۲۰۱۷ می‌خواستیم صنعت دارویی کشور را نوسازی کنیم، به حدود ۴۰۰ تا ۵۰۰میلیون یورو سرمایه‌گذاری نیاز داشتیم. با افزایش قیمت‌ها در خارج از ایران، این رقم اکنون به نزدیک یک میلیارد دلار رسیده است.»
وی ادامه می‌دهد: «باید تفاهم درستی با دولت داشته باشیم و به دنبال راهکاری باشیم که بتوانیم در درازمدت بیمه‌ها را حفظ کنیم» اما نگرانی دیگری که مطرح می‌کند این است: «آیا در بحرانی که وارد شده‌ایم، این صنعت واقعا می‌تواند یک یا دو سال دیگر اینگونه ادامه دهد؟ برای خیلی از کارخانجات داخلی ما بسیار دشوار خواهد بود.»
برارجانیان یکی از مشکلات اصلی را نبود نگاه درست به نوآوری می‌داند: «اگر می‌خواهیم به مردم خدمت درست برسانیم و داروی باکیفیت، به‌موقع و به میزان کافی تولید کنیم، نیاز داریم که نوآوری کنیم و درمان‌های جدید و محصولات جدید بیاوریم. فرصت فوق‌العاده‌ای در این کشور وجود دارد اما متاسفانه یک سد جلوی نوآوری به وجود آمده است.»
وی با انتقاد از سیاست‌های فعلی قیمت‌گذاری تاکید می‌کند: «ما نیازمند یک تفکر انتقادی هستیم. باید از نظام چند نرخی عبور کنیم و فقط براساس نرخ تورم، قیمت‌گذاری کنیم. اگر نرخ تورم را به عنوان یک شاخص اصلی در نظر بگیریم، این صنعت هم می‌تواند تولید کند، هم کیفیت را بهبود دهد، هم برای درازمدت سرمایه‌گذاری کند و هم می‌توانیم محصولات جدید و نوآوری داشته باشیم.»